Morgunblaðið - 20.12.2019, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 2019
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
T
ilraunir Norðmanna með
lokaðar flotkvíar lofa góðu
og gætu skapað allt aðrar
forsendur fyrir laxeldi í
fjörðum. Rögnvaldur Guð-
mundsson er framkvæmdastjóri
AkvaFuture ehf., dótturfélags Ak-
vaDesign AS í Brønnøysund sem
hefur þróað tæknina í kringum lok-
uðu kvíarnar:
„Upphaf verkefnisins má rekja allt
aftur til ársins 1990 þegar hugvits-
maðurinn Anders Næss fer að velta
fyrir sér hvernig mætti rækta eld-
isfisk á umhverfisvænni og skilvirk-
ari hátt en í hefðbundnum opnum
kvíum sem hafa verið allsráðandi í
greininni í marga áratugi. Anders er
varkár að eðlisfari, enda frá SA-
Noregi, svo hann lét hugmyndina
gerjast í nærri áratug, áður en hann
lét fyrst verða af því árið 2008, að
sækja um styrki til að þróa lokaðar
fiskeldiskvíar.“
Lokuðu kvíarnar eru í raun eins og
hefðbundnar fljótandi sjókvíar, nema
að í stað nótar kemur níð sterkur
poki úr trefjaefni sem hleypir hvorki
lús né úrgangi í gegnum sig, auk þess
að vera svo sterkbyggður að engin
hætta er á að fiskur sleppi úr kvínni.
„Neðst á pokanum er hugvitsamlega
hannaður „ventill“ þar sem sjó-
skiptin eiga sér stað; ferskum sjó er
dælt inn í pokann og úrganginum
dælt út og upp á land. Fullkomið
kerfi stýrir inn- og útflæðinu og bæði
stöðugt og kröftugt streymi er inni í
pokanum svo að fiskinum líður vel,
fær nóg af súrefni og fær góðan
straum til að synda í,“ útskýrir
Rögnvaldur en sjórinn sem tekinn er
inn í pokann kemur af 25-30 metra
dýpi þar sem laxalús getur ekki þrif-
ist með góðu móti.
Úrgangur verður að
strætisvagnaeldsneyti
„Það munar ekki síst um það að þetta
er lúsarfrítt fiskeldi en svo hjálpar
líka að vegna trefjapokans og auka
nótar þar utan um er tvöföld vörn
gegn slysasleppingum og þann ára-
tug sem lokuðu kvíarnar hafa verið í
rekstri hefur ekki sloppið einn lax frá
eldisstöðvunum okkar. Þá er nýting
á fóðri mun betri en í hefðbundnum
kvíum. Ekki þarf að meðhöndla fisk-
inn vegna lúsar og afföll eru því
minni og í stað þess að mynda botn-
fall, er úrganginum safnað saman og
hann nýttur hjá lífeldsneytisverk-
smiðju með öðrum fisk- og landbún-
aðarúrgangi. Eldsneytið er síðan
nýtt á strætisvagnana í Þrándheimi!“
Stofnkostnaður við lokuðu kvíarn-
ar er meiri en við hefðbundnar kvíar,
en þegar upp er staðið er fram-
leiðslan samkeppnishæf við opnar
kvíar og ýmis tækifæri til að gera
enn þá betur: „Við erum t.d. byrjaðir
að þurrka úrganginn á eldissvæð-
unum okkar sem gefur tækifæri til
annarra nota, sem áburð eða jafnvel
sem hráefni til fóðurgerðar,“ út-
skýrir Rögnvaldur. „Fiskurinn er
sprækari í lokuðu kvíunum vegna
þess að straumhraða er stýrt með til-
liti til hreyfiþarfar fisksins á mis-
munandi vaxtarstigum, og sennileg-
asta skýringin á bættri fóðurnýtingu
er að lítið sem ekkert fóður berst
með straumum út fyrir kvína. Við
fáum betri flakanýtingu og er laxinn
með stinnara hold vegna þess að
hann býr við kjöraðstæður varðandi
straum í kvíunum og innspýtingu
súrefnis.“
Að losna við lúsina auðveldar lax-
eldið til muna og þýðir líka betri
fiskivelferð. „Í dag er kostnaður
norsks laxeldis vegna lúsameðhöndl-
unar hreint gríðarlegur og næst-
stærsti kostnaðarliðurinn á eftir
fóðrun. Þá hafa þær aðferðir sem
beitt hefur verið til þessa verið
óþægilegar fyrir laxinn og jafnvel
valdið því að hann drepst. Rögnvald-
urbætir við að laxalúsin hafi verið
fljót að mynda þol gagnvart lyfjum
og öðrum efnum. „Núna er algengt
að fjarlægja lúsina með því að skola
laxinn upp úr 30°C heitu vatni en
dýralæknir sem hefur áratuga
reynslu af laxasjúkdómum lýsti því
þannig fyrir mér að ef að laxinn hefði
rödd þá myndi hann garga af sársaka
við það að vera færður úr 5-6°C heit-
um sjó í 30°C bað, og líður væntan-
lega svipað og okkur mannfólkinu ef
okkur væri skyndilega stungið í heit-
an pott með 50°C vatni.“
Minni neikvæð umhverfisáhrif
Eins og gefur að skilja eru umhverf-
isáhrif fiskeldis í lokuðum kvíum
mun minni en ef um væri að ræða
opnar kvíar og segir Rögnvaldur að
það gæti þýtt að með notkun lokaðra
kvía gæti lífríki fjarða borið mun um-
fangsmeira fiskeldi með minni nei-
kvæðum umhverfisáhrifum. „Eins og
stendur er ekki gerður greinar-
munur á lokuðum og opnum kvíum í
lögum og reglum um fiskeldi en okk-
ar aðferðir ættu að geta nýtt burð-
arþol eldissvæða mun betur,“ segir
Rögnvaldur.
Vonir standa til að AkvaFuture
hefji laxeldi í Eyjafirði en undanfarin
tvö ár hefur fyrirtækið undirbúið
eldið með rannsóknum og umsókn-
um með augastað á svæðum innan
Hjalteyrar. „Þá kom óvænt babb í
bátinn því með nýrri lagasetningu
var leikreglunum breytt í miðri á og
teknar upp nýjar úthlutunarreglur.
Eftirleiðis er það Hafrannsókna-
stofnun sem, eftir að hafa metið
burðarþol svæða, gerir tillögu til ráð-
herra um skiptingu þeirra og á
grundvelli ráðleggingar Hafró aug-
lýsir ráðherra útboð. Vinna okkar og
útgjöld undanfarin tvö ár er því farið
að mestu í súginn,“ segir Rögnvaldur
og kvartar jafnframt yfir hve langan
tíma það ætlar að taka að ganga frá
nýjum reglugerðum vegna laga-
breytingarinnar. „Við höfum átt
fundi með embættismönnum og var
sagt að drög að nýrri reglugerð ættu
að liggja fyrir í september eða októ-
ber, en þeim láðist að segja okkur
hvaða ár,“ segir hann og hlær en
bætir við að vegna þessa sé fátt á
hreinu um það hvernig útboði verður
háttað á svæðinu sem AkvaFuture
hefur augastað á, hvað notkunar-
leyfið mun kosta, hve lengi það mun
gilda og hvaða skilyrðum það verður
háð.“
Leysa ýmis vandamál
með lokuðum flotkvíum
Lús kemst ekki í kvína,
fóður fer ekki til spillis
og úrgangi er dælt upp
á land. Opnar fyrir
möguleikann á að nýta
burðarþol eldissvæða
enn betur
Fiskeldi AkvaFuture í Noregi. Lok-
uðu kvíarnar hafa ótal kosti og
geta keppt við hefðbundnar kvíar
þótt stofnkostnaðurinn sé hærri.
Rögnvaldur Guðmundsson segir núna unnið að því að þurrka úrganginn sem safn-
að er frá fiskeldinu til að nota t.d. sem áburð eða jafnvel sem hráefni í fóður.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Miklu munar að sleppa við lúsina enda næstdýrasti kostnaðarliður laxeldisstöðva.
Lengi var talið að laxalús myndi ekki verða sama vandamálið á Íslandi og í
Noregi, enda sjórinn kaldari og heildarumfang laxeldis miklu minna. Rögn-
valdur segir að því miður hafi það komið í ljós að lúsin getur þrifist ágætlega
við íslenskar aðstæður. „Þegar aukin lífmassi er kominn í sjó, þá einfaldlega
kemur lúsin óháð hitastigi, og t.d. er vaxandi lúsavandamál í Finnmörku sem
er þó töluvert norðar en Ísland. Undanfarin ár hafa íslenskar laxeldisstöðvar
brugðist við lúsavanda og munu þurfa að gera það áfram.“
Lúsin er mætt til Íslands