Morgunblaðið - 08.05.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 2020
Hafnarfjörður Gamli vitinn við Reykjavíkurveg fær hér sumarhressinguna.
Eggert
Í grein sem birtist 2.
maí sl. á mbl.is koma
fram ýmsar fullyrðingar
frá Stefáni Hjörleifs-
syni, framkvæmda-
stjóra Storytel Iceland
ehf. Þess skal getið hér,
að félagið er í eigu
sænskrar streymisveitu
sem er skráð á sænska
hlutabréfamarkaðinn.
Ekki verður hjá því
komist að gera alvarlegar at-
hugasemdir við ýmsar fullyrðingar
sem birtast í greininni.
Stefán segir erlendan kostnað að
fjárhæð 151 m.kr. sem fram kemur í
ársreikningi félagsins árið 2019 vera
vegna forritunar apps og líkra hluta
sem eru gríðarlega kostnaðarsamir.
Samkvæmt upplýsingum sem undir-
ritaður hefur aflað sér gæti kostnaður
við að koma upp appi verið 20-25 m.kr.
hér á landi og því ekki talinn í hundr-
uðum milljónum króna eins og Stefán
gaf í skyn. Jafnframt segir Stefán að
kostnaðurinn sé vegna tæknimála og
framleiðslu markaðsefnis sem sé
meira og minna framleitt erlendis.
Getur nokkuð verið að þessi meinti
kostnaður sé kallaður markaðs- og
kynningarkostnaður vegna þess að
slíkur kostnaður geti fallið undir end-
urgreiðsluhæfan kostnað við útgáfu
bóka? Enginn slíkur kostnaður var í
ársreikningi félagsins árið 2018 en
kemur nú margfaldur inn í ársreikn-
ing 2019 enda tóku lög um endur-
greiðslu hluta útgáfukostnaðar gildi
þann 1. janúar 2019. Getur verið að
hér sé um að ræða flutning á kostnaði
milli ára vegna endurgreiðslu hjá ís-
lenska ríkinu?
Stefán segir jafnframt að Storytel
sæki um endurgreiðslur vegna kostn-
aðar við framleiðslu efnis eins og aðrir
útgefendur sem gefi út efni á íslensku.
Þar liggur einmitt hundurinn grafinn.
Storytel gefur ekki út neinar bækur á
íslensku, heldur er aðeins framleið-
andi á hljóðskrám þar sem íslenskir
leikarar eða lesarar lesa upp bækur
sem „raunverulegir“ bókaútgefendur
hafa gefið út. Á þessu er reginmunur.
Eftir Ingimar
Jónsson
Enn um Storytel
»Hvernig gat sænski
risinn komið sjónar-
miðum sínum inn í ís-
lenska löggjöf svo lítið
bæri á?
Höfundur er forstjóri Pennans.
Að gefa út bók eða láta
lesa bók.
Í greinargerð sem
fylgdi frumvarpi til laga
nr. 130/2018 eru lagðar
fram meginforsendur
þess að styrkveiting til
bókaútgáfu sé tekin
upp: „Bókaútgáfa er ein
af mikilvægustu stoð-
um íslenskrar tungu og
er gildi hennar fyrir
verndun og stuðning
við íslenska tungu og
eflingu læsis óumdeilt.“
„Rekstrarstaða bókaútgefenda hér
á landi hefur versnað til muna síðustu
ár og er nauðsynlegt að bregðast við
þeirri þróun. Vegna þess og til að efla
íslenska tungu og stuðla að bættu
læsi, sérstaklega hjá börnum og ung-
mennum, er lagt til að bókaútgef-
endur sem gefa út bækur á íslensku á
Íslandi geti fengið stuðning í formi
endurgreiðslu á hlutfalli kostnaðar
sem fellur til við útgáfu bóka á ís-
lensku.“
Öll greinargerðin með frumvarpinu
byggist því á að stuðningur skuli vera
við „raunverulega“ bókaútgáfu en
ekki upplestur bóka, sem hefur ekkert
með bókaútgáfu að gera eða eflingu
læsis almennt.
Hvernig tókst Storytel að smygla
því inn í frumvarpið sem lagt var fyrir
Alþingi til samþykktar að orðið bók,
nær yfir: Ritverk sem er a.m.k. átta
blaðsíður að lengd og bundið eða fest
á hliðstæðan hátt í kjöl, sem og hljóð-
upptökur af lestri slíkra verka. Þá
skulu geisladiskar og aðrir miðlar með
bókartexta og rafræn útgáfa slíkra
verka falla undir hugtakið bók.
Í reglugerð um stuðning við úgáfu
bóka á íslensku segir einnig: „Endur-
greiðsluhæfur kostnaður umsækj-
anda nemi a.m.k. einni milljón kr.
vegna útgáfu þeirrar bókar sem er
andlag stuðnings hverju sinni. Þó skal
endurgreiðsluhæfur kostnaður um-
sækjanda vegna útgáfu barna-, ung-
menna- og ljóðabókar nema a.m.k. 500
þúsund kr. og bókar á stafrænum
miðli, svo sem raf- og hljóðbókar,
nema a.m.k. 200 þús. kr.“
Hvernig gat sænski risinn komið
sjónarmiðum sínum inn í íslenska lög-
gjöf svo lítið bæri á og í raun lækkað
lágmarkskostnað úr 500 þúsund kr. í
200 þúsund kr. til að koma sínum
mp3-hljóðskrám að sem andlagi
stuðnings úr ríkissjóði?
Það að endurgreiðsluhæfur kostn-
aður er upp á a.m.k. eina milljón kr.
við raunverulega útgáfu en 200 kr. við
upplesna hjóðbók segir allt sem segja
þarf um þetta mál og í raun grefur
undan prentuðu bókinni til lengri
tíma, þvert á markmið laganna um
stuðning við íslenska tungu og eflingu
læsis.
Haft er eftir Stefáni Hjörleifssyni í
greininni að hann sé ekki sammála
þeirri gagnrýni sem komið hafi fram
að starfsemi Storytel ætti að falla
undir smásölu frekar en bókaútgáfu.
Um það segir hann orðrétt: „Í staðinn
fyrir að hefðbundinn útgefandi selji
bóksalanum, sem selur áfram með
álagningu, þá seljum við beint til neyt-
andans.“ Hvað er það annað en smá-
sala þegar selt er beint til neytand-
ans?
Stefán fullyrðir jafnframt að það sé
bara ákvörðun hjá skattinum að
Storytel sé inni í atvinnugreinarnúm-
erinu með hefðbundnum bókaútgáf-
um. Er það virkilega svo að skatturinn
hafi ákvarðað að Storytel hafi sama
atvinnugreinarnúmer og bókaútgef-
endur og þannig gert það að verkum
að félagið fái tugi eða hundruð millj-
óna í beinan styrk frá ríkinu til þess að
framleiða útvarpsefni og hlaðvarp og
láta lesa upp áður útgefnar bækur inn
á hljóðskrár?
En að lokum þetta: Samkvæmt
skýrslu stjórnar með ársreikningi
2019 fyrir Storytel Iceland ehf. kemur
eftirfarandi fram: „Tilgangur félags-
ins er innflutningur, sala, dreifing,
ráðgjöf, rekstur fasteigna og önnur
tengd starfsemi.“
Ingimar Jónsson
Sá er þetta ritar hóf
íhugun um stjórnmál
þá er hann var 7 ára
gamall. Í framhaldi af
því leiddist hugsun
hans að atvinnulífi eftir
að hafa dvalið í bæ á
landsbyggðinni. Sá
bær var næstlengst frá
höfuðborginni ef um
veg var að fara en sjó-
leiðin var nokkru
styttri. Þessi íhugun hefur því staðið
sem næst í 60 ár.
Niðurstaðan af íhuguninni er ein-
föld. Yfirburðir einstaklinga ráðast
ekki af stundarstærð eða stöðu á ein-
um tíma, heldur fyrst og fremst að
aðlögun og framsýni. Það sama á við
um skipulagsheildir, hvort heldur
þær eru sveitarfélög, fyrirtæki eða
stjórnmálaflokkar.
Stjórnmálaflokkar
Stjórnmálaflokkar kunna að vera í
afleitri stöðu þegar þeir hafa byggt
tilveru sína á sérhagsmunum og út-
hlutun gæða. Þegar almennar reglur
eru innleiddar verður sértæk út-
hlutun næsta lítils virði. Völd herfor-
ingja eru ekki mikil í samanburði við
völd birgðavarðarins í herdeildinni.
Birgðavörðurinn hefur gæði til út-
hlutunar en herforinginn getur að-
eins skipað til verka.
Þegar gæðin þrjóta verður hug-
sjónin að hafa eitthvert gildi. Þegar
herstöðinni á Miðnesheiði var lokað
misstu sósíalistar glæp en eftir
stendur „Ísland úr NATO“. Það
verður heldur fátækleg
hugsjón þegar flest þau
ríki er aðild áttu að
Varsjárbandalaginu
eru gengin í NATO og
Evrópusambandið til
að öðlast skjól til frels-
is. Sósíalistar í Múla-
sýslum höfðu aðeins
eina hugsjón, en hún
var sú að allir hefðu
nóg að gera. Þó er vert
að geta þess að í byrjun
lögðu þeir áherslu á
bindindi. „Ísland úr
NATO, herinn burt“ er orðið við-
undur.
Stöðnun í sauðfjárbúskap
Það var ungur maður sendur í
sveit í bæ þegar hann var níu ára
gamall. Það var á tíma mikilla um-
breytinga í þeim bæ. Flestir höfðu
sína kú og tún til að heyja. Það kom
mjólkurbú í bæinn og þá hurfu kýrn-
ar og sjálfsþurftarbúskapurinn. Nú
er aðeins eitt kúabú í sveitinni og
mjólkurbúið hætt starfsemi. Ekið er
með alla mjólk á Selfoss. En, allri
mjólkurframleiðslu í nýbýlahverfinu
undir Ingólfsfjalli er hætt! Enda of
nærri markaðnum! Eða er landið
orðið of verðmætt fyrir mjólk-
urframleiðslu?
Margir höfðu kindur, en umhverf-
is bæinn voru 50 sveitabýli í byggð.
Sennilega var slátrað um 15 þúsund
fjár í sláturhúsi Kaupfélagsins. Kjöt-
framleiðslan var eins og af 200
gyltum.
Nú er fjárbúskapur sennilega á 15
bæjum og öllu fé er keyrt til slátr-
unar á Húsavík eða Hvolsvelli.
Alla liðina öld var reynt að við-
halda óbreyttu ástandi í sveitum,
með nýbýlalögum og Marshall-
aðstoð, með dráttarvélum og sér-
úthlutun á jeppum. Hver er árangur-
inn? Beingreiðslur og fátækt. Aðlög-
un sem aðeins hefur skilað eymd.
Umbreyting í sjávarútvegi
Í þessum bæ var útgerð þriggja
dragnótabáta og tveggja síldarbáta
undirstaða atvinnulífs. Í stað síldar-
bátanna kom togari. Nú er aðeins
smábátaútgerð í bænum, og laxeldi í
firðinum. Það kom síldarbræðsla og
síldarplan. Svo hvarf síldin.
Hið hefðbundna frystihús er úrelt
en þess í stað verður byggt nýtt laxa-
sláturhús. Fjörðurinn hvar bærinn
stendur er vel fallinn til laxeldis
vegna strauma og dýptar. Þetta er
umbreyting í sjávarútvegi. Enda
ekki ástæða til annars þar sem stór
hluti af matfiski í heiminum kemur
úr eldi.
Tækifæri í ferðaþjónustu
Með auknum kaupmætti og bætt-
um samgöngum varð skyndilega til
ferðaþjónusta. Á tíma unga manns-
ins í bænum voru þar fjögur gisti-
herbergi og það komu í mesta lagi
tuttugu ferðalangar í bæinn dag
hvern að sumri en enginn um vet-
urinn. Enginn lét sig dreyma um að
til bæjarins kæmu skemmti-
ferðaskip. Nú er talið að um 15
manns í þessum litla bæ hafi viður-
væri sitt af ferðaþjónustu. Aðlögun
að breyttum tíma hefur tekist. Auð-
vitað með þeirri áhættu sem kann að
fylgja breytingum. Það var áhætta í
útgerð og það er áhætta í sauð-
fjárbúskap.
Á komandi árum mun ferðaþjón-
usta vaxa á ný þótt öðru hvoru kunni
á móti að blása, eins og drápspestin
nú. Ferðalangar í heiminum hafa
aðrar þrár en Íslendingar, sem vilja
flatmaga í sól. Vont veður og slydda
er ákjósanleg söluvara.
„Ekkert er í ríki náttúrunnar jafn-
fjarri því að vera yfirnáttúrulegt
einsog kraftaverk. Ekkert er yfir-
náttúrulegara en náttúran sjálf.“
Ef til vill kemur nútímalistasafn á
heimsmælikvarða í bæinn ef vilji
snillinga í myndlist nær fram að
ganga.
Hvernig er ástandið
í Reykjavík?
Á þeim tíma sem ungi maðurinn
var í sveit í bæ voru gerðir út 25 tog-
arar í Reykjavík sem öfluðu hráefnis
fyrir 5 frystihús, þar af eina bæjar-
útgerð. Núna eru gerðir út 6 togarar
frá Reykjavík og eitt frystihús. Nú
eru þrjú frystihús horfin úr borginni,
eitt er orðið að safni og annað var
banki, sem bíður þess að vera rifinn.
Í eðlilegu árferði er ekki fjölda-
atvinnuleysi í Reykjavík.
Í stað fjárframlaga til bæjar-
útgerðar gat borgin byggt ráðhús og
sinnt öðrum nærtækari viðfangs-
efnum hins opinbera. En útgerðin
fór að bera sig og hóf að greiða
skatta.
Nú er fjöldi hótela í Reykjavík
meiri en tölu verður á komið. Aðlög-
un að breyttu mannlífi hefur gengið
áfallalaust. Ekki með skipun að ofan,
með stjórnlyndi, heldur með fram-
taki að neðan, með frjálslyndi.
Sá er munur á sameignarstefnu að
þar eru ákvarðanir teknar af elítu að
ofan en í auðhyggju eru ákvarðanir
teknar niðri í grasrót. Þannig hefur
Reykjavík þróast úr framleiðslu-
hagkerfi í þjónustuhagkerfi og þekk-
ingarsamfélag án boðvalds að ofan.
Þótt á móti blási um stund má það
ekki gleymast að hlutverk stjórn-
valda er að skapa almenn rekstrar-
skilyrði. Það er hlutverk einkaaðila
að sjá tækifærin sem kunna að skap-
ast og grípa þau. Allt tal um toll-
vernd og fæðuöryggi á ekki rétt á
sér.
Hagvöxtur framtíðar byggist á
þekkingu og nýsköpun. Það er alls
ekki víst að sú nýsköpun leiði af sér
gífurlega orkuþörf. Nýsköpunin get-
ur leitt af sér orkunýtni.
Umhugsun um stjórnmál
Í öll þessi 60 ár hefur sá er þetta
ritar íhugað stjórnmál til þess að
bæta mannlíf en ekki til að þjóna sér-
hagsmunum. Stjórnmálaflokkar sér-
hagsmunanna deyja þegar þeir hafa
ekki gæði til úthlutunar. Stjórn-
málaflokkar með leiðtoga sem hafa
óljósar hugsjónir deyja líka. Er
nokkrum of gott að vera fífl.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Stjórnmálaflokkar
sérhagsmunanna
deyja þegar þeir hafa
ekki gæði til úthlutunar.
Stjórnmálaflokkar með
leiðtoga sem hafa óljós-
ar hugsjónir deyja líka.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Umbreytingar