Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Blaðsíða 29

Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Blaðsíða 29
AÐ LÍÐA VEL í EIGIIM SKIIMIMI. 29 Orðanotkun og baráttan fyrir uönduðu máli Fyrstu árin eftir stofnun Trans Islands var að mestu einblínt á að byggja upp samfélag fyrir trans fólk hérlendis og veita öðru trans fólki stuðning. Sömuleiðis reyndi félagsfólk að leiðbeina fjölmiðlum um viðeigandi orðanotkun en orðið „kynskiptingur" og orðasambandið að „skipta um kyn“ var á þeim tíma nær eingöngu notað til að lýsa trans fólki. Árið 2007 sendi Trans ísland út ályktun frá aðalfundi félagsins sem fordæmdi slíkt orðalag og óskaði eftir því að notast yrði við önnur hugtök, svo sem „trans“, „transgender" og „leiðrétting á kyni“. Ekki voru allir jafn kátir með þessa kröfu trans fólks að fá að ákveða hvaða hugtök væru viðeigandi og gagnrýnisraddir báru oft fyrir sig að orðið trans þætti of útlenskt eða væri of líkt orðasambandinu „að detta í trans“. Ymis brandarar hafa svo orðið til út frá því orðasambandi, sem og brandarar um trans-fitusýrur. Orðið kynskiptingur er merkingarlega séð að mörgu leyti mjög illa lýsandi hugtak og nær ekki utan um reynslu trans fólks. Orðið „skipti" gefur til kynna að um einhvers konar skipti sé að ræða sem sé sömuleiðis hægt að endur- taka, sbr. skipta um föt, skipta um skóla, o.s.frv. Trans fólk upplifir eigin kynvitund á flóknari máta og almennt er það ekki þannig að trans fólk hafi upplifað sig sem eitt kyn og svo allt í einu sem annað, heldur segja margar manneskjur sína kynvitund alltaf hafa verið þá sömu en þeim hafi bara verið úthlutað vitlausu kyni við fæðingu. Trans fólk hefur ætíð verið það kyn sem það upplifir sig og því er fólk í raun að leiðrétta eða aðlaga líkamleg einkenni til að samræmast eigin upplifun. Orðið kynskipti gerir ráð fyrir einföldum skiptum þar sem karlkyni er skipt út fyrir kvenkyn á einu bretti en það ferli sem trans fólk undirgengst læknisfræðilega er mismunandi á milli fólks og eftir því hvað hentar hverjum og einum. Kynvitund sums trans fólks er sömuleiðis meira fljótandi eða breytist og orðið skipti er ekki lýsandi fyrir trans fólk sem upplifir að kynvitund þess falli utan kynjakerfisins. Orðið er því ekki eingöngu merkingarfræðilega gallað og niðrandi, heldur nær það ekki utan um reynsluheim þess hóps sem það á að snúa að. Einnig hefur orðanotkunin trans konur og trans karlar fyrir fullorðið trans fólk og trans stelpa og trans strákur fyrir ungmenni tekið við af orðinu kynskiptingur í daglegu tali og í fjölmiðlum. Skiptar skoðanir hafa verið um hvort um sé að ræða tvö orð eða eitt, sbr. transkona, transkarl, transfólk o.s.frv., en helstu rökin fyrir því að rita þau í tvennu lagi er einfaldlega að orðið trans lýsir stöðu viðkomandi á sama hátt og feit kona, fötluð kona og svört kona. I slíku samhengi er aldrei skrifað feitkona, fötluðkona eða svörtkona og samtök trans fólks hafa því kosið að nota tvö orð. Orðanotkun og baráttan fyrir vönduðu máli uol. II. Skilgreiningarvaldið Sömuleiðis hefur orðið „sís“ (e. cisgender) verið kynnt til leiks en það á við um einstaklinga sem eru ekki trans. Orðið er almennt notað þegar það þarf að skilgreina stöðu einstaklinga þar sem munur er til dæmis á lífsreynslu trans kvenna og sís kvenna. Orðið er því leið til þess að benda á meirihlutasamfélagið og skílgreina það, sem hefur oft vakið hörð viðbrögð þeirra sem tilheyra því eða norminu þegar kemur að kynvitund. Eftir stendur samt sem áður að orðið er gott til að greina stöðu viðkomandi, líkt og orðið gagnkynhneigð lýsir einstaklingum sem eru ekki með hinsegin kynhneigð eða ófötluð kona lýsir konu sem er ekki með fötlun. Flestir fjölmiðlar hafa tileinkað sér þá orðanotkun sem trans samfélagið kýs hérlendis en fólk innan samfélagsins hefur verið duglegt að benda fjölmiðlum á hvað betur megi fara þegar úrelt orðanotkun ratar í fréttir. Orðalag á borð við „fædd í röngum líkama" og „fæddist strákur/ stelpa" virðist sömuleiðis vera á undanhaldi og frekar er nú talað um að fólki hafi verið úthlutað karlkyni/kvenkyni við fæðingu. Þessi breyting hefur að stórum hluta orðið vegna þrotlausrar baráttu aðgerðasinna og samtaka hérlendis, sem hafa verið dugleg að nota rétt hugtök í fjölmiðlum og sömuleiðis minnt fjölmiðla á æskilega orðanotkun. Það er mikið fagnaðarefni að minnihlutahópar taki skilgreiningarvaldið frá meirihlutanum, þar sem orðasmíði um jaðarhópa hérlendis hefur lengi nær eingöngu verið í höndum þeirra sem tilheyra ekki hópnum sjálf. Slíkt hefur ekki eingöngu átt við um trans fólk. Eitt sinn var ekki við hæfi að nota orðin hommi og lesbía og ýmsir sjálfskipaðir sérfræðingar á níunda áratug síðustu aldar vildu heldur kalla þau hóma og lespur eða „kynhvarfa", sbr. kynhvarfur maður/kynhvörf kona. Þá var orðið yfir samkynhneigð enn fremur „kynhvörf". Þar voru borin upp svipuð rök og síðar varðandi trans, það er að hugtökin væru óheppileg í íslensku máli. Margir hópar innan hinsegin samfélagsins hafa því þurft að berjast gegn kúgandi skilgreiningarvaldi meirihlutans og saga þeirra fyrir bættu og vönduðu orðalagi er ofin saman á margvíslegan hátt. Hinsegin nýyrði Mikil gróska hefur verið í nýyrðasmíði á sviði hinsegin málefna undanfarin ár. Kynlausa fornafnið hán kom fyrst fram á sjónarsviðið í september 2013 í grein eftir Öldu Villiljós. Fyrirmyndin var tekin frá Svíþjóð en þar í landi er kynlausa fornafnið „hen“ orðið viðurkenndur partur af tungumálinu. Síðan þá hefur fornafnið svo sannarlega fengið byr undir báða vængi, þrátt fyrir mótmæli ýmissa íslenskufræðinga sem segja fornöfn vera „lokaðan orðflokk" og ekki sé hægt að búa til ný. Þrátt fyrir að vera ungt að árum hefur hán því náð að vinna sér traustan sess innan íslenskunnar. Það er mikið notað innan trans samfélagsins og hefur einnig náð fótfestu innan háskólasamfélagsins og er m.a notað í kennslu í námskeiðum í Háskóla Islands. Einnig eru fleiri kynlaus fornöfn í notkun sem hafa kannski ekki hlotið sama
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78
https://timarit.is/publication/1494

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.