Hugur og hönd - 01.06.1973, Blaðsíða 34

T ogleistarnir
í áratugi starfaði Halldóra Bjarnadóttir sem heiniilis-
ráðunautur á vegum ríkisins af áhuga og dugnaði. Jafn-
framt gaf hún út tímaritið Hlín á eigin kostnað, en í því
birtast að jafnaði fróðlegar greinar um ýmsan heimilis-
iðnað ásamt leiðbeiningum um vinnubrögð og uppskriftir.
Okkur þótti ekki úr vegi að kynna fyrir lesendum
sýnishorn af ritmáta Halldóru og gefa þeim jafnframt
uppskrift að ullarleistum, sem alltaf eru í sínu gildi.
Þessi grein birtist í Hlín 1947.
Það munu nú vera 12—15 ár síðan togleistarnir komu
á gang og urðu algengir hjer á landi. Að vísu höfðu áður
flutst inn grófir leistar frá Noregi, en þjóðræknum mönn-
um fanst óþarfi af okkur Islendingum að vera að flytja
inn grófa ullarvöru frá útlöndum, grófa ull áttum við
nóga sjálfir. Og það má segja, að fátt eitt hefur náð svo
fljótri og almennri útbreiðslu og togleistarnir, þá nota
háir og lágir, ungir og gamlir, alt frá ystu annesjum til
instu dala. Menn þykjast ekki fá neitt hlýrra eða betra
í togleðurs- og gönguskó. — Og flestir eru þessir leistar
handprjónaðir, með því móti verða þeir liprari og sterk-
ari. — Efnið er gróft og nokkuð hart, vjelarnar láta
ekki vel við því.
A tímabilinu milli 1930 og 1940, þegar lítið var um
uppgripa atvinnu, tóku rnargir fyrir að framleiða tals-
vert af leistum til sölu. Þá var reynt að koma á föstu
verðlagi og fallegu lagi á leistunum og fá gott efni.
Þetta tókst furðanlega, og fengu leistarnir gott orð á sig.
— Heimilisiðnaðarfjelögin eða kvenfjelögin gengust fyrir
því að fá valdar konur til að veita vörunni móttöku og
leiðbeina þeim, sem þess óskuðu, þær útveguðu efnið,
sáu um spuna, þvott og prjón og sendu vöruna til kaup-
manna. — Sum kauptún þóttust hafa bætt hag sinn
þó nokkuð með þessari framleiðslu, og það var víst, að
mörgum kom vel að fá aurana fyrir vinnuna á þeim árum.
Nú á seinni árum, þegar vinnan er meiri en menn fá
afkastað, og betur borgað en dæmi eru til áður, hefur
leistaframleiðslan minkað svo að til vandræða horfir, þó
verðið sje margfaldað, dugir það ekki til. — En leista-
framleiðslan má með engu móti hætta, því ekki má fara
að flytja inn leista frá útlöndum að nýju, það væri mikil
minkun fyrir okkur. — Þetta er ein grein, þó lítil sje,
sem sýnir sjálfstæði okkar og metnað, að vera ekki upp
á aðra komin. — Margir eru farnir að prjóna úr lopa,
sleppa spunanum. Látum svo vera, en verra er, að
fjöldinn allur skeytir ekki lengur um styrkleikann og
þyngdina, sem þó er nauðsynlegt. Vandið vöruna, svo
að hún verði eftirsótt, þó verðið hækki.
Jafnvel þó flestir sjeu nú orðnir færir um að laga
leista eins og best þykir fara, þá finst „Hlín“ ekki illa
til fallið að birta görnlu uppskriftina, sem send var sjer-
prentuð víðsvegar um landið. — Þar var einnig upp-
skrift af handprjónuðum karlmannapeysum úr sama efni
og leistarnir. Þessar peysur þykja mestu þing: Sjómenn,
verkamenn og ferðamenn sækjast mjög eftir þeim. —
Liturinn er hentugur, óbrotinn og þokkalegur, fer vel —
betur en flest útprjónið, þó einkennilegt sje.
Hvítu togleistarnir eru einnig mjög eftirsóttir.
Háleistar.
Best er að hafa tog í leistana, annars ull upp með öllu
saman. — Sterkast er að spinna tvo lopa saman. Bandið
er haft þrefalt ósamansnúið (lagt saman). Einn þátt-
urinn dökkgrár, tveir þættir hvítir. — Bandið er vel
þvegið, áður en það er prjónað. Prjónið er ekki þvegið.
1. LASKINN: Fitjaðar eru upp 7, 8, eða 9 lykkjur á
prjón (7 á nr. 7 og 8. — Atta á nr. 9 og 10 og níu á nr.
11 og 12). Prjónaðar 2 brugðnar og 2 rjettar. — Fitin
laus. — Hæðin á snúningunum er höfð jafnmargar um-
ferðir og lykkjurnar sem upp eru fitjaðar á öllum prjón-
unum að viðbættum 4 umferðum.
2. Þá eru prjónaðar 6 umferðir sljettar.
3. Þá er hælstallurinn prjónaður á helminginn af lykkj-
unurn (haft á einum prjón). Hæðin á hælstallinum er
jafnmargar jaðarlykkjur og lykkjur þær, sem upp eru
fitjaðar á einum prjóni. Gætið þess, að jaðarlykkjurnar
sjeu fallegar steypilykkjur, ekki lausar.
4. Þá er hællinn feldur og er jafnan byrjað að taka úr
þegar ranghverfan snýr að manni á seinni helming
prjónsins. 7, 6 og 5 lykkjur eru hafðar fyrir utan úrtök-
una, eftir stærð háleistsins (5 á minnstu stærð). — Það
er tekið úr á hverjum prjóni. — Tungan með úrtökunum,
er 6 lykkjur á öllum númerum nema 7 og 8, þar 4 lykkjur.
5. Þeim 6 lykkjum, sem mynda tunguna, þegar búið
er að fella hettuna, er nú skift í tvennt, og þar sem
prjónabandið er, eru teknar upp jaðarlykkjurnar með
lausaprjóninum neðanfrá og 2 lykkjur í vikinu (aðgætið
að prjóna böndin þannig, að ekki komi gataröð).
Á seinni hælprjón er byrjað ofan frá að taka upp á þann
prjón, sem á eru 3 eða 2 lykkjur.
34
HUGUR OG HÖND