Bændablaðið - 11.01.2018, Qupperneq 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 11. janúar 2018
Skammt frá sænska bænum
Ljusdal í Hälsingland voru nú í
byrjun vetrar teknir í notkun 18
nýir Lely mjaltaþjónar. Kúabú
þetta, Vallens gård, varð þar
með stærsta mjaltaþjónabú
Norðurlanda.
Vallens gård er rekið sem
hlutafélag og er í eigu feðganna
Jan-Erik Hansson og Henrik
Rosenqvist.
Hröð uppbygging
Uppbygging Vallens gård hefur
verið hreint ótrúlega hröð síðustu
tvo áratugi en um aldamótin síðustu
var kúabúið þegar nokkuð stórt á
sænskan mælikvarða, með 140
Holstein mjólkurkýr. Síðan þá
hefur búið stækkað jafnt og þétt
og frá árinu 2006 hefur nánast
verið tekin ný bygging í notkun á
búinu á hverju ári fram til dagsins í
dag! Nú er kúabúið með nærri tífalt
fleiri gripi en fyrir tuttugu árum
og velta búsins hefur aukist um
rúmlega hálfan milljarð íslenskra
króna á þessum sama tíma. Til
búsins heyra svo 800 hektarar af
skógi auk korn- og grasframleiðslu
á 1.200 hekturum sem bæði eru í
eigu búsins og í leigu.
Sáu tækifæri í lægðinni
Árið 2015 var kúabúið komið með 750
mjólkurkýr og voru þær mjólkaðar í
hefðbundnum hraðútgangs mjaltabás
með 40 tækjum. Mikill tími fór í
mjaltir, eða um 18 klukkustundir á dag.
Á búinu var á annan tug starfsmanna
og sá hluti þeirra um mjaltirnar. Þegar
afurðastöðvaverðið víða í Evrópu,
og víðar í heiminum, tók dýfu um
mitt árið 2015 tóku feðgarnir Jan-
Erik og Henrik ákvörðun um að
skipta mjaltatækninni út og hætta í
hefðbundnum mjöltum og skipta yfir
í mjaltaþjóna.
Þetta er nokkuð óvenjulegt og
sér í lagi ef litið er til Svíþjóðar þar
sem kúabúum hefur verið að fækka
verulega undanfarið, lítið verið um
fjárfestingar og mjólkurframleiðslan
átt í vök að verjast.
Aðspurðir að því af hverju
ákvörðunin hafi verið tekin á
þessum tíma segir Jan-Erik að hafi
maður bolmagn til að fjárfesta á
annað borð sé langbest að gera það
þegar fáir aðrir fjárfesta. Þá séu
söluaðilar mun viljugri til að gefa
afslætti og góða þjónustu. Þetta sé
í raun hluti af fjárfestingastefnu
Vallens gård, að fjárfesta helst
ekki nema á niðursveiflutímum.
Afurðastöðvaverðið sveiflist
reglulega upp og niður og best
sé að fjárfesta þegar verðið sé á
niðurleið svo fjárfestingin sé tilbúin
þegar verðið er á uppleið á ný. Þetta
virðist hafa gengið allvel eftir hjá
þeim, enda hefur afurðaverðið verið
nokkuð hátt það sem af er vetri.
Rúmt ár leið
Eftir góðan undirbúning og
að fengnum tilboðum gengu
þeir vorið 2016 að tilboði frá
mjaltaþjónaframleiðandanum
Lely og pöntuðu 18 mjaltaþjóna!
Svo var þegar hafist handa við að
undirbúa komu mjaltaþjónanna, en
reiknað var með því að búið gæti
tekið við mjaltaþjónunum sumarið
2017. Framkvæmdin dróst reyndar
aðeins á langinn og fram í byrjun
vetrar. Það var því rúmt ár sem leið
frá því að ákvörðun var tekin og
gengið frá pöntun, þar til kúabúið
tók fjárfestinguna í notkun.
Á þessum tíma var kúabúið þegar
búið að byggja upp þrjú samsíða
legubásafjós fyrir mjólkandi kýr
og í hverju þeirra voru rétt rúmlega
300 legubásar, þ.e. pláss fyrir 900
mjólkandi. Auk þess var á búinu
aðstaða fyrir geldkýr, uppeldi
og burðaraðstaða. Hvert þessara
legubásafjósa var með tveimur
aðskildum kúahópum enda fjósin
með miðstæðum fóðurgangi og
þrjár legubásaraðir á hvora hönd.
Það lá því beint við að byggja
sérstaka tengibyggingu við endann
á þessum þremur samsíða fjósum
og í þessari tengibyggingu, sem
ein og sér er 1.500 fermetrar að
stærð, var svo mjaltaþjónunum
komið fyrir. Hver þeirra mun því,
Plöntur sem ljósgjafar:
Verði ljós
Plöntur sem gefa frá sér ljós
gefa hugtakinu ljóstillífun nýja
merkingu. Hópur vísindamanna
við MIT-háskóla í Bandaríkjunum
hefur gert tilraunir með og fundið
leið til að láta plöntur gefa frá sér
ljós.
Þrátt fyrir að tilraunirnar séu enn
á frumstigi eru bundnar miklar vonir
við að einn daginn muni pottaplöntur
lýsa upp heimili okkar og tré og
runnar götur og torg.
Kostir plöntulýsingar af þessu
tagi eru augljós. Þær binda kolefni og
umbreyta koltvísýringi í súrefni og
eftir að þær drepast brotna þær niður
og breytast í jarðveg og næringarefni,
öðrum plöntum til hagsbóta.
Sjálflýsandi tóbaksplanta
Tilraunir MIT-manna eru ekki
þær fyrstu til að gera plöntur
sjálflýsandi. Árið 2010 tókst
plöntuerfðaverkfræðingi að búa til
sjálflýsandi tóbaksplöntu. Ekki tókst
að markaðssetja plöntuna vegna
vandræða við að fjöldaframleiða
hana og ágreinings um hvort
genabreyting hennar væri hættulaus.
Aðferðin til að fá plöntur til að
lýsa sig og umhverfi sitt upp er að
þessu sinni öðruvísi. Í stað þess að
eiga við gen plantnanna er fiktað
við nanóeindir í þeim sem hver
fyrir sig ber í sér möguleika til að
valda efnabreytingum í sykrum í
plöntufrumum og framkalla ljós.
Kál og klettasalat sem ljósgjafar
Með nanótækninni hefur tekist að
fá vatnakarsa, káljurtir, spínat og
klettasalat til að gefa frá sér ljós.
Birtan sem plönturnar gefa frá sér er
að vísu enn sem komið er takmarkað
og dauft, eins og náttljós sem
stundum er haft í barnaherbergjum,
en um leið og efnabreytingarnar í
plöntunum byrja getur ljósið enst í
allt að þrjár og hálfa klukkustund.
Ekkert er þó talið því til fyrirstöðu
að áður en langt er um liðið verði
bæði hægt að auka birtustigið og
lengja birtutímann.
Einnig er talið að hægt verði að
stilla efnabreytingarnar í plöntunum
þannig að ekki kvikni á þeim fyrr
en birtustigið umhverfis þær hefur
minnkað ákveðið.
Lesið við plöntuljós
Gangi hugmyndir MIT-manna eftir
er talið að í framtíðinni verði hægt
að úða efnahvötum á laufblöð hvaða
plöntu sem er til að kveikja á þeim
og lesa við birtu þeirra. /VH
Á FAGLEGUM NÓTUMUTAN ÚR HEIMI
Kostir plöntulýsingar af þessu tagi eru augljós. Þær binda kolefni og
umbreyta koltvísýringi í súrefni og eftir að þær drepast brotna þær niður
og breytast í jarðveg og næringarefni, öðrum plöntum til hagsbóta.
Þjóðfræði og grasnytjar:
Frumskógurinn sem
nytjagarður
Sjö innfæddir Perú-indíánar
hafa tekið sig saman og safnað
upplýsingum og ætla að gefa út á
prenti bók um lækningamátt og
aðrar nytjar jurta. Þekkingin sem
þeir eru að safna er víða að glatast
með eldra fólki og grasalæknum
og það sem meira er að margar af
plöntunum sem þeir fjalla um eru
að nálgast útrýmingu.
Samkvæmt lýsingu frumbyggja
í Amason-frumskóginum litu þeir
yfirleitt á skóginn sem garð. Stóran
garð sem veitti þeim lífsviðurværi,
mat og plöntur til lækninga. Vitað er
að þjóðflokkar í Amason stunduðu
ræktun þar sem þeir plöntuðu út alls
kyns nytja- og lækningaplöntum í
kringum þorp. Þessar plöntur gátu
og geta skipt þúsundum á nokkur
hundruð fermetrum og geta garðarnir
litið út eins og villt svæði í augum
þeirra sem ekki þekkja til.
Margir af þessum görðum og
þekkingin um notkun plantnanna
sem í þeim vaxa er víða að hverfa
á sama tíma og fólk flytur til borga.
Garðarnir vaxa úr sér og víða eru
þeir felldir og landið notað fyrir
einsleita sojarækt eða til beita. /VH
Frumbyggjar litu á skóginn í kringum sig sem nytjagarð.
Þessi mynd er úr einu af fjósunum í Vallens gård-búinu sem er stærsta mjaltaþjónabú á Norðurlöndum með 18
mjaltaþjóna. Þetta er hefðbundið legubásafjós með þremur legubásaröðum. Myndir / Helge Kroman
Stærsta mjaltaþjónabú Norðurlanda er Vallens gård og er staðsett skammt frá bænum Ljusdal í Hälsingland.
Snorri Sigurðsson
snsig@arlafoods.com
Stærsta mjaltaþjónabú
Norðurlanda