Spássían - 2011, Síða 8

8
ÞEIR SEM RITA um og rýna í myndabækur fjalla gjarnan um
stöðu myndarinnar gagnvart hinu ritaða orði. Þetta gerir t.d.
Úlfhildur Dagsdóttir í greininni „Af myndum og sögum“ þar
sem hún fjallar um það (þreytandi) viðhorf að myndin sé ávallt
undirskipuð orðinu eða viðbót við það og því sé ekki hægt
að tala um „sköpun“ þegar rætt er um myndskreytingar. Sem
betur fer er þetta að breytast og viðurkenning á mikilvægi
mynda að aukast, en Úlfhildur bendir einmitt á að það að lesa
felst ekki aðeins í því að ráða merkingu úr bókstöfum heldur
„býr í orðinu læsi mun víðari heimur skynjunar og túlkunar á
allt frá bókstöfum til lita, borgarkorta og fatastíls“. 1
Með nokkurri einföldun má segja að stöðu myndar og texta
sé snúið á haus í Hávamálum Þórarins Eldjárns og Kristínar
Rögnu Gunnarsdóttur, að minnsta kosti svona við fyrstu sýn.
Á titilsíðu segir á hógværan hátt að Þórarinn hafi „endurort“
hina fornu speki en Kristín Ragna hafi myndlýst. Þegar flett er
áfram kemur í ljós sannkölluð myndasprengja. Vísurnar sjálfar
eru ekki það fyrsta sem fangar augað enda eru stafirnir
fremur smáir og letrið mjög hlutlaust. Sumar opnur eru fremur
einfaldar að gerð en aðrar flóknar. Á fyrstu opnu á eftir
titilsíðu (bls. 4-5) hefst Gestaþáttur og ljóðmælandi brýnir
fyrir hlustendum að vera vel vakandi þegar þeir koma á nýjan
stað því það sé „aldrei að vita / hvar óvinir / sitja og bíða á
bekkjum“. Bakgrunnur opnunnar er djúpfjólublár og að öðru
leyti eru litirnir hvítur, svartur og gulur ráðandi. Hálfopnar dyr
eru í vinstra horni og inn um þær gægist Óðinn. Frá dyrunum
liggur köflóttur gönguslóði (eða gólfteppi?) og svört og hvít
augu, sem ekki eru of vinaleg, svífa um opnuna. Öllu flóknari
eða kaotískari er til dæmis sú opna sem kennir lesendum að
„[v]ini sínum / skal maður vinur vera“ (32). Bakgrunnurinn er
gulur og inn á síðurnar teygja sig fjórar hendur sem allar
halda á gjöfum. Alls kyns hlutum ægir saman á síðunum: Þarna
eru kóróna, blóm, hjól, frímerki, fugl í fuglabúri og svo mætti
lengi telja.
Það er ekki aðeins myndastíllinn sem er nútímalegur,
efnistök Kristínar Rögnu eru það líka. Nútímalegir hlutir eins
og peningaseðlar, umferðarskilti og frímerki sjást á síðum
Hávamála sem sýna svo ekki sé um villst að vísurnar hafa
enn í dag gildi. Á einni síðunni er fartölva og glottandi vera
rýnir þar í Fésbók. Ein opnan er sett upp eins og Packman-
tölvuleikurinn. Háhýsi og byggingarkranar fylla aðra opnu
og þar sést líka skilti sem á stendur „Kaupum gull“ (29) sem
minnir mann, á grátbroslegan hátt, á alla Íslendingana sem
flykkjast til gullsmiðsins að selja gullin sín í kreppunni. Sem
betur fer erum við þó minnt á að bú sé betra „þótt lítið sé“
(28). Byggingarkranar fylla líka út í aðra opnu og þá á
dimmrauðum bakgrunni. Hrafnar Óðins eru að fljúga út af
opnunni og í burtu en mennirnir vega salt á krönunum, sumir
eru að detta og peningaseðlar svífa til jarðar, og við erum
minnt á að „margur verður af aurum api“ (55). Bókinni lýkur
á hinum frægu vísum um orðstír sem aldrei deyr og kallast
sú opna á við þá fyrstu. Köflótti slóðinn heldur hér áfram
og bakgrunnurinn er einnig fjólublár þótt tónninn sé annar.
Slóðinn leiðir okkur að tré eða runna og við rætur hans er hvít
hauskúpa.
Af þessari umfjöllun ætti að vera ljóst að það að lesa bók
Þórarins og Kristínar Rögnu byggist ekki eingöngu á því að
lesa orð. Þegar við lesum myndirnar og textann saman opnast
„víðari heimur skynjunar og túlkunar“. En það hversu vel lukkuð
bókin er byggist jafn mikið á afbragðsgóðri myndlýsingu og
því hvernig vísurnar eru endurortar. Ég ætla ekki að hætta mér
út í samanburð á vísum Þórarins og hinni „upprunalegu“ útgáfu
heldur láta nægja að benda á að þessi Hávamál eru ætluð
börnum. Börnin þurfa því að skilja ljóðin – þótt auðvitað megi
þau spreyta sig á því að giska á merkingu einstakra orða eða
spyrja eldra fólk hvað þau þýði. Ljóðin mega heldur ekki vera
of barnaleg eða tala niður til barna, auk þess sem merkingin
má ekki glatast. Hvað öll þessi atriði varðar hefur Þórarni
tekist prýðilega upp. Góð vísa er aldrei of oft kveðin en hana
þarf að kveða vel – og það er vissulega gert í Hávamálum
Þórarins Eldjárns og Kristínar Rögnu Gunnarsdóttur.
1 Úlfhildur Dagsdóttir, „Af myndum og sögum“, Tímarit Máls og menningar
2008(2), 20.
Góð vísa
er sjaldan
of oft kveðin
Hávamál. Þórarinn Eldjárn endurorti.
Kristín Ragna Gunnarsdóttir myndlýsti.
Mál og menning. 2011.
Eftir Helgu Birgisdóttur
GAGNRÝNI
Fást í miðasölu hörpu
Opið alla daga kl. 10-18
sími 528 5050
VOr 2012
la BOhème
eFtir puccini
gjafakort á sýningar
íslensku óperunnar
VERIÐ VELKOMIN
Á SÝNINGAR
ÍSLENSKU ÓPERUNNAR
Í HÖRPU
ÍSLENSKA ÓPERAN
Í HÖRPU
ÁSTARDRYKKURINN 2009
RIGOLETTO 2010
LA TRAVIATA 2008
LA TRAVIATA 2008
www.opera.is PAGLIACCI 2008