Morgunblaðið - 20.12.2019, Blaðsíða 8

8 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 2019
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Á
ætlað er að rækta megi um 150.000
tonn af laxi í sjókvíum í íslenskum
fjörðum. Laxeldið er núna í mikilli
sókn og stefnir í að framleiðslan á
þessu ári verði á bilinu 25 til 30.000
tonn, en til að sýna lesendum hve ör vöxturinn
er í greininni þá tókst laxeldisstöðvunum að
rjúfa 10.000 tonna múrinn árið 2017. Ef sami
taktur verður í vexti íslensks laxeldis á kom-
andi árum og áratugum er ljóst að búið verður
að fullnýta öll leyfileg eldissvæði áður en langt
um líður – og hvað gerist þá?
Friðrik Sigurðsson er ráðgjafi á sviði fisk-
eldis og sjávarútvegs hjá norska fyrirtækinu
INAQ. Hann lærði sjáv-
arlíffræði við NTNU í
Þrándheimi í Noregi og var
fyrsti framkvæmdastjóri
Landssambands fiskeld-
isstöðva á árunum 1986 til
1990. Hann hefur komið við
hér og þar í greininni, bæði
á Íslandi og erlendis. Til
viðbótar við ráðgjafar-
störfin er hann núna stjórn-
armaður hjá Erik Havfiske
AS sem er stærsta línu-
bátaútgerð heims.
Að mati Friðriks gæti næsta skrefið í ís-
lensku laxeldi verið að stunda úthafseldi í risa-
vöxnum kvíum sem þola mikla ölduhæð og
rúma langtum meira magn af fiski en hefð-
bundnar flotkvíar. Í Noregi eru þannig kvíar
þegar komnar í notkun og lofa góðu. Hann
segir það hafa hvatt eldisfyrirtækin þar í landi
til að leita út á haf að í dag þarf að greiða tugi
milljóna norskra króna til að fá leyfi til að hefja
laxeldi inni í fjörðum á meðan leyfi til að
stunda úthafseldi eru veitt án endurgjalds. Þá
er miklu minni hætta á laxalús og erfðameng-
un úti á opnu hafi og sterkari vatnsstraumar
sem bera burtu úrgang en á móti kemur að
sjálfar kvíarnar eru mun dýrari enda þurfa
þær að þola meira krefjandi aðstæður. „Fram-
leiðslugetan er hins vegar gríðarleg og getur
ein úthafskví rúmað 5.000 til 10.000 tonn af laxi
á meðan hefðbundin flotkví rúmar 750 til 1.000
tonn.“
Verðmæti upp á tugi milljarða króna
Friðrik bendir á að ef dæmigerð úthafseldiskví
myndi framleiða um 7,500 tonn af laxi á ári þá
myndi þurfa um 20 kvíar af þeirri stærð í
kringum Ísland til að framleiða 150.000 tonn til
viðbótar við þann fisk sem ræktaður væri í
fjörðunum. „Ef við miðum við 800 kr. kílóverð
og gerum ráð fyrir 100.000 tonna viðbótar-
framleiðslu árlega þá myndi það jafngilda 80
milljörðum króna í tekjur en til samanburðar
er útflutningsverðmæti allra fiskveiða og fisk-
eldis á Íslandi núna um 250 milljarðar árlega.
Auk þess skapar þetta fjölda nýrra starfa við
fóðurgerð, viðhald búnaðar, skipa og lönd-
unarþjónustu, vinnslu og pökkun.“
Vitaskuld þarf margt annað að gerast í milli-
tíðinni og þannig nefnir Friðrik að í dag sé
seiðaeldi stærsti flöskuhálsinn í íslensku lax-
eldi og þörf á að auka framleiðslugetu seiða-
eldisstöðva til muna á komandi árum. Eins
mun þurfa að bæta ýmsa innviði greinarinnar
svo hún ráði vel við stóraukna framleiðslu á
laxi og sé á sama tíma samkeppnishæf við lax-
eldi í öðrum löndum.
„Aðstæður til laxeldis á Íslandi eru svipaðar
og í Norður-Noregi og framleiðslukostnaður í
sjó ekki ósvipaður og þar. Aftur á móti er
kostnaðurinn mun hærri á Íslandi þegar kem-
ur að því að taka laxinn úr kvíunum, slátra
honum og koma á markað erlendis, en í krafti
stærðarhagkvæmni er vinnslu- og flutnings-
geta norska laxeldisins allt önnur og kostn-
aðurinn lægri.“
Með betri markaðssýn
Friðrik bendir á að með tíð og tíma muni ís-
lenskt laxeldi styrkjast og stækka, og með því
aukist stærðarhagkvæmnin. Þá hafi íslenskir
framleiðendur á margan hátt betri markaðs-
sýn en kollegar þeirra í Noregi: „Laxeldi í
Noregi byggist að mestu á því að framleiða
mikið magn af lítið unninni afurð en Ísland
hefur tækifæri til að vera framar í vöruþróun
og menn verða að gæta þess að vera ekki að
flytja út hausa, roð og bein sem lítið fæst fyrir
heldur nýta tæknina til að flaka og snyrta lax-
inn vel áður en hann er sendur rakleiðis á
markað,“ segir hann og spáir því að staða Ís-
lands gæti orðið svipuð og staða Færeyja sem í
dag fá hærra verð en Norðmenn fyrir sinn eld-
islax. „Í dag er fiskeldi orðið ein af aðalat-
vinnugreinum Færeyinga og á u.þ.b. 15 til 20
árum hefur þeim tekist að ná framleiðslu á eld-
islaxi upp í 80 til 90.000 tonn á ári. Færeyskir
framleiðendur fá gott verð fyrir fiskinn og eru
meðal annars að selja til landa eins og Kína
þar sem Noregur hefur ekki haft jafn auðveld-
an aðgang.“
Hentug svæði og hentugar leikreglur
Ef úthafseldi á laxi á að verða að veruleika í
framtíðinni þyrfti strax í dag að fara að búa í
haginn fyrir frekari þróun á því sviði. Friðrik
segir stjórnvöld þurfa að hafa skynsamlega
framtíðarsýn og ekki sofna á verðinum. „Við
erum að komast á það stig að umgjörðin fyrir
hefðbundið fiskeldi á Íslandi sé jafn langt á
veg komin og í Noregi, en því miður hefur
kunnáttuleysi íslenskra stjórnvalda litað um-
hverfi greinarinnar. Stjórnvöld þurfa líka, fyrr
en síðar, að marka stefnu um úthafseldi, með
aðkomu hagsmunaaðila og rannsóknarstofn-
ana þar sem m.a. væri gætt vandlega að líf-
fræðilegum og umhverfislegum þáttum og
þess freistað að greina hvaða svæði myndu
henta best til að stunda úthafseldi s.s. með til-
liti til hrygningarsvæða verðmætra fiskstofna
og áhrifa á viðkvæm haf- og botnsvæði á borð
við kóralrif,“ segir Friðrik og bendir á að
sennilega myndu úthafskvíarnar þurfa að vera
sunnan og austan við landið svo að lítil sem
engin hætta yrði á skemmdum af völdum haf-
íss. „Eins þarf að taka með í reikninginn að út-
hafseldið falli vel að umferð bæði fiskiskipa og
vöruflutningaskipa, svara ýmsum hafréttar-
legum spurningum og greina hvort úthafseldið
gæti haft áhrif á fiskveiðar.“
Friðrik gagnrýnir hve langan tíma það tók
stjórnvöld að koma á skýrri og vandaðri um-
gjörð fyrir hefðbundið fiskeldi. „Það gengur
ekki að bíða í önnur 30 ár eftir umgjörð utan
um úthafseldið, og að bíða eftir því að lausnin
komi til okkar frá Noregi. Að taka af skarið
núna og sýna gott frumkvæði er það sem þarf
ef á að auka framleiðslugetu íslensks laxeldis í
framtíðinni,“ segir hann og bætir við að Norð-
menn séu stórhuga þegar kemur að úthafseld-
inu: „Stjórnvöld þar í landi hafa lagt til að um
25.000 ferkílómetrar undan ströndum Noregs
verði notaðir undir úthafseldi en það er um
fjórðungur af flatarmáil alls Íslands.“
Að mati Friðriks gæti næsta skrefið
í íslensku laxeldi verið að stunda
úthafseldi í risavöxnum kvíum sem
þola mikla ölduhæð og rúma langt-
um meira magn af fiski en hefð-
bundnar flotkvíar.
Laxeldið mun sækja út á haf
Með nokkrum stórum úthafs-
kvíum mætti framleiða lax
sem væri margra tugmilljarða
króna virði. Í Noregi stendur til
að taka frá 25.000 ferkíló-
metra svæði undir úthafseldi.
Friðrik
Sigurðsson
Tölvuteikningar af risavöxnu úthafseldisstöð norska fyrirtækisins
Nordlax. Stöðin hefur fengið nafnið Havfarm og verður smíðuð í
Kína. Á neðri teikningunni má sjá hefðbundin skip til samanburðar.