Fréttablaðið - 18.12.2019, Blaðsíða 16

Kári Stefánsson, læknir og for-stjóri, birti á dögunum grein í Fréttablaðinu þar sem hann
kallaði Vilhjálm Árnason, prófess-
or í heimspeki, rugludall. Tilefnið
er ný lög um vandaða starfshætti,
í vísindum, sem Kári segir að Vil-
hjálmur standi fyrir. Í þeim skorti
skilgreiningu á því hvað teljist vera
„heiðarleg vinnubrögð“ í vísindum.
Heiðarleiki sé hins vegar „eini sam-
nefnari vandaðra vinnubragða“ í
vísindum og ástæða sé til að brýna
slíkt fyrir f leirum, til að mynda
útgerðarmönnum. Kári útlistar
hvernig „mjög öf lugt sjálfseftir-
lit“ vísindasamfélagsins virki og
eigin reynslu af því, til dæmis að
valinkunnir vísindamenn ritrýni
vísindagreinar hver annars fyrir
birtingu.
Nokkru síðar birti Kári aðra grein
í Fréttablaðinu, þá undir fyrirsögn-
inni Landráð? og vísar til skýrslu
Verðlagsstofu skiptaverðs um mak-
ríl og samanburð á skiptaverði hér
og í Noregi. Hann sakar útgerðar-
menn um að hlunnfara sjómenn og
sveitarfélög, stela undan skatti með
því að selja eigin félögum erlendis
makríl á undirverði og stunda pen-
ingaþvætti ofan á allt saman. Niður-
staðan er að útvegsmenn hafi stolið
300 milljörðum króna á sjö árum!
Fleiri fráleitar fullyrðingar er að
finna en byrjum á þessari. Meira
um hitt síðar.
Vel færi á því að greinarhöfundur
hefði sjálfur að leiðarljósi heiðar-
leika í anda sjálfseftirlits vísinda-
samfélagsins við þessi skrif sín og
sérfróða menn til að ritrýna skrif
sín. Hann gefur sér forsendur eða
kann ekki að reikna út frá stað-
reyndum en hikar samt ekki við að
draga gífuryrtar ályktanir af öllu
saman. Slík vinnubrögð teljast von-
andi hvorki sérlega heiðarleg né vís-
indaleg – og um það erum við Kári
væntanlega sammála.
Tölur um útf lutningsverðmæti
makríls eru í gögnum Hagstofu
Íslands og tölur um af lamagn
hjá Fiskistofu. Hvoru tveggja er
aðgengilegt öllum en kallar á
heimavinnu. Það f lækir málið að
hluti makrílaflans endar í bræðslu,
bæði skemmdur fiskur og afskurð-
ur. Þá stærð þarf að reikna sem
afleidda og þeir sem treysta sér ekki
til þess en vilja vanda til verka leita
þá aðstoðar sér fróðari manna.
Ég aflaði gagnanna og í ljós kom
að útflutningsverðmæti makríls frá
Íslandi nam tæplega 200 milljörð-
um króna á árunum 2006 til 2018,
á verðlagi hvers árs. Þau ár sem
Kári miðar við nam útf lutnings-
verðmætið liðlega 130 milljörðum
króna og heildaraflinn var liðlega
ein milljón tonna.
Þetta jafngildir um 130 krónum
að meðaltali á hvert kíló eða um 120
japönskum jenum á kílóið, sem er
meðalverð þess makríls sem landað
er. Ef við bætum við 300 milljörðum
króna, sem Kári svo smekklega
staðhæfir að útgerðarmenn hafi
stolið, ætti útf lutningsverðmætið
að vera 430 milljarðar króna og
meðalverð um 430 krónur á kíló eða
jafnvirði nær 390 jena.
Með nákvæmari heimavinnu,
gúggli og kannski símtali við jap-
anskan vin, hefði Kári getað fengið
upplýsingar um makrílverð í Japan.
Þá vissi hann nú að verð á makríl í
stærri og verðmeiri f lokkum sveifl-
aðist á tímabilinu um 160-360 jen á
kílóið. Japanir kaupa mikið magn á
lágu verði og halda birgðir en kaupa
sem minnst á háu verði. Ég hef yfir-
lit um verðþróun en ekki magn en
tel líklegt að meðalverð sé 210-270
jen.
Þegar hér er komið sögu blasir
við að Kári gefur sér 50–80% hærra
afurðaverð en kröfuhæsti mark-
aður veraldar greiðir fyrir stærsta
og besta makrílinn! Útreikningar
mannsins eru því hreint og klárt
rugl en ég læt mér samt ekki sæma
að kalla hann rugludall. Það er orð-
bragð sem aðrir telja brúkhæft í
opinberri umræðu. Sama á við um
landráðabrigslin.
Nýlega hlustaði ég á lestur Stefáns
Jónssonar, föður Kára, upp úr bók
sinni, Að breyta fjalli. Hún er snilld-
arverk að frásögn og stíl og einkar
hlý saga bernskuára höfundar. Ég
má til með að vísa til bókarinnar
þegar ég segi að ég erfi hvorki f ljót-
færni né f lumbrugang í skrifum
Kára frekar en afi hans erfði við
Stefán, föður Kára, þegar hann
(Stefán) vildi hjálpa til og skaut
jarpa gæðingshryssu frá Árnanesi,
sem nágranninn átti, í misgripum
fyrir jarpan afsláttarklár sem faðir
hans hafði keypt til að lóga fyrir
heimilið.
Öllum verður eitthvað á í lífinu
en flestum er gefið að bæta ráð sitt.
Heiðarleiki og ruglaðir makrílútreikningar
Á a n nað þú su nd ma n n s bíða eftir því að komast í hvíldarinnlögn og tæplega
fimm hundruð eru á biðlista eftir
hjúkrunarrými. Til viðbótar bíða
89 einstaklingar eftir dvalarrými.
Þetta kemur fram í svörum heil-
brigðisráðherra á Alþingi. Hjúkr-
unarheimilum hefur lítið fjölgað
síðasta áratuginn, þörfin eykst og
biðtími lengist. Á annað hundrað
manns bíða á Landspítalanum og
nálægum sjúkrahúsum eftir því að
komast á hjúkrunarheimili og það
eykur álagið á spítalana með til-
heyrandi kostnaði fyrir samfélagið.
Samkvæmt lögum um málefni
aldraðra eiga daggjöld, sem ákveð-
in eru af ráðherra, að standa undir
rekstrarkostnaði hjúkrunarheim-
ila. Því miður virðist það eingöngu
eiga við um í orði en ekki á borði og
dæmin um það eru nokkur. Hjúkr-
unarheimilið Ísafold var opnað
árið 2013 og var rekið af Garða-
bæ. Daggjöldin voru langt frá því
að duga fyrir daglegum rekstri og
þurfti Garðabær að greiða um 100
milljónir á ári til rekstrarins til að
halda uppi sjálfsögðum gæðum á
heimilinu. Hér skal tekið fram að
gæðaviðmið eru sett fram í kröfu-
lýsingu heilbrigðis- og velferðar-
ráðuneytisins um starf hjúkrunar-
heimila. Sami aðili setur því fram
gæðakröfurnar, sem rekstraraðila
er gefið að starfa eftir, og neitar svo
að greiða kostnað þannig að hægt sé
að uppfylla þessar kröfur þrátt fyrir
að Ríkisendurskoðun hafi bent á að
það vanti talsvert upp á að daggjöld
geti staðið undir rekstri hjúkrunar-
heimila.
Vitlaust gefið
Hér er vitlaust gefið og það er ekki
forsvaranlegt að bæjarfélög þurfi
að nýta skattfé íbúa til að greiða
háar fjárhæðir í verkefni sem eru
á forræði ríkisins og eiga að vera
fjármögnuð af ríkinu lögum sam-
kvæmt. Árið 2016 stefndi Garðabær
ríkinu vegna reksturs á hjúkrunar-
heimilinu Ísafold og þess sem upp á
vantaði inn í reksturinn frá ríkinu
árin 2013-2015. Vonbrigðin eru þau
að Landsréttur hefur nú staðfest
sýknudóm yfir ríkinu vegna 320
milljóna kröfu Garðabæjar á ríkið.
Garðabær rekur ekki lengur
Ísafold enda er ekki hægt að rétt-
læta fyrir bæjarbúum að svo háar
upphæðir af skattfé íbúa séu not-
aðar til að niðurgreiða verkefni
á vegum ríkisins og eiga að vera
fjármögnuð af því. Árið 2017 var
samið við Hrafnistu um að taka við
rekstrinum og það gengur ágæt-
lega enda var meðgjöf frá Garðabæ
fyrstu árin. Akureyri er í svipuðum
sporum og Garðabær, situr uppi
með mikinn kostnað í meðgjöf í
þjónustu við aldraða. Glæsilegt
húsnæði fyrir hjúkrunarheimili
var byggt upp á Seltjarnarnesi en
bæjaryfirvöld þar neitaðu að taka
við rekstri hjúkrunarheimilis enda
duga daggjöld ríkisins ekki fyrir
rekstri hjúkrunarheimilis þar
frekar en annars staðar þar sem
gæðakröfum þessa sama ríkis er
fylgt. Það sama gerði Kópavogur.
Sveitarfélögin geta ekki látið bjóða
sér slík vinnubrögð.
Þessi saga er ekki ný. Svona hefur
hún verið um langt skeið og segir
okkur að þegar verkefni fara frá
ríki yfir á sveitarfélög er vitlaust
gefið. Svona var sagan líka árið 1996
þegar rekstur grunnskóla fór yfir
til sveitarfélaga og aftur með mál-
efni fatlaðs fólks. Þá hefur um langt
skeið verið deilt um ástand vega
þegar kemur að yfirfærslu frá ríki til
sveitarfélaga og í raun galið að ekki
sé til skýrari rammi um þau skil.
Eins og staðan er í dag er erfitt fyrir
sveitarstjórnarfólk að vera jákvætt
gagnvart fleiri yfirfærslum þótt þær
séu í eðli sínu skynsamlegar m.t.t.
nærþjónustu. En fjárhagslega fyrir
bæjarsjóði og annan rekstur þorir
enginn í þann darraðardans.
Samskipti og samvinna sveitar-
félaga við ríkið er engin fyrir-
myndarsaga og það er fjarri því að
eitthvert jafnræði gildi í þeim sam-
skiptum. Slíkt er aldrei vænlegt til
árangurs.
Á Íslandi eru tvö opinber stjórn-
sýslustig, ríki og sveitarfélög. Sam-
skipti og samvinna þeirra ættu að
vera á jafningjagrundvelli. Þegar
það kemur að skiptingu verkefna
eða yfirfærslu þarf allt að vera uppi
á borðum, hvort sem það er ástand
vega, húsnæðis eða annarra inn-
viða eða ef stefnt er að því að breyta
kröfum og reglugerðum sem hafa
áhrif á rekstur og annan kostnað. Í
samningum ætti jafnframt endur-
mat fram í tímann að vera þannig
að í samningum sé möguleiki á leið-
réttingum ef breytingar verða sem
kalla á fjárútlát. Þannig losnum við
við ósætti og óþarfa togstreitu milli
ríkis og sveitarfélaga.
Gleymum heldur ekki að á end-
anum bitna slík átök á þeim sem
síst skyldi, þeim sem þurfa að nýta
sér þjónustuna og hafa ekki val um
annað.
Þegar kröfur og greiðslur fara ekki saman
Stöð2 birti nýlega fréttir af vett-vangi kirkjugarða og visir. is fylgdi þeim fréttum eftir. Í
fréttum Stöðvar 2 var fjallað um
rekstrarvanda kirkjugarða og var
fréttakona þar að fylgja eftir fyrri
fréttum af þeim vandræðum og
fékk hún bæði munnlegar og skrif-
legar uppfærðar upplýsingar um
þau mál og gerði þeim prýðilega
góð skil. Í upplýsingum frá mér til
hennar kom fram að vegna rekstrar-
vandans hafa Kirkjugarðar Reykja-
víkurprófastsdæma (KGRP) ekki
getað hugað að endurnýjun bál-
stofu og líkhúss í Fossvogi. Rekstur
þessara tveggja „deilda“ innan
KGRP frá degi til dags gengur út
af fyrir sig en ekkert svigrúm er til
brýnnar endurnýjunar á húsakynn-
um, tækjum og aðstöðu. Fram kom
í máli mínu að miðað við viðbrögð
ráðamanna um aukið framlag til
kirkjugarða væri bygging nýrrar
bálstofu og nýs líkhúss ekki lengur
á færi KGRP vegna stanslauss niður-
skurðar í rúm 10 ár. Fram kom að
miðað við núverandi aðstæður væri
það verkefni ríkis, sveitarfélaga og
kirkjugarða að tryggja slíka endur-
nýjun á næstu árum. Margar við-
varanir hafa verið gefnar undan-
farin ár en ráðamenn, þ.e. ráðherrar,
alþingismenn og ríkisstjórnir, með
fjármálaráðuneytið í fararbroddi,
hafa jafnan dauf heyrst við þeim
viðvörunum.
Ég hef orðið var við að orð mín
hafa verið túlkuð á þann veg að
rekstri bálstofu og líkhúss Kirkju-
garða Reykjavíkurprófastsdæma
verði hætt á næstunni vegna rekstr-
arvanda. Það er misskilningur. Bál-
stofan og líkhúsið í Fossvogi munu
gegna sínu hlutverki áfram næstu
árin en það þarf strax að huga að
því hvernig eigi að tryggja ábyrgan
rekstur í framtíðinni eins og hingað
til. Ég hef gert kirkjugarðaráði grein
fyrir stöðunni og óskað eftir að
ráðið gerði það sem unnt er til að
bregðast við, t.d. með því að stuðla
að skipun starfshóps um fram-
tíðarlausn þessara mála á Íslandi.
Heppilegt væri að í starfshópnum
væru fulltrúar frá kirkjugarðaráði,
Sambandi íslenskra sveitarfélaga og
dómsmálaráðuneyti.
Tryggja þarf
rekstur líkhúss
og bálstofu
til framtíðar
Þórsteinn
Ragnarsson
forstjóri KGRP
Sigurgeir B.
Kristgeirsson
framkvæmda-
stjóri Vinnslu-
stöðvarinnar Með nákvæmari heima-
vinnu, gúggli og kannski
símtali við japanskan vin,
hefði Kári getað fengið upp-
lýsingar um makrílverð í
Japan. Þá vissi hann nú að
verð á makríl í stærri og
verðmeiri flokkum sveiflað-
ist á tímabilinu um 160-360
jen á kílóið.
Áslaug Hulda
Jónsdóttir
formaður
bæjarráðs
Garðabæjar
Samkvæmt lögum um mál-
efni aldraðra eiga daggjöld,
sem ákveðin eru af ráðherra,
að standa undir rekstrar-
kostnaði hjúkrunarheimila.
Því miður virðist það ein-
göngu eiga við um í orði en
ekki á borði og dæmin um
það eru nokkur.
1 8 . D E S E M B E R 2 0 1 9 M I Ð V I K U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð