Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Qupperneq 12

12
Vorið 1994 hafði Margrét Pála Ólafsdóttir tekið
við formennsku og einsett sér „að gera Samtökin ’78
að faglegum félagasamtökum," eins og hún orðaði
það í viðtali við Þóru Kristínu Ásgeirsdóttur í 30 ára
afmælisritinu. „Það var ekki í boði fyrir samtökin
að vera áfram fámennur skemmtiklúbbur, í útjaðri
samfélagsins." Ný kynslóð var tekin við og bar með sér
nýjar áherslur. Klámsafnið sem trekkti svo að í árdaga
fékk að fjúka og kynlífsrólan sem hangið hafði í kjallara
Lindargötunnar sömuleiðis. Af sérhæfðari starfsemi
og auknum opinberum umsvifum leiddi enn fremur að
hlutverk sjálfboðaliða og félagsmanns tóku að greinast í
sundur. Ekki voru allir félagar sáttir við þessar breytingar,
sérstaklega ekki þeir sem höfðu borið skemmtanalífið
uppi á fyrstu árunum.
Matthías Matthíasson var hluti af kynslóðinni sem
tók við um þetta leyti. Hann kom fyrst á vettvang árið
1994 og tók þátt í starfseminni með einhverjum hléum
alit fram til ársins 2016. Matthías minnist þess að á
tíunda áratugnum hafi orðið miklar breytingar í átt að
aukinni fagvæðingu. „Þessi grasrótarfílingur sem var í
gangi þegar ég kom inn á Lindargötuna fyrst, hann var
svolítið að rninnka." Rík áhersla var lögð á að byggja upp
Samtökin sem baráttufélag fyrir mannréttindum, sem
skilaði sér í fjölda réttarbóta á sviði fjölskyldulöggjafar
og verndar gegn hatursorðræðu á síðustu árum 20.
aldar. Að vissu leyti var þetta stefnubreyting en um leið
ákveðið afturhvarf til hinna metnaðarfullu hugsjóna sem
„fótboltafélagið" hafði sett sér í upphafi.
Vaktaskiptin á fyrri hluta tíunda áratugarins urðu heldur
ekki þau síðustu. „Hópurinn þarna fyrst, Kristín Sævars
og fleiri einstaklingar, voru mjög kappsfullir alveg í byrjun
og voru í svolítinn tíma,“ rifjar Matthías upp um félaga
sína í baráttunni á tíunda áratugnum. „En svo verða skil
upp úr aldamótum." Matthías gegndi formennsku árið
1999-2000 og tók sér svo nokkurra ára hlé til að sinna
öðrum verkefnum. „Þegar ég kem aftur er kominn alveg
nýr hópur. Þá var eiginlega enginn eftir af þeim sem höfðu
verið áður.“
Það var einmitt um þetta leyti sem næsta bylgja
fagvæðingar átti sér stað. Nú var áherslan ekki síst á
hlutverk Samtakanna sem þjónustuaðila fyrir félagsfólk,
meðal annars með stofnun formlegrar ráðgjafarþjónustu
þar sem faglært fólk veitti viðtöl (Matthías varð síðar einn
þessara ráðgjafa). I 30 ára afmælisritinu er einmitt fjallað
um Samtökin sem „fjölbreytta þjónustustofnun" sem þurfi
að geta sinnt ýmsum þörfum skjólstæðinga sinna.
Breytingar á eðli starfseminnar, úr félagslegu athvarfi
í átt að hagsmunabaráttu og faglegum þjónustuaðila,
hafa eflaust átt sinn þátt í því að sjálfboðaliðar stöldruðu
skemur við en á fyrstu árunum. En á þriðja og fjórða
áratug starfseminnar hafði aukið andrými í samfélaginu
einnig sitt að segja. Fríða Agnarsdóttir hóf að venja
komur sínar á Laugaveginn í kringum árið 2005. Hún
mætti þar á barinn á opnum húsum og var fljótlega
farin að standa vaktina fyrir innan barborðið. Að sögn
Fríðu höfðu breytingar á tíðaranda mikil áhrif á aðsókn
í félagsmiðstöðina. „Það voru komnir fleiri staðir fyrir
hinsegin fólk, og það kom tímabil þar sem það virtist
ekki vera eins mikil þörf.“ Samtökin voru ekki lengur eina
athvarfið sem fólk átti.
Eins hafa einstaklingar alla tíð ofreynt sig í störfum
fyrir félagið, orðið frá að hverfa vegna heilsu og gengið í
gegnum það sem nú er gjarnan nefnt „kulnun", þótt það
orð hafi lengst af ekki verið notað. Á fyrstu árunum átti
fólk ekki í mörg hús að venda þótt álagið af því að tilheyra
jaðarsettum hópi gæti verið sligandi. Félagslega andrýmið
sem skapaðist þegar baráttan tók að skila árangri átti
eflaust sinn þátt í því að þau sem ofreyndu sig gátu horfið
frá þegar þau þurftu á því að halda.
Athuörf ný og gömul
Athvarfið sem Samtökin ’78 buðu skipti þó enn
gríðarmiklu máli, sérstaklega fyrir einstaklinga sem voru
að stíga sín fyrstu skref út úr skápnum eða félagslega
einangraðir að öðru leyti. Þegar húsnæði Samtakanna
lokaði til lengri eða skemmri tíma gat það því haft
mikil áhrif á þátttöku fólks í starfinu og afstöðu þess
til félagsins. Fríða minnist þess að breytingar á barnum
á Laugaveginum sumarið 2010 hafi lagst illa í marga
félaga. „Húsnæðið var lokað í það langan tíma að mörgum
fastakúnnum fannst þetta fáránlegt."
Þorualdur Kristinsson, Fríða
Agnarsdóttir og Ugla Stefanía
Kristjönudóttir Jónsdóttir
búa bókahillur af bókasafni
Samtakanna ’78 undir flutninga
ó nýtt heimili. Hillurnaruoru
seldar bókasafni Fjallabyggðar
ó Ólafsfirði þegar samtökin
gófu Borgarbókasafni og
Þjóðarbókhlöðu bókakost
sinn órið 2014.