Hugur og hönd - 01.06.1973, Blaðsíða 27

É ggg,, - •' i •I 5 *
mj iBSSm! 4 ’ 'f \
| <j... ■ mmkmíJ j W'jtík: ^ ! • þrjA ' \
Þetta sér maður bæði á fornum og nýrri sáum. Þá var
að telgja stafina og lagga, það er gera skoru í þá neðst
eða þar sem botninn skyldi vera og smella síðan þessari
skoru eða lögg á kringlóttan botninn. Þegar komnir voru
stafir allt í kring, voru gjarðir settar á, fyrst neðst, síðan
ofar, og venjulega mjókkar kerið dálítið upp eftir. Þá
er auðveldara að gyrða, og var þetta kallað gyrðinga-
munur. Gjarðir voru gerðar úr seigum viði, sem hægt
var að sveigja í hring, kallaður gyrði, og annaðhvort
negldir saman endarnir með snotrum koparnöglum eða
kræktir saman eða læstir með þar til gerðum hönkum.
Þetta var kúnst út af fyrir sig eins og allt annað.
Það er athyglisvert og reyndar einkennilegt, að stafa-
ílát eru aldrei með neinu skrautverki. Alkunna er að
varla var svo smíðaður kistill eða stokkur hér á landi
að ekki væri á honum meira eða minna af útskurði og
þessi tréskurður var einn helzti vettvangur íslenzkrar
alþýðulistar. Hversdagshlutirnir, ákaflega margir, voru
með einhverjum tilburðum til skreytingar. En ílátiiz
voru aldrei skreytt, svo að vitað sé. Asklok eru undan-
tekning, enda eru þau eiginlega ekki partur af stafa-
ílátinu sjálfu. Af þessu skrautleysi stafaílátanna leiddi
það, að þau urðu að ganga í augu fyrir eitthvað annað
sem þau höfðu sér til ágætis, ef á annað borð ekki var
aðeins hugsað um notagildið eitt. Stafaílát eru ákaflega
misfalleg og kemur þar fjölmargt til, svo sem efni, hand-
bragð, hlutföll á alla vegu, breidd og þykkt gjarða, sam-
setning þeirra og þéttleiki, jafnvel breidd stafa, sem
getur verið mjög mismunandi, jafnvel á sama íláti. Það
má hiklaust segja, að vel smíðað stafaílát, þar sem að-
gætið smiðsauga og hög hönd hafa um fjallað, geti verið
mjög fallegur hlutur í einfaldleik sínum. Þau eru einmitt
ágætt dæmi um hinn sérkennilega þokka, sem nytja-
gripir hversdagslífsins bera með sér, ekki sízt þegar þeir
hafa tekið á sig nokkur merki þeirrar lífsþjónustu sem
þeim var ætluð í upphafi. Slíka æruprýdda gripi má
víða sjá á söfnum, yfirlætislausa við hliðina á uppdubb-
uðum tilhaldsgripum, en gædda sinni fegurð sem á sér
nokkuð aðrar forsendur. Sem betur fer eru víða til í
byggðasöfnum hér á landi mjög falleg stafaílát, mjólkur-
fötur, strokkar, kollur, keröld, sem smíðuð eru af næmum
skilningi á öllum þeim atriðum, sem hér voru nefnd, eða
tilfinningu fyrir þeim, og þar með gæddir þessari sérstöku
fegurð, fegurð hins hagnýta og notaða hlutar. K. E.
HUGUR OG HÖND
27