Bændablaðið - 11.01.2018, Qupperneq 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. janúar 2018
Loðnan er einn af mikilvægustu
nytjafiskum Íslendinga og
jafnframt sá fiskur sem mest
óvissa ríkir um. Á árinu 2016 var
útflutningsverðmæti loðnuafurða
rúmir 18 milljarðar króna og kom
loðnan næst á eftir þorskinum að
verðmætum.
Íslenski uppsjávarflotinn er
öflugur og er loðnan drjúgur hluti
af veiðiheimildum hans. Seinni árin
hefur eiginleg loðnuvertíð ekki hafist
fyrr en í janúar og oft og tíðum renna
menn blint í sjóinn í upphafi vertíðar
með hve mikið megi veiða af loðnu
vegna þess hve erfiðlega hefur gengið
að mæla veiðistofninn. Að þessu sinni
liggur upphafskvóti í loðnu fyrir þótt
hann sé ekki mikill. Því geta veiðar
hafist en vonir standa til að kvótinn
verði aukinn.
Tínd á fjöru, veidd í beitu
Loðnan var lengst af lítið sem ekkert
nýtt hér við land. Helst var hún tínd
upp á harðindatímum er hún fannst
rekin á fjörur. Á fyrri hluta 20. aldar
og fram til ársins 1964 er loðna veidd
í beitu í takmörkuðum mæli. Árið
1965 verður gagngerð breyting. Þá er
loðna veidd í fyrsta sinn að einhverju
marki úr hrygningargöngum suður af
landinu til bræðslu.
Sumarveiðar íslenskra skipa á
loðnu norðan Íslands hófust svo
1976. Norðmenn fóru að veiða loðnu
sumarið 1978 nálægt Jan Mayen og
skip fleiri þjóða stunduðu þessar
veiðar utan lögsögu Íslands.
Veiddu mest 1,3 milljónir
tonna
Loðnuveiðin var lítil fyrst framan
af en jókst smám saman. Hún var
50 þúsund tonn árið 1965, tæp 200
þúsund tonn 1971 og 964 þúsund tonn
1979. Til viðbótar veiddu erlendar
þjóðir 164 þúsund tonn það ár og
heildarveiðin varð því 1.128 þúsund
tonn.
Mest náðu íslensk skip að veiða
1,3 milljónir tonna af loðnu árið 1997.
Hér er um gríðarlegt magn að ræða
en þess má geta að árið 2016 veiddu
íslensk skip tæpa 1,1 milljón tonna af
öllum fisktegundum samanlagt.
Á þessari öld hefur loðnuveiðum
hnignað. Það náðist að vísu að veiða
1,1 milljón tonna af loðnu árið 2001
en eftir það hefur veiðin verið undir
500 þúsund tonnum á ári. Nokkur ár
veiddust aðeins 100 til 200 þúsund
tonn og veiðin fór niður í 15 þúsund
tonn eitt árið. Á árinu 2017 veiddu
íslensk skip 196 þúsund tonn af loðnu.
Fjölbreyttar afurðir
og taugastríð í lokin
Í upphafi var loðnan veidd til að afla
hráefnis fyrir fiskismjölsverksmiðjur.
Fljótlega var einnig farið að frysta
loðnu í verðmætari afurðir til
manneldis, í smáum stíl þó.
Minni loðnan, jafnt hængur
sem hrygna, er fryst fyrir markaði
í Austur-Evrópu. Stærri loðnan er
fryst fyrir Japansmarkað og er þar
um verðmætari afurð að ræða. Í
því tilviki er hrygnan flokkuð frá
hængnum og fryst sér þegar ákveðinni
hrognafyllingu er náð.
Framleiðsla á frystri loðnu hefur
verið mjög sveiflukennd. Hámarki
náði framleiðslan árið 2014 en þá
voru fryst rétt um 100 þúsund tonn.
Hrognin eru langverðmætasta
loðnuafurðin. Mest hefur árs fram-
leiðslan náð um 15 þúsund tonnum
en það var árið 2007. Hrognin eru
unnin seint á vertíðinni þegar þau hafa
náð fullum þroska. Þá er skammur
tími til stefnu áður en loðnan leggst
til hrygningar og ríkir gjarnan mikið
taugastríð. Komi bræla síðustu viku
vertíðar sem hamlar veiðum gæti
það kostað þjóðarbúið milljarða í
útflutningsverðmætum.
Markaður fyrir loðnuafurðir til
manneldis er takmarkaður. Ætla má að
um og yfir 200 til 250 þúsund tonn af
hráefni dugi fyrir manneldisvinnsluna
og vel það. Sé heimilt að veiða meira
færi sú loðna í vinnslu fiskimjöls og
lýsis en ágætt verð hefur reyndar
fengist fyrir þær afurðir lengst af
undanfarin ár.
Í öðru sæti í verðmætum
Loðnan hefur skilað miklum
verðmætum í þjóðarbúið þótt aflinn
hafi verið afar sveiflukenndur síðustu
15 árin eins og rakið hefur verið.
Skiptir þá miklu máli hve mikið tekst
að framleiða til manneldis og hvernig
staðan er á helstu mörkuðum. Á árinu
2016 nam útflutningur loðnuafurða
alls um 18,3 milljörðum króna, eða
um 7,9% af heildarverðmæti útfluttra
sjávarafurða það ár. Endanlegar tölur
um verðmæti útflutnings fyrir árið
2017 liggja ekki fyrir. Loðnan er næst
á eftir þorskinum að verðmæti en á
eftir loðnunni koma karfaafurðir með
14,3 milljarða og afurðir ýsu með
14,4 milljarða.
Loðnan hefur oft vegið þyngra,
bæði í verðmætum og sem hlutfall
af heild. Árið 2013 gaf loðnan
33,7 milljarða og nam 12,4% af
heildarútflutningi sjávarafurða. Á
árinu 2002 voru loðnuafurðir tæp
16% af heild.
Rússabannið dýrkeypt
Stærstur hluti af frystum
loðnuafurðum frá Íslandi fer til
ríkja í Austur-Evrópu. Lengi vel var
Rússlandsmarkaður þýðingarmestur.
Í kjölfar þess að Ísland tók þátt í
viðskiptabanni Vesturveldanna gegn
Rússum lokaðist Rússamarkaður fyrir
matvæli frá Íslandi. Þetta var mikið
högg fyrir íslenskan sjávarútveg,
ekki síst fyrir framleiðendur á
loðnuafurðum.
Noregur er mikilvægasti
markaðurinn fyrir loðnumjöl.
Áhugaverður lífsferill
Lífsferill loðnunnar er áhugaverður
en hún ferðast óralangar leiðir
á skammri ævi. Loðnan hrygnir
aðallega frá suðaustanverðu landinu
og allt vestur í Breiðafjörð. Einnig
hrygnir lítill hluti af stofninum fyrir
norðan land þegar skilyrði eru fyrir
hendi. Seiðin berast vestur og norður
fyrir land, inn í Grænlandssund
og Íslandshaf. Ungloðna, eins árs
og yngri, heldur sig við utanvert
landgrunn, frá Grænlandssundi til
Norðausturlands.
Á öðru ári fer loðnan í miklar
ætisgöngur lengst norður í höf. Hún
snýr til baka og er komin á veiðislóðir
norður af landinu undir lok ársins og
þaðan gengur hún austur fyrir land.
Hrygningargöngunni lýkur yfirleitt
um og eftir miðjan mars. Loðnan
drepst að hrygningu lokinni.
Hér áður fyrr var loðna veidd
á sumrin og haustin norður af
landinu en á veturna fyrir austan og
sunnan land. Í seinni tíð fer veiðin
nær eingöngu fram að vetri og ber
þriggja ára loðna þá veiðina uppi.
Einhver lítill hluti veiðistofnsins er
þó fjögurra ára.
Breytt göngumynstur
Hlýnun sjávar hefur haft mikil áhrif
á loðnustofninn. Útbreiðsla hans
hefur breyst og brestur í nýliðun
orðið algengari. Uppeldisstöðvar
ungloðnu eru nú vestar og meira
inni í grænlensku lögsögunni en
áður. Veiðistofninn heldur sig einnig
vestar en hann gerði fyrir árið 2000.
Ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar
um veiðar á loðnu byggist á
mælingum á veiðistofni sem fram
fara að hausti og síðan aftur í janúar/
febrúar þegar loðnan hefur náð að
þétta sig og betur tekst að ná utan
um stofninn. Oft hafa síðustu
mælingar leitt til þess að kvótinn
er aukinn.
Misfarist haustmælingin, sem
hefur iðulega gerst hin seinni ár,
verður að treysta á að loðnan finnist
í janúar/febrúar. Dæmi eru um það
að ekki hafi legið fyrir fyrr en í lok
janúar eða byrjun febrúar hvort
yfirleitt mætti veiða einhverja loðnu
á vertíðinni.
Flókin skipting heildarkvótans
Í haust lagði Hafrannsóknastofnun
til í kjölfar stofnmælinga að í heild
mætti veiða 208 þúsund tonn af
loðnu. Kvótinn skiptist milli þriggja
strandríkja: Íslendingar fá 81% af
heildinni, Grænlendingar fá 11% og
Norðmenn 8%.
Þessi skipting segir ekki alla
söguna því loðnukvótarnir eru að
hluta til notaðir sem skiptimynt í
margvíslegum fiskveiðisamningum
þjóða í milli. Þannig hafa Íslendingar
framselt rúm 30 þúsund tonn af
sínum kvóta til Norðmanna sem gjald
fyrir Smugusamninginn svonefnda
sem veitir Íslendingum rétt til að
veiða þorsk í norsku lögsögunni í
Barentshafi.
Af um 168 þúsund tonna kvóta
sem Ísland átti rétt á í byrjun stóðu
því aðeins eftir um 127 þúsund tonn
sem úthlutað hefur verið til íslenskra
skipa. Í þeirri tölu var gert ráð fyrir
að Íslendingar létu Færeyingum í
té 10.400 tonn af sínum kvóta. Sú
veiðiheimild hefur reyndar verið
afturkölluð þar sem ekki náðist
samkomulag við Færeyinga um
gagnkvæmar fiskveiðar.
Grænlendingar láta ESB hafa
um það bil tvo þriðju af loðnukvóta
sínum. Yfirleitt leigja Norðmenn
þennan kvóta af ESB. Eiginlegur
kvóti Norðmanna er aðeins tæp
17 þúsund tonn. Þeir fá hins vegar
tæp 17 þúsund tonn af grænlenska
kvótanum frá ESB og um 30
þúsund tonn frá Íslendingum og
geta því veitt alls tæp 64 þúsund
tonn. Norðmenn mega veiða allan
kvóta sinn í íslenskri lögsögu.
Grænlendingar mega veiða hér tæp
7 þúsund tonn og ef Færeyingar og
Íslendingar leysa ágreining sinn
um gagnkvæmar veiðar og semji á
sömu nótum og áður fá Færeyingar
væntanlega að veiða hér 10.400
tonn.
Loðnan skilar tugmilljarða verðmætum
Málgagn Landssambands fiskeldisstöðva:
Fiskeldisblaðið
Fyrsta tölublað Fiskeldisblaðsins,
sem gefið er út af fjölmiðlun.is
í samstarfi við Landssamband
fiskeldisstöðva, kom út í desember
síðastliðnum. Til stendur að
blaðið komi út átta sinnum á ári.
Blaðið, sem er í dagblaðsformi,
er prentað í tólf þúsund eintökum
og dreift frítt inn á heimili á
Austfjörðum og Vestfjörðum, auk
þess sem blaðinu er dreift til valinna
fyrirtækja og stofnana.
Einar K. Guðfinnsson,
formaður stjórnar Landssambands
fiskeldisstöðva, segir í leiðara
blaðsins, sem ber fyrirsögnina
Engir eftirbátar: „Það er vaxandi
fæðuþörf í heiminum, eftirspurn
eykst ár frá ári, lífskjör á heimsvísu
hafa batnað, sjávaraflinn er
takmörkuð auðlind og landrými
til matvælaframleiðslu víða
takmarkað. Það er því almennt
viðurkennt að aukinni fæðuþörf
verður að mæta með vaxandi
fiskeldi.“ Einar segir einnig að
fiskeldi geti á næstu árum orðið
meginstoð í íslensku atvinnulífi
og skapað þúsundir starfa.
Í blaðinu, sem er 16 síður,
er einnig að finna viðtöl
og umfjöllun um fiskeldi
frá ýmsum áttum. Ritstjóri
fiskeldisblaðsins er Freyr
Einarsson og blaðamaður
Friðrik Einarsson. /VH
Bandaríkjamaðurinn William
Miller, sem varð einna
frægastur þessara manna, hóf
að spá heimsendi árið 1831
og linnti ekki látum fyrr en
1843, árið sem hann taldi að
heimsendir yrði.
William Miller fæddist árið
1782 og ólst upp á bóndabæ í
Massachusetts við lítil efni en las
mikið. Miller kvæntist ungur en
þótti sinna bókum sínum meira
en konunni. Hann varð snemma
afhuga öllum trúarbrögðum.
Mikil breyting varð á högum
Millers þegar hann gekk í herinn
og barðist í borgarastríðinu
1812. Þegar Miller sneri heim
úr stríðinu barðist hann við
tilvistarþunglyndi og loks leiddi
það hann til andlegrar íhugunar
og trúar á Guð.
Miller taldi sig geta
reiknað út, samkvæmt
bókum Biblíunnar, hvenær
heimsendir yrði og eftir miklar
reikningskúnstir komst hann að
því að endalokin myndu eiga sér
stað árið 1843. Hann sá einnig
fyrir að hinir réttlátu færu til
himna, grafir myndu opnast
og útvaldir rísa upp og stíga til
himna með hinum lifandi.
Í fyrstu hélt Miller þessum
hugleiðingum fyrir sig en dag
nokkurn þegar hann sat og rýndi
í góðu bókina þóttist hann heyra
rödd sem sagði honum að fara
og boða kenningu sína. Miller
svaraði:
„Drottinn, ég get ekki farið.“
„Af hverju ekki?“ svaraði
röddin. Að lokum gerði hann
samkomulag við Guð, Miller
sagðist myndu boða kenningu
sína ef hann einhvern tíma
fengi tækifæri til að stíga í
predikunarstól. Kraftaverkið lét
ekki á sér standa því hálftíma
síðar kom ungur maður og bað
Miller að hlaupa í skarðið fyrir
prest í næsta nágrenni. Miller
þurfti ekki fleiri sannanir, Guð
ætlaði honum hlutverk.
Miller reiknaði út af
nákvæmni að heimsendir
yrði í apríl 1843 og byggði
útreikninga sína að hluta til
á Mattheusarguðspjalli, hann
sagði einnig að áður en til
tíðinda drægi mundu birtast
tákn á himni.
Honum vildi til happs
að í mars 1843 birtist björt
halastjarna á himninum, hún
var sjáanleg um miðjan dag
og á sama tíma fór að bera á
einkennilegum hringjum í
kringum sólina. Margir sem
áður höfðu litið á Miller sem
rugludall og bullukoll tóku að
trúa orðum hans.
Miller efaðist aldrei um
útreikninga sína og beið örlaga
sinna og heimsins á heimili
sínu þar sem hann las Biblíuna.
Þegar tók að líða að 21. mars
tóku þúsundir fylgjenda hans
að undirbúa sig fyrir heimsendi.
Þeir hættu að sinna bústörfum
og seldu jafnvel hús sín og jarðir.
Hörðustu fylgjendurnir fóru
meira að segja út í kirkjugarð
til að vera viðstaddir þegar hinir
látnu risu úr gröfum sínum og
stigju upp til himna. Einn þeirra
var karlmaður sem stóð við
gröf fyrri eiginkonu sinnar og
beið eftir uppstigningu hennar.
Seinni kona hans reiddist þessu
svo að hún neitaði að búa áfram
með honum þegar ekkert varð
úr heimsendi. Aðrir klifruðu
upp í tré eða fóru út á húsþök
með heimasmíðaða vængi sem
þeir höfðu fest á sig og þegar
klukkan sló tólf að kvöldi 21.
mars reyndu þeir að fljúga til
Guðs. Að minnsta kosti einn
fótbrotnaði.
/VH
Heimsslitaspá
STEKKUR
HLUNNINDI&VEIÐI
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Loðna.