Austri - 21.12.1995, Blaðsíða 24

24
AUSTRI
Jólin 1995
V etrarferð HSSF 1990
Fljótlega eftir að Hjálparsveit
skáta á Fljótsdalshéraði eignaðist
farartæki til vetrarferða, var tekinn
upp sá siður að fara að minnsta kosti
eina alvöru vetrarferð á ári.
Tilgangurinn var margþættur, svo
sem að kynnast landinu og ferða-
leiðum. Æfa rötun, læra að klæða af
sér öll veður og nesta sig út í slík
ferðalög, síðast en ekki síst að læra
að vinna saman og búa þröngt við
slíkar kringumstæður. Að skipu-
leggja, stjórna og að hlíta stjórnun
rarf líka að æfa. Ég varð þess að-
njótandi að fara í nokkrar svona
ferðir og var þá stefnan gjarnan sett
á einhvern hluta Vatnajökuls. Skal
nú sagt frá einni slíkri ferð:
Það var komið fram á kvöld þann
7. mars 1990 þegar lagt var af stað
frá Egilsstöðum og stefnan sett á
Vatnajökul í öllu sínu veldi. Farar-
tæki voru snjóbfll og tveir snjósleð-
ar, sem hafðir voru á kerru aftan í
snjóbílnum til að byrja með. Hjálp-
arsveitarmenn voru þrír og ennfrem-
ur voru þrír gestir með. Konur voru
tvær og karlar fjórir. Skíði voru und-
ir kerrunni aftan í snjóbílnum og
biluðu festingar á þeim á leiðinni
upp á Fljótsdalsheiði, því þar var
vegurinn ýmist auður eða þakinn
svellbólstrum. Tók nokkra stund að
laga skíðin er upp var komið. Hald-
ið var síðan inn Fljótsdalsheiði og
norðan Snæfells og í skála Ferðafé-
lags Fljótsdalshéraðs vestan Snæ-
fells. Þangað var komið klukkan 6
um morguninn. Þar var nú etið og
síðan gengið til náða.
Upp úr kl.10 var svo farið að
skreiðast á lappir aftur og kom þá í
ljós að einn gesturinn var horfinn úr
bóli sínu en fannst svo úti í snjóbfln-
um, sem alltaf var hafður í gangi.
Hafði hann flúið kuldann í húsinu
og skreiðst í hlýjuna í bflnum. Eitt-
hvað hlaut að vera bogið við þjálf-
un eða heilsufarið. En það var látið
liggja milli hluta.
Brúarjökull, sú mikla
mulningsvél
Nú voru sleðarnir teknir af
kerrunni og eldsneyti sett á bílinn
og síðan brunað af stað. Fyrst var
farið suður fyrir Sauðahnjúka. Þar
fór ég á skíðin í blíðviðri en nokkru
frosti. Hékk svo aftan í snjóbflnum
lengi dags. Þeir sem voru á snjó-
sleðunum fóru langa útúrkróka og
ljósmynduðu mikið í þessu ágæta
veðri. Hvergi sá á dökkan dfl í vest-
ur- og suðurhlíðum Snæfells. Eins
var um Þjófahnjúka. Vesturöræfi
voru ein samfelld fannbreiða. Það
vakti því ennþá meiri aðdáun og
hrifningu að rekast á vegsummerki
eftir fljúa öræfanna á þessum slóð-
um. En íbúarnir eru furðumargir
þegar grannt er skoðað.
Við fórum upp með aðalkvísl Jök-
ulsár á Brú, austan Kringilsárrana.
Þar gengur mikið jökulgljúfur inn í
Brúarjökul. Þar var mikið myndað.
Tröllauknar ísblokkir voru þarna,
ekki minni en íbúðarblokkirnar í
okkar heimabyggð. Það má segja að
maður hafi verið bergnuminn í ísn-
um. Þama hefst 150 km langt ferða-
lag árinnar þar til hún hverfur í Hér-
aðsflóa.
Þegar maður horfir yfir víðáttur
Brúarjökuls og hverfur svo niður í
jökulgljúfrið, finnur maður til þess
hve maður er ógnarsmár og vesæll.
Hugurinn fer að reika og tölur koma
upp í hugann. Þarna erum við stödd
í 590 m hæð yfir sjó og áin rennur
alla þessa löngu leið til sjávar án
fossa. Af hverju eru ekki fossar í
þessari á eins og öðrum?
Meðalrennsli árinnar hjá Hjarðar-
haga á Jökuldal er ríflega 150 tonn
á sekúndu. Og aurburðurinn. Níu
milljón tonn á ári til jafnaðar. Rúm-
lega eitt þúsund tonn á klst. Auk
þess flytur Kreppa þrjár og hálfa
milljón tonn af aur frá Brúarjökli á
ári hverju til Jökulsár á Fjöllum. Það
fer því ekki milli mála að við erum
stödd í langstærstu grjótmulningsvél
á Islandi. Það er Brúarjökli sjálfum,
sem framleiðir til jafnaðar um 1400
tonn af steinefnum á klst. Hann er
rúmlega 1400 ferkílómetrar og
mesta þykkt hans yfir 700 metrar.
Skv. þessu mun því landið undir
honum grafast niður um þriðjung úr
sentimetra á ári að meðaltali.
Við ökum svo út úr gljúfrinu og
upp úr því til vesturs þegar fært er.
Var nú haldið vestur Brúarjökul
með stefnu norðanvert við Kverk-
fjöll. Þeir sem voru á sleðunum fóru
á undan og skoðuðu meðal annars
Hnútulónið á Kverkámesi. Þetta var
fyrir okkur ný leið, sem mig hafði
lengi dreymt um að fara. Venjan er
að fara töluvert norðan við jökulinn
eða þá miklu sunnar. Veðrið var
ennþá ágætt en fór kólnandi er á
daginn leið. Lítið sáum við af aur-
keilum, en athygli vakti að sjá líkt
og daladrög ganga langt til suðvest-
urs inn á jökulinn í framhaldi af
vötnum þeim sem frá honum falla.
Til samanburðar má geta þess að
ekki er hægt að sjá neitt sig á þaki
íshellisins mikla í Eyjabakkajökli.
Leið okkar yfir jökulinn er um 25
km löng að jaðarlóni suðvestast í
Kverkárnesi. Þetta lón virðist fara
stækkandi með ári hverju og hefur
lítt verið skoðað nema úr lofti. Ekk-
ert vatn var nú í því en jakar á víð
og dreif sýndu hve vatnið hafði náð
langt áður en það braust fram undir
jökulinn. Útfallið var til suðausturs í
átt að farvegum Kverkár. Kunnugri
eru hlaupin úr Hnútulóni austast í
Kverkárnesi, sem skemmt hafa veg-
inn við Kreppubrú margsinnis.
En það er ekki á vísan að róa þar
sem jökullinn er. Mjór hryggur er
vestan við syðra lónið, sem hindrar
að vatnið komast í Kreppu. Snar-
bratt er niður að Kreppu en ágæt-
lega fært allan jökuljaðarinn inn að
Vatnahrygg. Svo var haldið norður
eftir farvegum Kreppu og um
Kreppuhaga. Við stefndum á hæð
sem nefnd er Sjónarhæð og þaðan
sáum við móta fyrir Lindakeili.
í Sigurðarskála í Kverk-
fjöllum er gott að á
Nú var dagsbirtan á þrotum. Lór-
anmælirinn var notaður til að finna
Kverkhnjúkaskarðið. Stefnan var nú
tekin inn með Kverkfjallarana að
vestan. Mikill snjór var í hraunun-
um og greiðfært. Stikur sáum við af
og til. Töluverður suðvestan strekk-
ingur var innan við Kerlingarhrygg
og hélst svo allan tímann sem við
dvöldum í Sigurðarskála.
I skálanum voru fyrir þrír menn
úr Reykjavík og var hlýtt og nota-
legt þar. Þeir höfðu komið á snjó-
sleðum að heiman og voru á leið til
Mývatns á mót snjósleðamanna.
Við urðum sein á fætur næsta
morgun og urðu sunnanmenn á und-
an okkur af stað þrátt fyrir að þeir
hefðu talað um það kvöldið áður
„að sofa út“. Hurfu þeir út í lága-
renninginn í stefnu á Dyngjufjöll,
vestan við Kerlingarhrygginn. Þeir
ætluðu norður með Jökulsá, norður
að Ferjuási og fylgja raflínunni það-
an. Við fylltum ökutækin af elds-
neyti og settum svo stefnu á íshell-
inn í Kverkjökli.
Þennan dag ferðaðist ég á snjó-
sleða og var haldið á undan inn að
íshelli. Að mestu var fennt fyrir
munnann. Ain sem kemur úr íshell-
inum nefnist Volga , og fer vel á því.
Glettilega mikið vatn var í Volgu og
stóð gufan upp af henni. Hélst hún
víðast opin milli hárra skara. Við
fórum á sleðunum í góðu færi upp
Kverkjökul og ætluðum upp Löngu-
fönn , sem er vestan við kverkina.
Hífandi vestanstormur var þar og
skafrenningur og stoppuðum við í
lausamjöll skammt austur af efra
Brjóstinu og ekki viðlit að komast
lengra. Afangasker og Brjóstin eru
sker í Löngufönn. Var nú snúið við
niður að íshelli þar sem bíllinn var
kominn. Var þá ákveðið að fara
vestur á Dyngjujökul. Ekið var á
snjólofti yfir Volgu. Síðan var farið
upp með röndinni norðvestan við
Við vörðuna vestan Kverkfjalla.
niður Dyngjujökul. Gistu þeir undir
nýju hrauntagli sunnan Dyngjufjalla
og urðu fyrstir manna þann 19. júní
að sjá eyjuna í Öskjuvatni. Héldu
þeir síðan í Svartárkot og aftur
sömu leið heim.
Varðan er mjög haglega gerð.
Grjótið mjög vel lagað til hleðslu og
náði hún okkur í brjósthæð. Ekkert
laust grjót var þarna í sjónmáli, að-
eins berar klappir. Þetta varð mér
umhugsunarefni, því tæplega hafa
þeir haft allt grjótið með sér að
heiman. Heldur munu ferðir manna
vera fátíðar á þessar slóðir. Ég sá þó
í gestabók á Svínahnjúk eystri á
Grímsfjalli að menn frá Jöklarann-
sóknarfélaginu höfðu komið þarna í
júlí 1989 og voru að mótmæla um-
sögn annarra að Bretar hefðu hlaðið
þessa vörðu. Jón Eyþórsson getur
ferðar Hornfirðinganna í bók sinni
um Vatnajökul og nafngreinir þá.
Áfram upp á Kverkfjöllin
Ekki þýddi að slóra þarna í storm-
inum og kuldanum. Var nú haldið
áfram í stefnu á hæstu bungu vest-
urfjallanna. Aflíðandi halli til að
byrja með, en jókst þegar nálgaðist
háfjallið, sem er allt hulið jökli.
gestabókina. Ekki veit ég hvert hita-
stigið var upp í Kverktjöllum en
24°C frost var sunnan fjallanna
seinna þennan dag þegar hópurinn
hafði sameinast og fór niður í 28°C
frost eftir að dimmt var orðið. Mik-
ill munur var á vindhraða upp í
fjöllunum eða suður á Kverkfjalla-
hrygg. Öllu skaplegra á hryggnum.
Farið var vestur allan vesturhrygg-
inn. Fer hann mjókkandi og endar í
snjólausum (shömrum. Þar var
staldrað við og skyggnst um. För
eftir snjóbílinn sáust niður á
Dyngjujökli við fjallsrætur. Við
demdum okkur nú niður sunnan ís-
hamranna og í slóðina og fylgdum
henni til suðurs. Er við sáum yfir
öskjuna suðvestan fjallanna var eng-
an snjóbíl að sjá og var nú heldur
betur slegið í. Þetta svæði hefði ég
gjarnan viljað skoða betur, en allt
var skjannahvítt og maður sá ekki
mikið betur en þótt maður hefði ver-
ið í kolniða myrkri. Við náðum svo
snjóbílnum ekki fyrr en austur á
Kverkfjallahrygg og var farið að
halla þar austur af. Okkur var aldeil-
is ekki farið að standa á sama, vit-
andi um öll hættusvæðin þar
framundan.
Framhald á næstu síðu.
Snœfell á Góu.
Kverkfjöllin. Jökullinn
lækkar mikið frá rönd-
inni að fjöllunum.
Vörðuleitin
Við stefndum svo á sleð-
unum til suðurs og lögð-
um á brattann upp í
Kverkfjöllin, vestan við öll
sprungusvæði. Smám saman var
sveigt til austurs þegar ofar dró. Við
komum að tveimur skerjum upp úr
jöklinum og héldum austur með
þeim í átt að öðrum tveimur skerj-
um austar. Öll þessi sker eru á gríð-
armiklum hrygg sem gengur vestur
úr Kverkfjöllum og markar norður-
barm öskjunnar miklu sem er suð-
vestan Kverkfjalla. Á austasta sker-
inu og því hæsta, þótt ekki skagi
það hæst upp úr umhverfinu, fund-
um við vörðu. Reyndar vorum við
að leita að henni. Þarna var ljós-
myndað þrátt fyrir kulda og storm.
I mínum huga var þetta hátíðar-
stund, því talið er að varða þessi sé
hlaðin af þremur Hornfirðingum,
sem réðust í það stórvirki 1926 að
fara úr sínum heimabyggðum, yfir
Vatnajökul, sunnan Kverkfjalla og
Snjórinn var ógreiðfær-
ari þegar ofar dró vegna
rifskafla og snjókófið
varð meira. Þegar hæstu
bungunni var náð, var
svo komið að lítið sást
fyrir skafrenningi og
hélu á gleraugunum. Var
nú haldið til norðurs í átt
að Jörfi-skálanum og varð
að fara mjög varlega. Haldið var
undan brekkunni með skafrenning-
inn upp af vesturbrúninni á vinstri
hönd og Gengissigið gapandi úti í
sortanum framundan á hægri hönd.
Skálinn er á austurbrún Hveradals-
ins margrómaða. Lónið syðst í daln-
um var ísilagt.
Gengissigið er sprengigígur rétt
austan skálans. Hans varð fyrst vart
í september 1959 og var þá hægt að
ganga um gíginn þurrum fótum, en
vegna jarðhitans er síðan alltaf vatn
í gígnum og lónuðu nú einstaka jak-
ar þama um allir kagaðir á brúnum.
fsinn í kringum skálann hefur mikið
minnkað á síðustu árum og hefur
orðið ófær snjóbílum víða þar sem
áður var ekið.
Nú var hafður stuttur stans í skál-
anum, lítið meira gert en skrifa í

Sigurjón Antonsson