Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Qupperneq 29

Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Qupperneq 29
AÐ LÍÐA VEL í EIGIIM SKIIMIMI. 29 Orðanotkun og baráttan fyrir uönduðu máli Fyrstu árin eftir stofnun Trans Islands var að mestu einblínt á að byggja upp samfélag fyrir trans fólk hérlendis og veita öðru trans fólki stuðning. Sömuleiðis reyndi félagsfólk að leiðbeina fjölmiðlum um viðeigandi orðanotkun en orðið „kynskiptingur" og orðasambandið að „skipta um kyn“ var á þeim tíma nær eingöngu notað til að lýsa trans fólki. Árið 2007 sendi Trans ísland út ályktun frá aðalfundi félagsins sem fordæmdi slíkt orðalag og óskaði eftir því að notast yrði við önnur hugtök, svo sem „trans“, „transgender" og „leiðrétting á kyni“. Ekki voru allir jafn kátir með þessa kröfu trans fólks að fá að ákveða hvaða hugtök væru viðeigandi og gagnrýnisraddir báru oft fyrir sig að orðið trans þætti of útlenskt eða væri of líkt orðasambandinu „að detta í trans“. Ymis brandarar hafa svo orðið til út frá því orðasambandi, sem og brandarar um trans-fitusýrur. Orðið kynskiptingur er merkingarlega séð að mörgu leyti mjög illa lýsandi hugtak og nær ekki utan um reynslu trans fólks. Orðið „skipti" gefur til kynna að um einhvers konar skipti sé að ræða sem sé sömuleiðis hægt að endur- taka, sbr. skipta um föt, skipta um skóla, o.s.frv. Trans fólk upplifir eigin kynvitund á flóknari máta og almennt er það ekki þannig að trans fólk hafi upplifað sig sem eitt kyn og svo allt í einu sem annað, heldur segja margar manneskjur sína kynvitund alltaf hafa verið þá sömu en þeim hafi bara verið úthlutað vitlausu kyni við fæðingu. Trans fólk hefur ætíð verið það kyn sem það upplifir sig og því er fólk í raun að leiðrétta eða aðlaga líkamleg einkenni til að samræmast eigin upplifun. Orðið kynskipti gerir ráð fyrir einföldum skiptum þar sem karlkyni er skipt út fyrir kvenkyn á einu bretti en það ferli sem trans fólk undirgengst læknisfræðilega er mismunandi á milli fólks og eftir því hvað hentar hverjum og einum. Kynvitund sums trans fólks er sömuleiðis meira fljótandi eða breytist og orðið skipti er ekki lýsandi fyrir trans fólk sem upplifir að kynvitund þess falli utan kynjakerfisins. Orðið er því ekki eingöngu merkingarfræðilega gallað og niðrandi, heldur nær það ekki utan um reynsluheim þess hóps sem það á að snúa að. Einnig hefur orðanotkunin trans konur og trans karlar fyrir fullorðið trans fólk og trans stelpa og trans strákur fyrir ungmenni tekið við af orðinu kynskiptingur í daglegu tali og í fjölmiðlum. Skiptar skoðanir hafa verið um hvort um sé að ræða tvö orð eða eitt, sbr. transkona, transkarl, transfólk o.s.frv., en helstu rökin fyrir því að rita þau í tvennu lagi er einfaldlega að orðið trans lýsir stöðu viðkomandi á sama hátt og feit kona, fötluð kona og svört kona. I slíku samhengi er aldrei skrifað feitkona, fötluðkona eða svörtkona og samtök trans fólks hafa því kosið að nota tvö orð. Orðanotkun og baráttan fyrir vönduðu máli uol. II. Skilgreiningarvaldið Sömuleiðis hefur orðið „sís“ (e. cisgender) verið kynnt til leiks en það á við um einstaklinga sem eru ekki trans. Orðið er almennt notað þegar það þarf að skilgreina stöðu einstaklinga þar sem munur er til dæmis á lífsreynslu trans kvenna og sís kvenna. Orðið er því leið til þess að benda á meirihlutasamfélagið og skílgreina það, sem hefur oft vakið hörð viðbrögð þeirra sem tilheyra því eða norminu þegar kemur að kynvitund. Eftir stendur samt sem áður að orðið er gott til að greina stöðu viðkomandi, líkt og orðið gagnkynhneigð lýsir einstaklingum sem eru ekki með hinsegin kynhneigð eða ófötluð kona lýsir konu sem er ekki með fötlun. Flestir fjölmiðlar hafa tileinkað sér þá orðanotkun sem trans samfélagið kýs hérlendis en fólk innan samfélagsins hefur verið duglegt að benda fjölmiðlum á hvað betur megi fara þegar úrelt orðanotkun ratar í fréttir. Orðalag á borð við „fædd í röngum líkama" og „fæddist strákur/ stelpa" virðist sömuleiðis vera á undanhaldi og frekar er nú talað um að fólki hafi verið úthlutað karlkyni/kvenkyni við fæðingu. Þessi breyting hefur að stórum hluta orðið vegna þrotlausrar baráttu aðgerðasinna og samtaka hérlendis, sem hafa verið dugleg að nota rétt hugtök í fjölmiðlum og sömuleiðis minnt fjölmiðla á æskilega orðanotkun. Það er mikið fagnaðarefni að minnihlutahópar taki skilgreiningarvaldið frá meirihlutanum, þar sem orðasmíði um jaðarhópa hérlendis hefur lengi nær eingöngu verið í höndum þeirra sem tilheyra ekki hópnum sjálf. Slíkt hefur ekki eingöngu átt við um trans fólk. Eitt sinn var ekki við hæfi að nota orðin hommi og lesbía og ýmsir sjálfskipaðir sérfræðingar á níunda áratug síðustu aldar vildu heldur kalla þau hóma og lespur eða „kynhvarfa", sbr. kynhvarfur maður/kynhvörf kona. Þá var orðið yfir samkynhneigð enn fremur „kynhvörf". Þar voru borin upp svipuð rök og síðar varðandi trans, það er að hugtökin væru óheppileg í íslensku máli. Margir hópar innan hinsegin samfélagsins hafa því þurft að berjast gegn kúgandi skilgreiningarvaldi meirihlutans og saga þeirra fyrir bættu og vönduðu orðalagi er ofin saman á margvíslegan hátt. Hinsegin nýyrði Mikil gróska hefur verið í nýyrðasmíði á sviði hinsegin málefna undanfarin ár. Kynlausa fornafnið hán kom fyrst fram á sjónarsviðið í september 2013 í grein eftir Öldu Villiljós. Fyrirmyndin var tekin frá Svíþjóð en þar í landi er kynlausa fornafnið „hen“ orðið viðurkenndur partur af tungumálinu. Síðan þá hefur fornafnið svo sannarlega fengið byr undir báða vængi, þrátt fyrir mótmæli ýmissa íslenskufræðinga sem segja fornöfn vera „lokaðan orðflokk" og ekki sé hægt að búa til ný. Þrátt fyrir að vera ungt að árum hefur hán því náð að vinna sér traustan sess innan íslenskunnar. Það er mikið notað innan trans samfélagsins og hefur einnig náð fótfestu innan háskólasamfélagsins og er m.a notað í kennslu í námskeiðum í Háskóla Islands. Einnig eru fleiri kynlaus fornöfn í notkun sem hafa kannski ekki hlotið sama
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72

x

Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78
https://timarit.is/publication/1494

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.