Fréttablaðið - 11.12.2020, Blaðsíða 24

Útgefandi: Torg ehf Veffang: frettabladid.isÁbyrgðarmaður: Björn Víglundsson Sölumaður auglýsinga: Ruth Bergsdóttir, ruth@frettabladid.is, s. 694 4103.
Fimmtíu ár eru frá því að Fokk­er Friendship­vél Flugfélags Íslands brotlenti í óveðri
undir tindinum Knúki á Mykinesi
í Færeyjum með þrjátíu farþega
og fjögurra manna áhöfn innan­
borðs. Aðstæður á slysstað voru
hrikalegar og það tók björgunarlið
marga klukkutíma að komast að
flaki vélarinnar. Þá voru átta látnir
en 26 manns komust lífs af.
„Bókin er um flugslys sem flestir
Íslendingar vita afar lítið um. Nán­
ast ekkert hefur verið fjallað um
slysið frá fyrstu dögum þess. Engar
íslenskar bækur hafa verið gefnar
út um það fyrr en nú. Í Martröð í
Mykinesi er ekki eingöngu fjallað
um flugslysið sjálft heldur reynum
við að bregða ljósi á fólkið sem
kom að þessum sorglega atburði,
aðstæður og eftirmál. Við vildum
draga upp heildarmynd af sögu
sem lýsir ekki aðeins þjáningu
og sorg, heldur einnig hugprýði,
æðruleysi og hetjudáð,“ segir
Magnús. Hann hefur áður þýtt
skáldsögur, bækur um þjóðfélags­
mál og skrifað og þýtt bækur um
sagnfræði. Grækaris er færeyskur
blaðamaður og rithöfundur, vel
þekkur í sínu heimalandi.
Heilmikið var ósagt
Magnús Þór segir að tilviljun hafi
ráðið því að þeir Grækaris réðust
í þetta verk. „Martröð á Mykinesi
byggir í grunninn á færeysku
bókinni SOS Knúkur – Fokker
Friendship í Mykinesi. Grækaris
skrifaði hana og gaf út í Færeyjum
fyrir tuttugu árum. Ég keypti þá
bók eitt sinn þegar ég var á ferð um
Færeyjar. Við Grækaris hittumst
á Íslandi í fyrra þegar hann leitaði
til mín vegna viðtals. Þá rann upp
fyrir mér að hann væri höfundur
þessarar bókar sem ég hafði alltaf
varðveitt í fórum mínum. Þegar ég
fletti henni á ný sá ég að þessi saga
ætti fullt erindi við Íslendinga, nú
þegar fimmtíu ár eru frá slysinu.
Fyrst var hugmyndin sú að ég
þýddi þessa bók úr færeysku yfir
á íslensku. Þegar ég hófst handa
sá ég fljótlega að heilmikið var
ósagt, ekki síst þáttur Íslendinga.
Þá vaknaði hjá okkur löngun til að
ræða við áhöfnina sem eftir lifði og
þetta vatt upp á sig,“ segir Magnús.
Í því riti sem nú er komið út er
mjög mikið af efni og upplýsingum
sem ekki er að finna í færeysku
útgáfunni. „Við fengum aðgang
að lögregluskýrslum og öðrum
gögnum sem tengdust slysinu hjá
Þjóðskjalasafni Færeyja. Svo fann
Rannsóknarnefnd samgönguslysa
hér á Íslandi fyrir okkur loka­
skýrslu danska loftferðaeftirlitsins
sem rannsakaði slysið. Þá er fjöldi
ljósmynda í bókinni sem ekki hafa
birst opinberlega áður, meðal ann­
ars myndir af vettvangi, teknar af
rannsóknarmönnum sem komu á
staðinn. Allt eru þetta mikilvægar
heimildir sem fylla í myndina,“
segir Magnús.
„Þetta var íslensk flugvél með
íslenskri áhöfn. Tveir farþeganna
voru Íslendingar en hinir voru
Danir og Færeyingar. Þó hefur
ótrúlega lítið verið til af íslenskum
heimildum um slysið. Ég fann
fáeinar fréttir um það í gömlum
blöðum á timarit.is og gömul
fréttahandrit Ríkisútvarpsins
á Þjóðskjalasafninu. Fjallað var
um þennan sorglega atburð í
fjölmiðlum fyrstu dagana á eftir,
en svo hefur varla verið minnst
á hann í fimmtíu ár. Ég veit ekki
hvers vegna svo er. Þetta er flugslys
sem féll fljótt í gleymskunnar dá
og var aðeins til í munnmælum.
Í flugheiminum hafði fólk heyrt
af því en fáir þess utan,“ upplýsir
Magnús.
Átakanleg og áhugaverð saga
„Mér fannst að það yrði að segja
þessa sögu svo fólk fengi að vita
hvað hefði gerst. Hún er átakanleg
og um leið áhugaverð og á henni
eru margir fletir. Bjarni Jensson
flugstjóri fórst í slysinu, ásamt
sjö farþegum. Við ræddum við
þau sem lifðu af úr áhöfninni: Pál
Stefánsson, sem var flugmaður í
þessari örlagaríku ferð, og flug­
freyjurnar Hrafnhildi Ólafsdóttur
og Valgerði Katrínu Jónsdóttur.
Einnig var rætt við Oddgeir Jens­
son, farþega í þessu flugi, en hann
býr í Færeyjum. Við töluðum líka
við Hartvig Ingólfsson, flugvirkja
Flugfélags Íslands í Færeyjum, sem
var með þeim fyrstu á slysstaðinn.
Þetta er allt stórmerkilegt fólk. Öll
voru mjög elskuleg og reiðubúin að
segja sína sögu. Æðruleysi þeirra
og hugrekki sem skín gegnum frá­
sögnina er aðdáunarvert. Páll var
byrjaður að fljúga aftur tveimur,
þremur mánuðum eftir slysið og
átti eftir að eiga farsælan feril sem
flugstjóri. Hrafnhildur slasaðist
illa en hélt áfram störfum sem
flugfreyja þar til hún fór á eftirlaun
árið 2006 eftir að hafa unnið sem
slík frá 1961. Valgerður var barns­
hafandi þegar hún lenti í f lug­
slysinu en hún hélt líka áfram að
fljúga. Ekkert annað var í boði en
að halda áfram með lífið, það var
kannski eina sálfræðimeðferðin
sem fólkið fékk; að halda áfram og
vinna,“ segir Magnús. Sérstakur
kafli er tileinkaður Bjarna Jenssyni
flugstjóra.
„Þegar ég var að grafa í þessari
sögu fannst mér áhrifamest að
finna hvernig lífsviljinn skín í
gegnum alla söguna. Fólk var stað­
ráðið í að komast af þótt aðstæð­
urnar væru hrikalegar. Þau sem
komu til hjálpar voru reiðubúin
að leggja sig öll fram til björgunar.
Raddir kvenna eru mjög sterkar
í bókinni, bæði íslensku flug­
freyjanna en líka færeyskra kvenna
í björgunarliðinu og farþega­
hópnum,“ segir Magnús.
Björgunarstarf í óveðri
Í bókinni er einmitt farið vel yfir
sögu þeirra sem komu að björg­
unarstörfum.
„Þarna ferst flugvél full af far­
þegum á einangraðri klettaeyju.
Íbúar Mykines voru aðeins 63
talsins, mestmegnis miðaldra fólk,
bændur og fiskimenn sem bjuggu í
litlu þorpi á hinum enda eyjarinnar
séð frá slysstaðnum. Þau höfðu ekki
neina reynslu af björgunarstörfum.
Allt í einu fá þau þetta risavaxna
verkefni í fangið. Ófært var sjó­
leiðina út í Mykines vegna veðurs
en svo vel vildi til að það var danskt
varðskip við Færeyjar og þar um
borð var þyrla. Hún var notuð við
björgunarstörf en þó ekki fyrr en
daginn eftir slysið. Björgunarlið,
sem í voru meðal annars læknar og
hjúkrunarkonur, var sent siglandi
á smábátum út í Mykines í kol­
vitlausu veðri. Þau lentu í illviðri
og miklum torfærum á leiðinni,
urðu meðal annars að klífa 20
metra bjarg sem féll í sjó fram til að
komast í land. Allan búnað varð að
bera á vettvang. Áhöfnin og þau úr
farþegahópnum sem gátu staðið á
fótum urðu að ganga til byggða svo
þau kæmust sem fyrst í húsaskjól,
sum mikið slösuð. Frá slysstað voru
50 km í beinni loftlínu á sjúkra­
húsið í Þórshöfn en það tók einn og
hálfan sólarhring að koma hinum
slösuðu þangað. Það segir allt um
það hvað aðstæður voru erfiðar,“
segir Magnús og bætir við: „Þetta
eru mannlegir örlagaþættir og
mikið drama. Dulrænir atburðir
koma jafnvel við sögu, eins og lesa
má um í frásögn Valgerðar Katrínar
flugfreyju og Hartvigs flugvirkja.“
Heiður og sómi í húfi
Að mati Magnúsar hafa
íslensk stjórnvöld aldrei
þakkað Færeyingum
almennilega fyrir þeirra
frækilega björgunarafrek.
„Þetta veldur mér ákveðnu
hugarangri núna þegar
mér er ljóst hvílík þrek­
virki voru unnin. Þarna
var heiður og sómi Íslands
í húfi. Við Íslendingar
bárum ábyrgð á þessu flugi
og þessu fólki. Ég hef ekki
fundið neinar heimildir um
að þeir æðstu menn sem
komið hafa fram fyrir hönd
íslensku þjóðarinnar frá
slysinu, hafi þakkað Færey­
ingum fyrir björgunina.
Flugstjóri dönsku þyrlunnar
var sæmdur fálkaorðu 1971
en engum orðum vikið að
Færeyingum. Ef Færeying­
arnir hefðu ekki staðið sig
svona framúrskarandi vel
hefði þetta allt farið miklu verr en
raun bar vitni. Enn er ekki of seint
að ljúka þessu máli með reisn.
Bókin nú er í mínum huga framlag
til þess að gera þetta mál upp og
ég vona að Færeyingum verði nú
loks þakkað fyrir hönd íslensku
þjóðarinnar svo eftir verði tekið.
Í þeirra hópi eru menn á borð við
Reðin Leonsson og Jákup í Löðu
sem enn eru á lífi og ættu hiklaust
að fá fálkaorðu sem fulltrúar fær­
eysku þjóðarinnar. Báðir stjórnuðu
aðgerðum og koma mjög við sögu í
bókinni. Vonandi verður hún lesin
af okkar ráðamönnum sem geta þá
hugsað málið.“
Á næsta ári stendur til að þýða
bókina og gefa hana út í Færeyjum
og jafnvel í Danmörku. „Við vonum
að lesendur fái nokkuð skýra og
rétta mynd af því sem gerðist
þennan örlagaríka dag, 26. septem­
ber 1970,“ segir Magnús að lokum.
Bókaútgáfan Ugla gefur út Martröð
í Mykinesi. Bókin er litprentuð í
vönduðu bandi, 416 síður og prýdd
250 ljósmyndum sem fæstar hafa
sést fyrr.
Magnús Þór
Hafsteinsson
ritaði bókina
um þetta
afdrifaríka flug-
slys sem varð í
Færeyjum árið
1970.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR
Íbúar Mykines
voru aðeins 63
talsins, mestmegnis
miðaldra fólk, bændur
og fiskimenn sem bjuggu
í litlu þorpi á hinum
enda eyjarinnar séð frá
slysstaðnum. Þau höfðu
ekki neina reynslu af
björgunarstörfum. Allt í
einu fá þau þetta risa-
vaxna verkefni í fangið.
Framhald af forsíðu ➛
Flakið af Fokker Friendship-vél Flugfélags Íslands sem brotlenti í óveðrinu. Aðstæður voru mjög erfiðar en 26 manns komst lífs af en átta létust.
2 KYNNINGARBLAÐ 1 1 . D E S E M B E R 2 0 2 0 F Ö S T U DAG U RBÓKAJÓL