Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.01.2020, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.1. 2020
nýrra kynslóða finnst það jafnvel sér til trafala að
nota íslenska tungu?“
– Fer þá lítið fyrir voninni?
„Til eru menn sem trúa á snilld mannsandans í
tæknilegum efnum og orkumálum. Menn sem
trúa á „cold fusion“, sjálfkeyrandi bíla og fleiri
tæknigaldra. Kannski er það eitthvað til að
byggja á. Ástandið er heldur ekki eins slæmt og
það sýnist í fjölmiðlum, þar sem góðar fréttir eru
varla til, nema helst þegar við vinnum landsleik.
Manndráp eru miklu meira spennandi frétt, ekki
síst þegar stórveldi eiga í hlut, og leggja undir sig
fréttavíddirnar dögum saman. Ekki alls fyrir
löngu var ég tepptur á hóteli í Hollandi og horfði
á sjónvarpið meðan ég beið. Allar stöðvar voru
með sömu fréttirnar utan úr heimi, eina eða
tvær, og svo eina lókal frétt. Það er eins og allir
séu að bíða eftir því sama, eins og þegar Reagan
og Gorbatsjov réðu ráðum sínum í Höfða um ár-
ið. Sjálfur reyni ég að stilla mig um að sökkva
mér í svartagallsraus, allt var betra í gamla daga
og þar fram eftir götunum, auðvitað er margt
betra í dag. Það er hins vegar áberandi að þegar
menn villast af leið þá eru hagkerfin svo öflug að
menn skilja eftir sig feikna djúp spor og raska
svo mörgu. Ég er að verða 85 ára og þegar mað-
ur er kominn á þann aldur þá fara margir hlutir
að fjarlægjast. Einu sinni heimsótti ég Göggu
vinkonu mína Lund á elliheimili, hún var þá kom-
in um nírætt og hafði á orði að þarna úti væru
heilir heimar sem kæmu henni ekki við lengur. Á
þeim tíma fannst mér þetta djúpt í árinni tekið
hjá Göggu og sór að temja mér aldrei þetta við-
horf. En eflaust var margt til í þessu hjá henni.
Þegar maður hefur staðið í deilum alla ævi er lík-
lega kominn tími til að vera til friðs.“
Hann brosir.
– Varla er starfi þínu þó lokið?
„Nei, ætli það. Ég gaf seint út mína fyrstu bók,
orðinn hálffimmtugur, en hef skrifað einar fimm
eftir sjötugt. Núna er ég búinn að skrifa eina til
um eitt af stærstu vandamálum mannkynsins í
allri sögu þess. Ég segi ekki meira um það í bili
enda hefur enginn lesið þá bók nema börnin mín
og einn sagnfræðingur er núna með hana til
skoðunar. Það er svo sem ekki í fyrsta skipti sem
ég tekst á við áleitnar spurningar, samanber
bókina Glíman við Guð sem ég gaf út fyrir rúm-
um tíu árum. Meðan maður paufast eitthvað er
maður meira lifandi. Ég hef alltaf verið að lesa
allan skrattann og manni hættir til að fara út og
suður í lestrinum þegar maður velur sér ekkert
fast viðfangsefni. Verkefnin styrkja sjálfsagann
og ólíklegustu bækur og ritgerðir koma að haldi í
glímunni við þau. Maður tekur svo víða eftir
tengingum við það sem sett er í fókus á hverjum
tíma.“
Var aldrei duglegur í skömmunum
– Þegar þú horfir um öxl var hægt að nálgast
átökin í kalda stríðinu með öðrum hætti?
„Sjálfur var ég aldrei duglegur í skömmunum.
Þegar ég var nýkominn heim frá Moskvu og
byrjaður á Þjóðviljanum lenti ég í ritdeilu við
Sigurð A. Magnússon, þáverandi ritstjóra Les-
bókar Morgunblaðsins, og skrifuðum við greinar
á víxl um afstöðubókmenntir, gagnrýni á skoð-
anir og fleira. Báðir hlutum við hrós fyrir að salla
ekki hvor annan niður með offorsi, Moggafíflið
og Þjóðviljafíflið, sem var líklega nýlunda á þeim
árum.“
Hann brosir.
Árna þykir ekki auðvelt að skilgreina sig í
þessum nýja heimi. „Ég tel mig til dæmis vera
þjóðernissinna, eins og svo margir af minni kyn-
slóð, en frábið mér þá orðræðu að það sé næsti
bær við rasisma, eins og menn vilja stundum
vera láta. Það er sitthvað, þjóðrækni og þjóð-
remba. Ég er líka Rússi vegna námsferils og
minna fjölskyldutengsla og að sumu leyti gyð-
ingur. Þá hef ég lengi haft mikið dálæti á bæði Ír-
landi og Ítalíu og þykir vænt um öll þessi lönd
sem ég nefni. Svona er maður alltaf að spila úr
sínu tryggðakerfi.“
– Þú segist vera Rússi. Hvar stendurðu gagn-
vart Sovétríkjunum í dag?
„Ég áttaði mig snemma á því að Sovétríkin
voru ekkert fyrirmyndarríki fyrir mig. Á sama
tíma átti ég þarna marga vini og mat stöðuna
gjarnan út frá þeirra hagsmunum. Það birti að-
eins yfir Sovétríkjunum í tíð Krúshjovs og ég var
á margan hátt ánægður með Gorbatsjov sem
ásetti sér að koma á miklum breytingum í sögu
Rússlands án blóðsúthellinga. En hann tapaði á
endanum. Mínar tilfinningar gagnvart hruni
Sovétríkjanna voru blendnar enda á ég marga
vini í Eystrasaltsríkjunum og gladdist fyrir
þeirra hönd. Þeir voru endurheimtu sjálfstæði
fegnir.“
– Á næsta ári verða þrjátíu ár liðin frá falli
Sovétríkjanna. Hvernig finnst þér Rússum hafa
reitt af síðan?
„Rússar eru mjög misjafnlega settir, aðallega
eftir því hvað varð um börnin þeirra eftir um-
skiptin. Sumir sjá eftir vissu afkomuöryggi Sov-
éttímans meðan aðrir, sem voru heppnari, eru til-
tölulega ánægðir. Annars hafa Rússar verið
frekar óheppnir gegnum söguna; það er eins og
þeir fái alltaf versta tilbrigðið af stjórnarfari sem
hugsast getur. Sósíalisminn endaði hjá þeim í
Stalín og Gúlagi og kapítalisminn endar í auð-
mannastjórn í kringum Pútín og mjög mikilli
misskiptingu lífsgæða. Í dag fagna ég öllum já-
kvæðum fréttum frá Rússlandi en veit að staðan
er snúin. Sumir eru hrifnir af Pútín af því að
hann stendur uppi í hárinu á Bandaríkjamönn-
um. Það er ein arfleifð kalda stríðsins. Eins og
þegar menn standa með Saddam Hussein eða
Kínverjum af sömu ástæðum. Óvinir óvinar míns
eru vinir mínir, segir gamalt spakmæli. Í mínum
huga er það vanhugsað.“
– Sem leiðir okkur að Donald Trump. Hvernig
líst þér á hann?
„Þar eru allir svo mikið sammála að ég get
ómögulega fengið mig til að hóa í lætin. Ég skal
þó láta þig hafa eina vísu sem ég orti:
Um æðikollinn Donald Duck,
mig dreymir nú sem a strike of luck.
Og flott það væri ef Forrest Gump
fengi öll völd en ekki Trump.“
Beðinn um að horfa yfir hið pólitíska svið
kveðst Árni seint verða sáttur við orðinn hlut og
mannkynssöguna yfirhöfuð. Það verði alltaf ærið
verkefni að huga að misskiptingu lífsgæða. „Það
er mikil ringulreið og ráðleysi í herbúðum
vinstrimanna í heiminum. Þeir þurfa að bregðast
við ofurvaldi þessara örfáu ofboðslega ríku og
verja velferðarkerfið en finna ekki lausnir sem
um munar. Mönnum virðist fyrirmunað að koma
sér upp sterkri og samstilltri pólitík, eins og sést
á hnignun sósíaldemókrata í Evrópu. Þeir bundu
einatt traust sitt við menntun sem lyftir öllum
bátum en þegar allir eru komnir í háskóla er ekki
pláss fyrir alla í góðum störfum. Og þeir sem
ekki komast að eru eftir skildir og geta auðveld-
lega orðið fóbíum og lýðskrumi að bráð. Það er
ekki bjart umleikis í þessum herbúðum.“
Flokkar eru klofnir
– Hvernig finnst þér vinstri-grænum hafa vegn-
að í stjórnarsamstarfinu?
„Ég veit það ekki. Satt best að segja. Ég hef
fyrir þónokkru komist að þeirri niðurstöðu að
maður geti ekki fundið pólitíska hreyfingu sem
maður er fullkomlega ánægður með. Við erum að
sumu leyti haldin þeim misskilningi að stjórn-
málamenn geti gert meira en þeir hafa afl til.
Staðreyndin er hins vegar sú að flokkar eru
klofnir og hafa ekki sömu völd og áður; sumir
hafa ekki nema brot af því fylgi sem þeir gátu
áratugum saman gengið að vísu. Það er gott og
gilt að setja umhverfismál á oddinn, eins velferð-
armál, en hvorki hér né annars staðar er sterk og
vel mótuð stefna í boði. Vel má vera að menn séu
til dæmis sammála um að draga úr óþarfa neyslu
og framleiðslu. En hvernig á að gera það? Það er
óleystur vandi. Hver á til dæmis að segja hvað er
óþarft og hvað ekki? Við gömlu vinstrimennirnir
vildum verða við eðlilegum og nauðsynlegum
þörfum manna og eftir klukkan fimm á daginn
áttu menn að geta verið með sínum nánustu eða
stundað list og menningu, eins og segir í Dúfna-
veislunni. Við flöskuðum á hinn bóginn á því að
ekkert er til sem heitir eðlilegar þarfir. Þær er
hægt að framleiða og gróðursetja eins og annað.
Þegar ég var að vaxa úr grasi þótti ekki sjálfsagt
að eiga bíl en núna þurfa allir að eiga bíl, helst
tvo. Einu sinni sem oftar var ég á kvöldvakt á
Þjóðviljanum með Magnúsi Kjartanssyni og þá
spurði hann mig: Af hverjum erum við að þræla
okkur hérna út fram á nótt? Er það til þess að
allir verkamenn landsins geti eignast bíl?“
– Ein spurning að lokum. Ef kosið yrði til Al-
þingis á morgun, hvaða flokk myndir þú kjósa?
Myndirðu ef til vill ekki greiða atkvæði?
„Jú, ég myndi kjósa. Ég hef þó hvergi gert
vart við mig í pólitík lengi, nema hvað ég hef
messað svolítið yfir gömlum vinstri-grænum um
rússnesku byltinguna og fleiri dæmi úr sögunni.
Ætli ég kjósi ekki þann flokk sem hefur flest fólk
innanstokks sem hugsar svipað og ég.“
Hvaða flokkur skyldi það vera?
Árni Bergmann, lengst til hægri, á fundi úthlutunarnefndar listamannalauna á áttunda áratugnum. Með honum á myndinni eru Magnús Þórðarson, Hall-
dór Blöndal, dr. Bragi Jósepsson, Helgi Sæmundsson og Halldór Kristjánsson. Á myndina vantar Vigdísi Finnbogadóttur.
’Ég hef fyrir þónokkru komistað þeirri niðurstöðu að mað-ur geti ekki fundið pólitískahreyfingu sem maður er full-
komlega ánægður með. Við erum
að sumu leyti haldin þeim mis-
skilningi að stjórnmálamenn geti
gert meira en þeir hafa afl til.
Alþýðubandalagsmaðurinn Svavar Gestsson afhendir sjálfstæðismanninum Albert Guðmundssyni
Þjóðviljann á Lækjartorgi árið 1979. Þjóðviljinn kom út sem málgagn vinstrimanna frá 1936-92.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Augu heimsins hvíldu á Íslandi þegar Mikhail Gorbatsjov og Ronald Reagan funduðu í Höfða árið 1986.
Morgunblaðið/RAX