Fréttablaðið - 21.12.2019, Blaðsíða 10

Úsbekistan er land í Mið-Asíu
með landamæri að fimm öðrum
landluktum ríkjum, Kasakstan
í vestri og norðri, Kirgistan og
Tadsikistan í austri og Afganistan
og Túrkmenistan í suðri. Sjálf-
stjórnarlýðveldið Karakalpak-
stan er staðsett í vesturhluta
þriðja landsins.
Úsbekistan var lengi hluti af
stærri ríkjum eins og Tímúr-
veldinu. Borgirnar Búkara og
Samarkand blómstruðu sem
áfangastaðir Silkivegarins frá
Kína. Á 19. öld hófu Rússar að
leggja löndin í Mið-Asíu undir sig.
Úsbekistan varð síðan að Sovét-
lýðveldi Úsbeka árið 1924. Landið
lýsti yfir sjálfstæði við upplausn
Sovétríkjanna árið 1991. Lýð-
veldinu Úsbekistan var þá komið
á fót með nýrri stjórnarskrá sem
kveður á um fjölflokkalýðræði og
forsetalýðveldi.
Úsbekistan hefur verið í
fréttum undanfarna áratugi
vegna einræðis og víðtækra
mannréttindabrota stjórnvalda.
Efnahagslíf Úsbekistan byggir
að mestu á hrávöruframleiðslu
eins og bómullar, gulls, úrans og
jarðgass.
Úsbekar eru fjórir fimmtungar
íbúanna og síðan koma Tads-
jikar, Kasakar, Tatarar, Rússar
og Karakalpaksar. Um 85% íbúa
tala úsbekísku sem er opinbert
tungumál landsins.
Um þrír fjórðu hlutar íbúanna
eru súnní-múslimar og þeir eru
taldir vera meðal trúuðustu
múslima í Mið-Asíu. Tæplega
tíundi hluti íbúanna tilheyrir
Austur-Rétttrúnaðarkirkjunni og
afgangurinn telur sig trúlausan
eða fylgja öðrum trúarbrögðum.
Ísland og Úsbekistan stofnuðu
stjórnmálasamband árið 1997.
Þess má geta að Dorrit Mouss-
aieff, eiginkona Ólafs Ragnars
Grímssonar fyrrverandi forseta,
á ættir að rekja til Úsbekistan.
Hún er fædd í Jerúsalem í Ísrael
en Shlomo Moussaieff, faðir
hennar, var úr auðugri búkískri
gyðingafjölskyldu frá Búkara í
Úsbekistan. Forfeður hennar í
Úsbekistan eru sagðir hafa ofið
skikkju Genghis Khan stórkans
Mongólaveldisins.
Dansk julegudstjeneste
holdes i domkirken tirsdag den 24. december kl. 15.00
ved pastor Ragnheiður Jónsdóttir.
Alle velkomne.
Danmarks Ambassade
ÚSBEKISTAN Eftir þriggja ára stöð-
ugar en hægar umbætur stendur
ríkisstjórn Shavkat Mirziyoyev,
forseta Úsbekistans, frammi fyrir
því krefjandi verkefni að sannfæra
alþjóðasamfélagið um að í þing- og
sveitarstjórnarkosningum 22. des-
ember séu raunverulegar lýðræðis-
legar breytingar.
Í áraraðir þoldu Úsbekar svipu-
högg harðstjórans og alvaldsins
Islams Karimov, sem var fyrst dygg-
ur þjónn Kremlar og síðar grimmur
harðstjóri eftir að landið fékk sjálf-
stæði, allt til dauðadags árið 2016.
Eftirmaður hans, Shavkat Mirziy-
oyev, sem „kjörinn“ var forseti fyrir
þremur árum með 89% atkvæða,
hefur snúið við blaðinu og beitt sér
fyrir miklum umbótum í landinu.
Tímaritið Economist segir Mirz-
iyoyev forseta njóta lýðhylli fyrir
frelsisumbætur eftir 25 ára stöðnun
og kúgun landsins, en spyr hversu
langt og hversu hratt forseti þori
að ganga í lýðræðis- og frelsisátt.
Umbætur forsetans hafa hingað til
miðast við stóraukið frelsi í efna-
hagslífi en nú á að auka frelsi hins
borgaralega samfélags og 33 millj-
óna íbúa þess.
Færri í fangelsi fyrir skoðanir
Helsta sýnilega stjórnmálabreyt-
ingin til þessa hefur verið að setja
mun færri í fangelsi fyrir skoðanir
sínar, þó að lífið sé erfitt fyrir suma
blaðamenn og bloggara. Ritskoðun
fjölmiðla er enn útbreidd og fjöl-
miðlar verða að starfa innan skýrra
marka. Blaðamenn glíma við áreitni
og stundum varðhald. Á síðasta ári
dró Mirziyoyev forseti úr valdsviði
hinnar þrúgandi þjóðaröryggis-
þjónustu (SNB) með því að f lytja
margvíslega ábyrgð SNB til innan-
Umbætur og kosningar í Úsbekistan
Úsbekar ganga til þing- og sveitarstjórnarkosninga um helgina. Forsetinn hefur beitt sér fyrir lýðræðisumbótum í þessu langfjöl-
mennasta ríki Mið-Asíu. En fyrrverandi einræðisstjórn skortir mikilvæga stjórnarandstöðu. Íslendingar eru í kosningaeftirliti.
Shavkat Mirziyoyev forseti nýtur lýðhylli fyrir frelsisumbætur eftir 25 ára stöðnun landsins. NORDICPHOTOS/GETTY
ríkis- og varnarmálaráðuneyta.
Mannréttindasamtökin Human
Rights Watch segja að þrátt fyrir
umbætur sé enn langt í land og SNB
hafi enn mikil völd. Þúsundir pól-
itískra fanga séu enn í haldi. Nefnd
Sameinuðu þjóðanna gegn pynt-
ingum segir að notkun pyntinga og
illrar meðferðar hjá lögreglu sé enn
þá útbreidd.
Þróun frekar en bylting
Embættismenn segja að Úsbekistan
sé að þróast í átt til lýðræðis, en það
sé frekar um að ræða hæga þróun
en byltingu. Miðað við sýndar-
kosningar á tímum einræðis er líka
rétt að þetta eru lýðræðislegustu
kosningarnar til þessa.
Síðustu 100 árin, fyrst undir
alræði kommúnisma og síðar undir
hörkulegu einræði, hefur þing
Úsbekistans verið mjög valdalítið.
En nú á að efla völd þess.
Í landinu eru fimm skráðir stjórn-
málaflokkar sem hafa fengið leyfi
til að bjóða fram í þingkosning-
unum en allir starfa innan þeirra
marka sem forsetinn og ríkisstjórn
setja. Engir stjórnarandstöðu-
flokkar eða óháðir frambjóðendur
eru samþykktir til framboðs. Það
er því skiljanlegt að kjósendur hafa
litla hugmynd um fyrir hvað flokk-
arnir standa raunverulega.
Fr jálsly ndi lýðræðisf lok kur
Úsbekistans er stærsti f lokkur frá-
farandi þings og kemst næst því
sem kalla mætti ráðandi stjórnar-
f lokk. Hinir fjórir f lokkarnir eru
lítið frábrugðnir áherslum ríkis-
stjórnarinnar og enginn þeirra er
verulega gagnrýninn á stjórnvöld.
Þeir eru Lýðræðisf lokkur alþýðu
Úsbekistans, Jafnaðarmenn félags-
legs réttlætis („Adolat“), Flokkur
lýðræðislegrar þjóðarvakningar
(„Milliy Tiklanish“) og Vistfræði-
flokkurinn. Síðastnefndi f lokkur-
inn, sem hefur hálfa milljón félaga,
styður til að mynda opinber áform
um byggingu kjarnorkuvers.
Ný kosningalöggjöf landsins
kveður á um gagnsætt kosninga-
ferli og kosningarétt fyrir hvaða
frambjóðanda sem er án þrýstings
frá ríkinu. Um helgina verða kosnir
150 þingmenn neðri deildar og 100
þingmenn efri deildar. Allir eru
þeir kosnir með beinum hætti að
14 undanskildum.
Forsetanum, Mirziyoyev, er ætlað
að vera hafinn yfir stjórnmálaátök,
og segist hann hvorki styðja fram-
bjóðendur né flokka.
Stjórnarandstöðu skortir
Mesta gagnrýnin á yfirstandandi
kosningar er vegna fjarveru raun-
verulegra stjórnarandstöðuflokka.
En með auknu tjáningarfrelsi standa
vonir til þess að það leiði að lokum
til stjórnarandstöðu.
Hin nýja löggjöf kveður einn-
ig á um meira jafnrétti kynjanna.
Minnst 30 prósent þingframbjóð-
enda verða að vera konur. Af 750
frambjóðendum eru 310 konur eða
um 41 prósent frambjóðenda.
Öryggis- og samvinnustofnun
Evrópu (ÖSE) segir að með nýjum
kosningalögum séu ýmis atriði
varðandi kjörstjórn færð til betri
vegar, en önnur atriði sem lúta
að grundvallarréttindum séu
hundsuð. Fulltrúar stofnunarinnar
eru við kosningaeftirlit um helg-
ina. Þar á meðal eru Íslendingar.
david@frettabladid.is
Mesta gagnrýnin á
yfirstandandi kosningar er
vegna fjarveru raunveru-
legra stjórnarandstöðu-
flokka. Aukið tjáningar-
frelsi leiðir vonandi til
stjórnarandstöðu.
www.gildi.is
Frá og með áramótum breytist
afgreiðslutími á skrifstofum okkar
og verður eins og hér segir:
Mánudaga til fimmtudaga
frá 09.00 til 16.00
Föstudaga
frá 09.00 til 15.00
Gildi–lífeyrissjóður
Breyttur afgreiðslutími
Save the Children á Íslandi
Úsbekistan: fjölmennt ríki og landlukt
2 1 . D E S E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð