Morgunblaðið - 28.04.2020, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 2020
D
rottinn er minn hirð-
ir, mig mun ekkert
bresta.“ Þannig
hefst 23. Davíðs-
sálmur sem ýmsir
telja þekktasta texta Biblíunnar,
að faðirvorinu undanskildu. Í upp-
hafsversi sálmsins kemur trúar-
traustið vel fram sem er einmitt
hans helsta einkenni. Að mörgu
leyti má segja að kjarninn í boð-
skap sálmsins felist í
orðunum „mig mun
ekkert bresta“. Þar
er undirstrikað að
við þurfum ekki að
gefa upp tæmandi
lista yfir allar okkar
þarfir og óskir held-
ur er okkur óhætt að
treysta. Drottinn er
hirðir, hjá honum
mun ekkert bresta.
Hirðir og hjörð er
líking sem notuð er
til að lýsa sambandi
Guðs við lýð sinn og í
Nýja testamentinu
talar Jesús um
sjálfan sig sem
góða hirðinn.
Áheyrendur hans
þá og nú eiga auð-
velt með að tengja
líkinguna við veru-
leikann. Dregin er
upp falleg mynd af
hversdagsleika
sveitalífsins þar
sem hirðirinn er í
lykilhlutverki og gætir hjarðar
sinnar.
Hirðir – hjörð. Þannig er kirkjan
okkar. Hún er ekki stofnun eða
steinsteypa heldur hreyfing, fólk á
ferð. Og hjörðin spannar litrófið
allt. Mórautt, svart, hvítt, flekkótt,
kollótt og hyrnt. Þráakindur, heim-
alningar, túnrollur, flökkukindur
og forystusauðir. Sumar ekkert
nema tryggðin, aðrar ólíkindatól
og margar uppátækjasamar.
Þannig er mannlífið og þannig er
kirkjan, allavega fólk á ferð. Litrík
hjörð sem gerir samfélag okkar
innihaldsríkt og uppfullt af alls
konar hæfileikum. Styrkurinn felst
í fjölbreytileikanum. Innan kirkj-
unnar rúmumst við öll þrátt fyrir
misjafnar skoðanir og ólík sjónar-
mið. Sameiningaraflið er kærleiks-
ríkur Guð sem gætir okkar eins og
góður hirðir. Það vegur þyngst.
Aldrei er hjörðin okkar öflugri
en þegar á móti blæs, þá stöndum
við saman og sýnum okkar bestu
hliðar. Á óvissutímum í veiru-
faraldri er gott að mega hvíla í orð-
unum „jafnvel þótt ég fari um
dimman dal óttast ég ekkert illt,
því þú ert hjá mér“. Við erum full-
vissuð um að senn birti á ný, að
grænu grundirnar séu það sem
fyrir liggur.
Það er vor í lofti, tún grænka og
lömb fæðast. Gleðidagar í nánd.
Lambadrottningar út um landið
hafa sumar fengið nafnið Kóróna
sem er í takt við samfélagsumræð-
una en ber líka með sér viðleitni til
að beina sjónum frá veseni til von-
ar. Fátt ber vorinu fegurra vitni en
lömbin sem senn hoppa um túnin.
Í samkomubanni gerði ég mér
það til dundurs að birta myndir á
fésbókinni af einni kind á dag úr
fjárhúsinu ásamt stuttri persónu-
lýsingu með hverri og einni.
Þegar þetta er skrifað er þess
beðið í eftirvæntingu að kindin
Traust beri sínum þremur lömbum
sem spálíkan gefur til kynna að
geti orðið golsótt á litinn. Það er þó
spá sem verður að taka með fyrir-
vara. Aðalatriðið er auðvitað að
lömbin verði frísk og trítli glöð í
sumarhagana. Um
þessa umræddu kind
segir í lýsingu: „Traust
er yfirveguð kind og
anar aldrei að neinu.
Gjörsamlega vand-
ræðalaus og þú veist
alltaf hvar þú hefur
hana. Ein af þessum
„no-nonsense“ kindum.
Jarmar viturlega þeg-
ar hún þarf að kalla á
lömbin sín og lætur ær-
ustu hinna kindanna í
hópnum sem vind um
eyru þjóta. Stefnuföst
og ábyggileg. Ég gæti
best trúað að ef Traust
væri manneskja þá
væri hún Þórólfur sótt-
varnalæknir. Þau eru
algjörlega sömu týp-
urnar.“ Svo er það for-
ystugimbur sem á ræt-
ur að rekja norður í
land. Nánar tiltekið á
bæ sem alið hefur upp
forystufólk í okkar sam-
félagi. Jóhannes hefur látið til sín
taka á vettvangi bænda og hefur
skrifað beittar greinar, nú síðast í
Bændablaðið, þar sem hann varar
við ásókn útlendinga í jarðir og
jafnvel heilu landsvæðin á Íslandi.
Og Kristín sem var öflug í bæjar-
pólitíkinni á Akureyri og loks ein-
hver litríkasti stjórnmálamaður
samtímans sem kynna má til leiks
samhliða fyrrnefndri forystu-
gimbur: „Bæði með forystueðlið í
sér og láta til sín taka, hvort á sín-
um vettvangi. Hún í lambgimbra-
krónni en hann í sölum Alþingis.
Annað er að hefja ferilinn en hitt
trúlega komið á endasprettinn.
Abbadís og Steingrímur Joð eiga
sameiginlegar rætur á Gunnars-
stöðum í Þistilfirði. Abbadís er
undan Strumpi frá Gunn-
arsstöðum en um hann segir m.a.
að hann hafi öll einkenni forystu-
fjár, sé vakandi fyrir umhverfi sínu
og viti upp á hár hvert hann eigi að
fara í rekstri. Abbadís á nú tölu-
vert í land með að verða föðurbetr-
ungur á þessum sviðum, hún braut
t.a.m. framan af horni í ærslaleik
með vinkonum sínum í vetur.
Reyndar myndu ýmsir telja það
heldur til bóta að hafa náð að
hlaupa af sér hornin áður en alvara
lífsins tekur við. En það er önnur
saga. Abbadís á framtíðina fyrir
sér. Og hver veit nema hún eigi eft-
ir að verða fundarstjóri og frú for-
seti í fjárhúsinu þegar fram líða
stundir?“
Sauðkindin er gleðigjafi og sam-
ofin íslenskri þjóðarsál og menn-
ingu. Rétt eins og sálmurinn góði.
Sauðkind og sálmur. Hirðir og
hjörð. Fagnaðarerindi fyrir okkur
öll. „Leiðir mig að vötnum þar sem
ég má næðis njóta. Hann hressir
sál mína.“ Í trausti til þessara orða
skulum við horfa vonarbjörtum
augum til framtíðar. Megi vorið
verða okkur gjöfult. Með grænar
grundir fyrir augum og kærleiks-
ríkan Guð sem leiðir eru allir vegir
færir. Gleðilegt sumar!
Kirkjan til fólksins
Morgunblaðið/Sigurður Bogi Sævarsson
Hirðir og hjörð Forystugimbrin
Abbadís á ættir að rekja til Þistil-
fjarðar líkt og forseti Alþingis.
Hirðir og hjörð
Hugvekja
Óskar Hafsteinn
Óskarsson
Höfundur er sóknarprestur í
Hruna.
Óskar Hafsteinn
Óskarsson
Megi vorið
verða okkur gjöf-
ult. Með grænar
grundir fyrir
augum og kær-
leiksríkan Guð
sem leiðir eru
allir vegir færir.
Það er áhugavert
hvað sameignir geta
valdið miklum deilum
og vandamálum, hvort
heldur þær eru í hús-
félagi eða synda í haf-
inu umhverfis landið.
Það sem okkur hér
á landi skiptir mestu
er umgengnin um auð-
lindir hafsins og
hvernig þeim er ráð-
stafað. Um það höfum við sett lög,
„Lög um stjórn fiskveiða“, og hafa
þau frá fyrsta degi valdið miklum
deilum. Fáir innan sjávarútvegsins
vildu þessi lög á sínum tíma en
menn voru sammála um að eitthvað
yrði til bragðs að taka. Fyrst þegar
lögin voru sett, voru menn innan
sjávarútvegsins ósáttir með tak-
mörkunina og skiptinguna sín á
milli en núna birtist óánægjan
meira meðal almennings. Það var
þó ekki fyrr en lögin fóru að virka
einsog til stóð og árangurinn fór að
birtast í betri rekstri og meiri arð-
semi.
Bandaríski hagfræðingurinn El-
inor Ostrom fékk nóbelsverðlaunin í
hagfræði, fyrst kvenna, árið 2009.
Hún sagði eitthvað á þessa leið, í
endursögn höfundar:
„Meðan fyrirtæki með eigin
skipulag og stjórn hafa ekki mót-
aðan og viðurkenndan fræðilegan
grunn, byggðan á bestu manna yf-
irsýn, þá munu mikilvægar ákvarð-
anir um stefnu áfram verða teknar
undir því fororði að einstaklingar
geti ekki skipulagt sig sjálfir heldur
verði utanaðkomandi stjórnvald að
skipuleggja þá.“
Hinn fræðilegi grunnur, byggður
á bestu manna yfirsýn, sem Elinor
Ostrom talar um, er háður stöðugri
vísindalegri endurskoðun sem ekki
er á færi einstakra fyrirtækja í
sjávarútvegi. Megintilgangur laga
um stjórn fiskveiða var að stöðva
ofveiði sem var við það að eyði-
leggja okkar mikilvægu fiskstofna.
Það var ekki einungis að við veidd-
um of mikið úr okkar stofnum, við
vorum líka að tapa mannslífum og
fjármunum við þær veiðar. Bátar
voru of margir við veiðarnar og
kostnaður við þær of hár. Núna
hagnast útgerðir, fiski-
stofnarnir eru sjálf-
bærir og enginn hefur
farist á sjó við veið-
arnar síðastliðin þrjú
ár. Þetta samhengi
eiga sumir erfitt með
að sjá.
Núna erum við í
þeirri klaufalegu stöðu
að ráðherra braut lög-
in sem hann átti að
fara eftir. Honum má
þó telja til vorkunnar
að hingað kom synd-
andi fiskistofn sem ekki hafði verið
hér áður. Stofn sem aðrar þjóðir
nýttu og við gátum farið að nýta í
kjölfar þess að hann kom inn í lög-
sögu okkar. Í fyrstu voru það að-
eins stærstu skipin sem höfðu tök á
að veiða úr þessum stofni og aflað
þeirrar veiðireynslu sem var að
grundvelli úthlutunar kvóta sam-
kvæmt lögum.
Þegar makrílstofninn kom nær
landi og fleiri höfðu aðstöðu til að
nýta hann var nauðsynlegt að setja
útgerðum kvóta, en margir töldu þá
veiðireynsluna ekki byggjast á
sanngirni. Þar á meðal var þáver-
andi sjávarútvegsráðherra, sem
taldi sig hafa lagaheimild til þess að
úthluta kvótanum af meiri sann-
girni með sínu pólitíska nefi en bók-
stafurinn og aflatölurnar sögðu til
um. Dómstólar voru honum ekki
sammála. Reyndar voru nær allir
ósammála honum þegar hann fram-
kvæmdi úthlutunina, enda eftir hon-
um haft að fyrst allir væru ósáttir
þá hlyti þetta að vera í lagi!
Skipulag ráðherra var dæmt
ólögmætt, fyrst af umboðsmanni Al-
þingis og að endingu í Hæstarétti.
Ráðherrar, jafnvel þeir með
„réttlátt“ pólitískt nef, hafa ekki
leyfi til að fara út fyrir þær vald-
heimildir sem bókstafur laganna
kveður á um. Þá vernd hefur borg-
arinn gegn misnotkun valds þeirra.
Stjórnendur fyrirtækja skulu gæta
hagsmuna fyrirtækisins að viðlagðri
ábyrgð eins og nýlegir dómar á
hendur bankastjórum föllnu bank-
anna hafa sýnt. Í þessu tilfelli ber
þeim að sækja bætur hafi ólöglegar
ákvarðanir ráðherra skaðað fyrir-
tækið. Málsókn á hendur stjórn-
völdum er eina leiðin sem þeim er
fær að lögum eða þá hitt, að gera
ekki neitt og benda á mistökin, og
finna sameiginlega leið til að lag-
færa þessi mistök.
Stjórnvöld eiga að viðurkenna
mistökin við gjörnings ráðherrann
sem taldi sitt „réttláta“ pólitíska nef
betra en lögin. Við megum ekki
gleyma því að þetta snýst líka um
verndun þegnanna gegn misbeit-
ingu valds stjórnvalda. Menn geta
býsnast yfir ráðherra eða hráka-
smíði á lögum, en vilji þeir af þessu
tilefni býsnast yfir kvótakerfinu er
þeirra eigin „réttláta“ pólitíska nef
að leiða þá á villigötur. Kvótakerfið
er gott og hefur reynst frábærlega
við að koma á skynsamri og hag-
sýnni stjórnun veiða en núna eru
bæði einstök fyrirtæki og stjórnvöld
að skaða heildarhagsmuni landsins.
Það er auðvitað skrítið að útgerð-
ir geti sótt bætur til ríkisins fyrir að
hafa ekki fengið afhenta eign frá
ríkinu þó svo að lögin kveði á um
slíkt. En lögin eru mannanna verk
eins og annað og sameiginleg auð-
lind er afhent útgerðum til nýtingar
þannig að heildarhagsmunum sé
sem best borgið. Einstaka útgerðir
hugsa eðlilega um eigin hag og þess
vegna þarf utanaðkomandi stjórn-
vald að koma með reglur um nýt-
inguna einsog áður sagði. Þannig
færir ríkið útgerðum verðmæti en
ekki rétt til skaðabóta ef þeir fá
ekki veiðiréttinn. En svo er hitt ef
ríkið veldur fyrirtækjum skaða þá
eðlilega á það að greiða skaðabæt-
ur.
Þetta mál þarf að leysa með sátt
og það áður en dómstólar þurfa að
dæma í málinu aftur.
Það er ekki lausn að hluta barnið
í tvo hluta með Salómonsdómi.
Sorgir sameignar
Eftir Svan
Guðmundsson » Það var ekki ein-
ungis að við Íslend-
ingar veiddum of mikið
úr okkar stofnum, við
vorum líka að tapa
mannslífum og fjár-
munum við þær veiðar.
Svanur Guðmundsson
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
og framkvæmdastjóri Bláa hagkerf-
isins.
svanur@arcticeconomy.com