Fréttablaðið - 18.01.2020, Síða 10

Um 97 prósent Líbíumanna
eru múslímskir súnnítar. Engu að
síður spilar afstaða til trúmála inn
í þessi átök. Bræðralag múslíma
hefur notið meiri viðurkenningar
vestan megin, er litið hornauga
austan megin. Katar hefur stutt við
Bræðralag múslíma víða um lönd en
andstæðingarnir austan megin og
stuðningsþjóðir þeirra á borð við
Sádi-Arabíu og SAF telja samtökin
til hryðjuverkamanna.
Bræðralag múslíma vill koma á
sjaríalögum og frelsa íslömsk ríki
undan heimsvaldastefnu og sam-
eina. Bræðralagið hefur haft bein
og óbein áhrif á ýmsa íslamska
vígahópa og hryðjuverkasamtök
og er af mörgum talið hugmynda-
fræðilegur forveri íslamska ríkisins
og al-Kaída.
Stærri ríki breiða út faðm sinn
Tyrkir hafa sent hermenn og ráð-
gjafa til Trípólí og nýverið sam-
þykkti tyrkneska þingið að senda
2.000 manna herlið til að berjast í
borgarastyrjöldinni. Þar á meðal
eru Sham-vígasveitirnar í Sýr-
landi sem tengdar eru Múslímska
bræðralaginu og hinar illræmdu
Sultan Murad-vígasveitir sýrlenskra
Tyrkja.
Recep Erdogan, forseti Tyrkja, er
ekki aðeins að hjálpa bandamanni
í neyð, heldur einnig sjálfum sér.
Efnahagur Tyrkja hefur síðustu tvö
árin verið bágborinn og vinsældir
Erdogan sjaldan minni. Þátttakan
í Líbíu kann að af la honum meiri
stuðnings.
Á hinn bóginn hafa Rússar stutt
Haftar með margvíslegum hætti.
Hann nýtur til að mynda verulegs
stuðnings málaliða frá fyrirtækinu
ChVK Wagner sem starfar víða um
heim, svo sem í Sýrlandi, Mósam-
bík, Súdan og Venesúela. Fyrirtækið
er í eigu náins samstarfsmanns Pút-
íns. Rússar eru sagðir hafa sett upp
herstöðvar í Bengasi og Tóbrúk.
Olían öll
Inn í stríðsátökin blandast síðan
gríðarlegir hagsmunir tengdir olíu-
og gasvinnslu í landinu sem hefur
stærstu þekktu olíulindir Afríku.
Um mitt ár 2018 gerði stærsta
olíu- og gasfyrirtæki Ítalíu, ENI
– sem gegnir lykilhlutverki við
mótun ítalskrar utanríkisstefnu –
víðtækan samstarfssamning við
ríkisolíufélagið í Trípólí.
Þá hafa Tyrkir stutt ríkisstjórnina
í Trípólí gegn nýlegum risasamning-
um um gasvinnslu í landhelgi Líbíu.
Á sama tíma hefur ríkisstjórnin
í Trípólí afturkallað starfsleyfi
franska olíufélagsins Total vegna
stuðnings Frakka við Haftar, sem
ræður nú yfir nær allri olíuvinnslu
landsins. Hann hefur yfir frönskum
herþotum að ráða, sem fransk-
menntaðir f lugmenn Sameinuðu
arabísku furstadæmanna fljúga.
Hörmulegt ástand flóttamanna
Til að auka enn á hörmulegt stríðs-
ástandið eru miklir fólksflutningar
frá Afríku og Miðausturlöndum.
Þúsundir f lóttamanna á leið sinni
norður verða fyrir misþyrmingum
og of beldi og eru margir stranda-
glópar neyddir til að þola ómannúð-
legar aðstæður í varðhaldi. Talið er
að í landinu séu meira en 636 þúsund
innflytjendur og flóttamenn, þar af
um 6 þúsund í haldi í umdeildum
búðum.
Pólitísk lausn eða hernaðarleg?
Síðustu fjögur ár hafa SÞ lagt í mikla
vinnu í að leiða borgarastyrjöldina
til friðsamlegra lykta. Þrátt fyrir að
herforinginn Haftar sé kominn með
sveitir sínar nálægt miðborg Trí-
pólí, leita fulltrúar SÞ enn pólitískra
lausna.
Ýmsar friðarviðræður hafa verið
milli stríðandi fylkinga. Í þessari
viku reyndu Pútín og Erdogan að
miðla málum í Moskvu en ekkert
gekk.
Nýjasta útspilið er leiðtogafundur
um Líbíu sem haldinn verður í Berlín
á sunnudag. Þar munu Þjóðverjar
undir forystu Angelu Merkel reyna
að sannfæra stríðandi fylkingar
um vopnahlé. Auk þeirra munu
mæta fulltrúar frá Bretlandi, Tyrk-
landi, Rússlandi, Frakklandi, Ítalíu,
Egyptalandi og SAF. Auk þeirra
verða þar fulltrúar Evrópusam-
bandsins, Arababandalagsins og
fleiri.
Staða Haftar hefur styrkst gagn-
vart þjóðarráðinu í Trípólí. Hann
býr yfir mun meira hervaldi, hefur
náð stærstum hluta landsins undir
sig ásamt mikilvægri olíufram-
leiðslu. Hann er nokkrum kílómetr-
um frá miðborg Trípólí. Stuðningur
við stjórn Haftar virðist mörgum því
vera eina leiðin til að sameina Líbíu
á ný og koma á stöðugleika. Það gæti
verið upptaktur að því að hinn sterki
stýri landinu af hörku. Sú sviðsmynd
er hins vegar ekki góð fyrir þegar
hrjáðan almenning í landinu.
Langvinnt borgarastríð hefur staðið yfir í Líbíu í Norður-Afríku allt frá árinu 2011 þegar fólk reis upp gegn einræðis-herranum Muammar
Gaddafi. Stuttu seinna skárust
Bandaríkin og önnur NATO-ríki í
leikinn. Eftir að Gaddafi var felldur
hafa átök í landinu lagt það í rúst og
þúsundir liggja í valnum.
Níu árum síðar er Líbía, með sínar
7 milljónir íbúa, enn undirlögð af
stríðsátökum. Að Gaddafi gengnum
tók Þjóðarráð Líbíu við völdum en
náði ekki að stilla til friðar. Eftir
kosningar árið 2012 náði annar
f lokkur, Almenna þjóðarráðið,
meirihluta og myndaði ríkisstjórn
sem entist til 2014. Nýkjörið þing
f lýði til borgarinnar Tóbrúk. Eftir
sat forseti ráðsins í Trípólí.
Afleiðingin varð nær alger upp-
lausn og stjórnleysi. Herforingj-
anum Khalifa Haftar, með tals-
verðum stuðningi frá almenningi,
tókst að ná austurhluta landsins á
skömmum tíma.
Frá árinu 2014 hafa í raun verið
tvær ríkisstjórnir í landinu. Vestan
megin er ríkisstjórn kennd við
Almenna þjóðarráðið, í höfuðborg-
inni Trípólí, sem nýtur viðurkenn-
ingar SÞ en var upphaf lega með
engan her. Í Tóbrúkborg í austur-
hlutanum er ríkisstjórn sem kennir
sig við Fulltrúadeild og er stýrt af
Haftar. Sterkur her hans hefur náð
yfirráðum yfir langstærstum hluta
landsins. Eftir margar mislukkaðar
málamiðlanir hóf Haftar í apríl 2019
hernað gegn Trípólí og situr nú um
borgina. Hann er nú nokkrum kíló-
metrum frá miðborginni.
Um hvað er barist?
Líbíu hefur lengst af verið skipt í
þrjú svæði, Trípólítana í vestri og
Kýrenækeu að austan og þriðja hér-
aðið, Fessan, sem er inni í landinu
að suðri og vestri í þurri eyðimörk-
inni.
Líbíu var stýrt af Tyrkjaveldi eða
Ottómanveldinu frá 1551–1912.
Áhrif þeirra eru enn talsverð. Tyrk-
neskir Líbíumenn eru 1,4 milljónir
og eru þriðji stærsti þjóðarhópur-
inn á eftir Aröbum og Berbum.
Hinir tyrknesku forfeður hafa efa-
lítið hjálpað Fayez al-Sarraj, núver-
andi forsætisráðherra í Trípólí, að fá
liðsinni Tyrklands.
Ítalir sem tóku við af Tyrkjaveldi
árið 1912 eiga þar einnig sterkar
rætur. Frá árinu 1927 ráku þeir tvær
nýlendur Trípólítana að vestan og
Kýrenækeu að austan. Árið 1934
voru þær síðan sameinaðar í eina
nýlendu, Ítölsku Líbíu, sem var
stýrt af hörku enda var andspyrna
heimamanna sterk.
Árið 1951 lýsti Líbía yfir sjálf-
stæði með stofnun konungsríkis.
Uppgötvun mikilla olíulinda átta
árum síðar varð til þess að landið
auðgaðist mjög og átök hagsmuna-
hópa jukust. Árið 1969 framdi
Gadd af i valdarán og stofnaði
alþýðulýðveldi.
Arabískt vorhret og
Bræðralag múslíma
Að hluta til er borgarastyrjöldin
endurtekning á svæðisbundinni
valdabaráttu í kjölfar arabíska vors-
ins, sem Tyrkland og Katar studdu
að hluta og lögðust gegn Egypta-
landi, Sádi-Arabíu og Sameinuðu
arabísku furstadæmunum (SAF).
Með stuðningi ríkja á borð við Sádi-
Arabíu og SAF hefur stjórnlyndum
öflum vaxið ásmegin í ríkjum á borð
við Egyptaland, Alsír og Súdan.
T J A DN Í G E R S Ú D A N
A L S Í R
T Ú N I S
EGYPTALAND
L Í
B
Ý
A
n Ríkisstjórnin í Trípólí (studd af SÞ) n Ættflokkar og vígasveitir
n Hersveitir ríkisstjórnar Fulltrúadeildarinnar (Haftar) Olíulindir
✿ Yfirráðasvæði stríðandi fylkinga í Líbíu
Trípólí
Sírte Bengasí
Tóbrúk
M I Ð
J A R Ð A R H A F I Ð
Enn geisar borgarastríðið í Líbíu
Í Líbíu berjast tvær fylkingar: Ríkisstjórn Trípólí sem Sameinuðu þjóðirnar viðurkennir og ríkisstjórn með herforingjann Khalifa
Haftar sem hefur náð yfirráðum yfir langstærstum hluta Líbíu. Undir forsæti Þjóðverja er reynt að miðla málum þessa helgina í Berlín.
Hersveitir Haftar sitja nú um höfuðborgina Trípólí. Þær berjast nú nokkrum kílómetrum frá miðborginni. NORDICPHOTOS/AFP
Hver styður hvern?
Styðja Haftar:
n Sameinuðu arabísku fursta-
dæmin, helstu stuðnings-
menn Haftar, vilja hefta
útbreiðslu pólitísks íslams,
einkum Bræðralags múslíma.
n Egyptar undir stjórn el-Sisi
forseta hafa andúð á Mús-
límska bræðralaginu og vilja
varast lýðræðislega þróun.
n Frakkar styðja viðleitni til
friðsamlegrar lausnar en hafa
stutt Haftar með vopnum og
hernaðarupplýsingum.
n Rússar hafa beitt neitunar-
valdi gegn ályktunum
Öryggisráðs SÞ um að stöðva
framgang Haftar. Fjöldi rúss-
neskra málaliða berst með
sveitum Haftar.
n Bandaríkin styðja viðleitni
SÞ en Donald Trump hefur
sagst ekki vilja frekari afskipti
af Líbíu. Trump hefur hrósað
Haftar og beitt neitunarvaldi
gegn ályktunum Öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna.
n Sádi-Arabía styður Haftar
sem hefur verið tíður gestur
í Ríad. Vill hefta framgang
Múslímska bræðralagsins og
uppgang Sjíta.
n Súdan hefur sent þúsundir
hermanna til Haftar í Líbíu.
n Jórdanir styðja Haftar og hafa
sent brynvarða flutningabíla.
Styðja ríkisstjórnina í Trípólí
n Tyrkland hefur veitt hernað-
araðstoð og herlið. Sendi m.a.
liðsmenn alræmdra víga-
sveita sýrlenskra Tyrkja.
n Katar styður Trípólí vegna
Bræðralags múslíma. Lék
stórt hlutverk í að koma
Gadd afi frá völdum en hefur
síðan takmarkað stuðning
með diplómatískum hætti.
n Ítalía styður aðgerðir SÞ og
ríkisstjórnina í Trípólí. Hefur
áhyggjur af aðstöðu ítalska
olíurisans ENI.
n Sameinuðu þjóðirnar og
Evrópusambandið viður-
kenna og styðja ríkisstjórnina
í Trípólí með margvíslegum
hætti.
Davíð
Stefánsson
david@frettabladid.is
FRÉTTASKÝRING
1 8 . J A N Ú A R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð