Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Side 30

30
hljómgrunn, t.d. þau í eintölu (líkt og eintölu „they“ í
ensku), hjé, hé og hín.
Samt sem áður er ennþá misskilingur í gangi um
notkun fornafnsins og stundum notar fólk orðið hán
sem nafnorð, sbr. „þau eru svona hán“ og þar fram eftir
götunum. Hvort slíkt er gert vegna misskilnings eða
fordóma er oft erfitt að skera úr um en það er frekar
borðleggjandi að aldrei myndi nokkur manneskja segja:
„já, þau eru svona hún/hann“.
Árið 2015 héldu Samtökin ’78 nýyrðakeppnina
Hýryrði, þar sem leitast var við að snúa hinum ýmsu
hinsegin orðum yfir á íslensku. Þar voru nokkrir flokkar
er tengdust kyntjáningu, kynvitund og kynhneigð og
ókyngreind frændsemisorð. Hugtakið kynsegin var
þegar til á þeim tíma en það er þýðing á enska orðinu
„genderqueer” og er líka notað yfir „non-binary“ í
daglegu tali. I keppninni kom fram aragrúi af nýjum og
skemmtilegum orðum á borð við vífguma og dulkynja
(e. androgynous), flæðigerva (e. genderfluid), tvígerva
(e. bigender), algerva (e. pangender), eigerva/ógerva (e.
agender), eikynhneigð (e. asexual), kærast, vin og bur (í
stað sonur eða dóttir).
Togstreitan og skrímslavœðingin
Á undanförnum árum hefur mikil gróska verið í
réttindabaráttu og sýnileika trans fólks. Slíkt má að hluta
til rekja til aukinnar umræðu og sýnileika trans fólks,
sem hefur sömuleiðis haft í för með sér ákveðið bakslag.
Hreyfingin hefur stækkað svo um munar og innan hennar
eru nú fjölbreyttir hópar fólks sem eiga það sameiginlegt
að kynvitund þeirra er ekki í samræmi við það kyn sem
þeim var úthlutað við fæðingu. Þetta þýðir að ýmsir hópar
hafa safnast saman undir trans regnhlífinni og má þar
sérstaklega nefna kynsegin fólk, sem er trans fólk sem
skilgreinir sig ekki, eða ekki eingöngu, sem karl eða konu.
Líkt og gerst hefur hjá öðrum hreyfingum sem hafa
stækkað hratt hefur skapast togstreita innan trans
samfélagsins um hin ýmsu málefni. Ekki eru allir á sama
máli um hver geti talist falla undir trans regnhlífina og
ákveðinn hópur trans kvenna og trans karla hefur dregið
í efa að fólk geti talist trans nema að það sé karlar eða
konur og vilji undirgangast kynleiðréttingarferli. Slík
togstreita hefur sem betur fer ekki verið jafn áberandi
hérlendis og víða erlendis en Trans Island er í dag opið
öllu trans fólki, burtséð frá kynvitund eða kyntjáningu.
I sögu Trans Islands hefur það í raun aldrei komið til
greina að þrengja svið Trans Islands eða meina trans fólki
aðgöngu að félaginu.
Vert er að nefna að kynleiðréttingarferli eða
aðlögunarferli er mjög persónubundið og margbrotið.
Málið er ekki svo einfalt að fólk mæti og bóki aðgerð
á mánudegi og skelli sér svo á föstudegi. Að taka þá
ákvörðun að fara í slíkt ferli er afdrifaríkt og segja má
að ferlinu ljúki aldrei þar sem fólk sem undirgengst
hormónaferli þarf alltaf að taka hormóna. Trans fólk
kemur sömuleiðis endurtekið út sem trans eða þarf að
útskýra fyrir fólki að það sé trans. Ferlið felur því í sér
ævilanga baráttu fyrir viðurkenningu og sömuleiðis not á
heilbrigðisþjónustu af einhverju tagi.
Ferlið felur í sér félagslega þætti á borð við að
tilkynna vinum og vandamönnum hvað sé í vændum,
velja sér nýtt nafn, byrja að nota annað fornafn og
hugsanlega breyta um kyntjáningu sem fólki líður
betur með. Læknisfræðilegi hlutinn getur svo verið
allt frá hormónameðferðum yfir í andlitsaðgerðir eða
brjóstauppbyggingu, toppaðgerðir (brjóstnám fyrir trans
karla, sem er með öðru sniði en hefðbundið brjóstnám)
og kynfæraaðgerðir. Það er mismunandi hvað hentar
hverjum og einum og fjölmargir þættir spila þar inn í.
Það skýtur því skökku við að setja kröfur sem fólk þarf
að uppfylla til þess að teljast vera trans, enda hefur trans
fólk alla tíð barist gegn því að vera neytt til að falla að
fyrirfram ákveðnum hugmyndum samfélagsins þegar
kemur að kyntjáningu eða kynvitund. Öll ættum við að
hafa rétt til þess að líða vel í eigin skinni og með eigin
kyntjáningu og sem samfélag ættum við að leggja metnað
okkar í að varðveita það frelsi.
Uppgangur öfga-hœgri afla.
Verður trans fólk skotmark popúlista?
Á sama tíma og trans fólk hefur hlotið mun meiri
viðurkenningu innan íslensks samfélags en áður hefur
rísandi alda öfga-hægri afla og áróðurs haft áhrif á trans
fólk hérlendis. I nóvember 2018 var trans konu vísað af
skemmtistað fyrir að vera „gaur í kellingapels” og tvisvar
hefur verið ráðist á trans konu á undanförnum misserum
fyrir það eitt að vera trans. Reyndar er slíkt ekki í fyrsta
skipti sem ofbeldi gagnvart trans fólki kemst í fjölmiðla
en árið 2007 var trans kona nærri kyrkt til bana á íslandi
af tilvonandi elskhuga er hann komst að því að hún
væri trans. Árið 2012 var svo ráðist á trans karí fyrir að
nota karlaklósettið á skemmtistað í miðbæ Reykjavíkur.
Þess má geta að þetta eru eingöngu þau dæmi sem hafa
ratað í fjölmiðla. Samkvæmt heimildum lögreglunnar
hefur hatursglæpum gegn trans fólki farið fjölgandi en
ekki er ljóst hvort um raunverulega fjölgun sé að ræða
eða hvort undiraldan sé loks að koma upp á yfirborðið.
Hatursglæpir gagnvart trans fólki hafa nefnilega ætíð
verið til og hugsanlegt er að skýra megi þessa aukningu
að hluta til með aukinni samfélagslegri umræðu sem leiðir
til þess að trans fólki leiti frekar réttar síns.
Á undanförnum árum hefur sömuleiðis myndast
togstreita víða innan kvennahreyfingarinnar eða
femínískra samtaka varðandi viðhorf gagnvart trans fólki
og þeirra réttindabaráttu. Fámennir hópar áhrifamikilla
kvenna í Bretlandi og í Bandaríkjunum hafa alið á andúð
og fordómum í garð trans fólks á þeim grundvelli að
krafa trans fólks um aðgengi að rýmum í samræmi við
kynvitund þess ógni öryggi sís kvenna. Sú umræða hefur
oft verið klædd í búning „áhyggja" og trans fólki lýst sem