Spássían - 2011, Síða 14

14
verið haldið í skefjum af reglum
samfélagsins. Hann verður eins og
lausn frá þeim reglum en í flestum
tilvikum hermdargjöf því þær innri
hvatir sem taka við eru oftar en ekki
sjálfseyðandi afl, auk þess sem þær
skilja eftir sviðna jörð. Sögumaðurinn
er einn af áhorfendunum sem taka
þarf afleiðingunum til frambúðar og
upplifun hans hljómar sannfærandi í
eyrum þeirra sem búa í þjóðfélagi
sem einkennist fyrst og fremst af
vantrausti og tortryggni: „Ég fer
með þá rullu sem ætlast er til af mér
án þess að trúa henni alveg. Ég veit
varla hvað það er að trúa einhverju
alveg“ (134).
Allt með kossi vekur er full af
óhugnaði, blóði og sársauka og
það á reyndar við um fleiri bækur ársins 2011. Þær draga
upp fremur myrka sýn af mannssálinni, ekki síst Hálendið eftir
Steinar Braga. Í henni er einnig lagt í könnunarleiðangur um
innri lendur mannsins og þar reynist ríkja hinn mesti óhugnaður.
Líkt og Guðrún Eva fylgir Steinar Bragi eftir nokkrum
söguhetjum. Persónurnar eru að einhverju leyti fulltrúar
ákveðinna samfélagshópa sem brugðist hafa skyldum sínum,
en allar upplifa líf sitt sem misheppnaða tilraun til að vinna
bug á óöryggi og tómleika sem fylgdi þeim úr æsku. Þessi
fortíð þeirra verður svo grundvöllur þess að óhugnaðurinn
í nútíðinni stigmagnast frá því að vera hrollvekja og yfir í
hreinan „splatter“ eða blóðbað. Hálendið er áleitið verk, því
það vekur fleiri spurningar en það svarar, en sú sterkasta er
ef til vill: „Hver er skrímslið? Við öll?“
HVAÐ MUNUM VIÐ - HVERT STEFNUM VIÐ?
Í Allt með kossi vekur og Hálendinu er kafað inn á við, djúpt í
sálarlíf mannskepnunnar, og aftur í fortíðina, arfinn, í leit að
uppruna þeirra skrímsla sem fæðast í nútíðinni. Þetta leiðir
höfundana á fantasískar slóðir. Sögupersónurnar í Hálendinu
aka inn í eins konar gjörningaþoku er þau æða upp í óbyggðir
og ganga þar inn í þjóðsagnakenndan hliðarveruleika. Sagan
Allt með kossi vekur er ekki bara fleyguð goðsögum, ævintýrum
og hliðarsögum; aðalsagan gerist í hliðstæðum veruleika þar
sem Kötlugos hófst árið 2001 og stóð til ársins 2004. Þrátt fyrir
að sögumaðurinn sé árið 2016 að rifja upp atburði úr fortíðinni
fer sögusvið hans æ meira að minna á framtíðarhrollvekjur á
borð við The Road eftir Cormac McCarthy - eða kvikmyndina
Mad Max, eins og sögumaður bendir sjálfur á (215) - en líkt og
í Hálendinu yfirgefa söguhetjurnar siðmenningu borgarinnar,
þótt það gerist ekki fyrr en undir lok sögunnar, og æða beint
inn í hjarta hinna myrku náttúruafla.
Þótt bók Guðrúnar Evu eigi að gerast í nálægri fortíð hefur
hún því um leið á sér framtíðarblæ og minnir okkur á að í
uppgjörinu við fortíðina felst einnig vísun til framtíðarinnar;
spurningin hvert allt það sem á undan er gengið muni leiða
okkur. Og þá verður áleitin spurning sem Vigdís Grímsdóttir
tekst á við í verki sínu Trúir þú á töfra?: Hvernig vinnum við
úr minningum okkar um fortíðina? Sú spurning virðist einnig
ofarlega í huga Oddnýjar Eirar Ævarsdóttur sem í bókinni
Jarðnæði heldur áfram að prófa
sig áfram á mörkum skáldskapar,
heimspeki og sjálfsævisögu.
Oddný Eir er óþolinmóð og
vill fara að sjá breytingar;
endurvinna fortíðina á skapandi
hátt. En er hægt að „sprengja
stirðnaðar formgerðirnar“ án þess
að sprengja „sjálfan sig óvart í
leiðinni“ (40)?
Jarðnæði er beint (en sjálfstætt)
framhald af síðustu bók Oddnýjar
Eirar, Heim til míns hjarta - með þeim
fyrirvara að hin línulega frásögn
er aukaatriði í þessum bókum.
Uppbyggingin er hins vegar nokkuð
ólík. Oddný Eir fer nú alla leið yfir
Steinar Bragi.
Hálendið. Mál og
menning. 2011.
Oddný Eir Ævarsdóttir.
Jarðnæði. Bjartur. 2011.
En er hægt að
„sprengja stirðnaðar
formgerðirnar“ án
þess að sprengja
„sjálfan sig óvart í
leiðinni“(Jarðnæði, 40)