Morgunblaðið - 23.05.2020, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Styrjöldin í Sýr-landi hefur núgeisað í rúm
níu ár. Landið er í
rúst, mannfall hefur
verið gríðarlegt og
milljónir á milljónir
ofan hafa misst
heimili sín, eru á
vergangi og land-
flótta. Bashar al-Assad, forseti
landsins, hefur hangið á yfirráð-
um sínum eins og hundur á roði og
virðist nú vera sigurinn vís. En sá
sigur er ekki í höfn og hringurinn
þrengist. Vald hans er byggt á
ógn og efnahagur landsins er í
rúst. Nú kljást voldugustu ættir
Sýrlands í ofanálag. Það eina sem
heldur aftur af þeim er sennilega
að fall annarrar myndi þýða fall
beggja.
Á fimmtudag var tilkynnt í sýr-
lenska dómsmálaráðuneytinu að
Rami Makhlouf, einn auðugasti
maður Sýrlands, hefði verið sett-
ur í farbann vegna skulda við
ríkið. Um mánaðamótin setti
Makhlouf inn myndband á félags-
miðilinn Facebook þar sem hann
kvartaði sáran undan því að verið
væri að svipta sig eigum sínum og
starfsmönnum sínum væri varpað
í fangelsi.
Í Sýrlandi fannst mörgum
þetta harmakvein skjóta skökku
við. Makhlouf væri þekktur fyrir
að fara sínu fram og yfirbyði ým-
ist keppinauta sína eða léti stinga
þeim bak við lás og slá.
Bashar al-Assad og Rami
Makhlouf eru náskyldir. Anisa,
móðir Assads, er úr fjölskyldu
Makhloufs. Hún gekk að eiga Ha-
fez al-Assad árið 1957. Báðar til-
heyra fjölskyldurnar alavítum,
sem eru í minnihluta í Sýrlandi.
Þeir voru í kringum 10% af íbúum
landsins þegar átökin hófust.
Súnnímúslimar voru þá um 60%.
Ekki hefur alltaf ríkt sátt milli
fjölskyldnanna. Móðir Bashars al-
Assads og fjölskylda hennar litu
það með vanþóknun þegar hann
gekk að eiga Ösmu al-Akrah, sem
er úr röðum súnnímúslima. Er
sagt að alavítar hafi margir
klæðst svörtu daginn sem þau
giftu sig. En þjóðarkakan var
nógu stór til að fjölskyldurnar
gætu skipt henni á milli sín án
ágreinings. Það hefur hins vegar
breyst með stríðinu.
Enn þykknaði í tengdamömm-
unni þegar Asma fór að berast á í
stað þess að láta sér lynda hús-
móðurhlutverkið. Asma hefur
verið í beinni samkeppni við
Makhlouf og nú mun hún ásælast
símafyrirtæki auðjöfursins.
En fjölskyldurnar hafa einnig
unnið saman. Maher, yngri bróðir
Bashars forseta, er herforingi og
ræður yfir annarri af tveimur her-
deildum landsins, sem liðtækar
þykja. Hann mun hafa verið iðinn
við að sölsa undir sig eiturlyfja-
framleiðslu í landinu. Makhlouf
hefur síðan séð um að fela og dul-
búa eitrið og flytja það út. Allt
gerist þetta í skjóli Írana, sem
tekið hafa sinn hluta af kökunni.
Eiturlyfjasmyglið er ein af
fáum leiðum sem eftir eru fyrir
sýrlensk stjórnvöld til að komast
yfir gjaldeyri. 80% landsmanna
eru nú talin búa við
fátækt og efnahag-
urinn hefur skroppið
saman um fjórðung
um leið og gjaldmið-
illinn hefur hrapað.
Undanfarið hafa
eiturlyfjasending-
arnar grunsamlega
oft verið stoppaðar.
Ýmsar kenningar er um hvernig á
því standi. Ólíklegt þykir að verið
sé að reyna að gera Rami Makh-
louf erfitt fyrir. Ein kenningin er
að Rússar séu orðnir þreyttir á
ástandinu í landinu. Þeir vilji að
átökum linni og rússnesk fyrir-
tæki geti farið að hagnast á upp-
byggingu í Sýrlandi. Það sé þeim í
hag að klekkja á Írönum, sem
einnig vilja treysta völd sín í Sýr-
landi og nota ítök sín í baráttunni
gegn Ísrael og til að styrkja stöðu
sína gagnvart súnnímúslimum.
Alavítar eru sérstök grein innan
íslams og þeir eru tengdir sjía-
múslimum, sem fara með völd í
Íran.
Noah Feldman, lagaprófessor
við Harvard-háskóla, fjallar um
átökin í landinu í bók sinni um ar-
abíska vorið sem nefnist Arabíski
veturinn. Í viðtali í Sunnudags-
mogganum segir hann að það sé
grátlegt hvernig farið hefur í Sýr-
landi. Hann telur ólíklegt að upp-
reisninni í Sýrlandi hefði getað
lyktað með farsælum hætti. Ótti
alavíta við að þeir yrðu þurrkaðir
út misstu þeir völdin hafi ráðið
harkalegum viðbrögðum valdhaf-
anna. Þeir hafi engar tryggingar
haft um að öryggi þeirra yrði
tryggt færu þeir frá völdum. Um
leið tekur hann fram að hann
skelli skuldinni á stjórnvöld en
ekki fólkið sem reis upp.
Hann segir hins vegar að það
hafi haft mikið að segja að Banda-
ríkjamenn ákváðu að fara bil
beggja. Barack Obama hafi í for-
setatíð sinni ekki viljað steypa
Assad af ótta við að þeir sætu
uppi með afleiðingarnar. Um leið
hafi Bandaríkjamenn ekki getað
hugsað sér að leyfa þessum óvini
sínum að kæfa uppreisnina.
„Þeir vissu ekki hvora leiðina
þeir áttu að fara, þannig að þeir
völdu að vera í miðjunni, sem varð
til þess að stríðið dróst á langinn
svo um munaði,“ segir Noah. „Það
gerðu þeir með því að láta upp-
reisnarmenn hvorki fá nægan
stuðning til að steypa Assad, né
að stíga til hliðar og leyfa Assad
að kveða niður uppreisnarmenn-
ina. Ég skil vissulega hvers vegna
stjórn Obama tók þessa afstöðu
og ég átta mig á hvað það var
gríðarlega erfitt fyrir hana að
fara aðra leið, en ég held að það
hafi verið rangt. Betra hefði verið
að fara aðra hvora af hinum leið-
unum.“
Talið er að 400 til 600 þúsund
manns hafi fallið í Sýrlandi, 7,6
milljónir manna séu á vergangi
innan lands og 5,1 milljón hafi flú-
ið úr landi. Flóttamannavandinn
vegna átakanna í Sýrlandi er ein
af ástæðum ólgunnar í Evrópu
sem grafið hefur undan Evrópu-
sambandinu eins og Noah bendir
á. Harmleikurinn í Sýrlandi hefur
reynst dýrkeyptur.
Stjórn Obama á
stóran þátt í að
stríðið í Sýrlandi
hefur dregist á lang-
inn með hörmuleg-
um afleiðingum }
Hringurinn þrengist
A
lþingi samþykkti í vikunni frumvarp
mitt um breytingu á lögum um
ávana- og fíkniefni, um neyslu-
rými. Lögin fela í sér heimild til
sveitarfélaga til að koma á fót
neyslurými þar sem einstaklingar, 18 ára og
eldri, geta neytt ávana- og fíkniefna í æð undir
eftirliti starfsfólks. Neyslurými byggjast á hug-
myndafræði skaðaminnkunar sem felst í því að
draga úr heilsufarslegum, félagslegum og efna-
hagslegum afleiðingum notkunar löglegra og
ólöglegra ávana- og fíkniefna. Markmiðið með
frumvarpinu er einnig að draga úr neyslu þess-
ara efna á almannafæri.
Skaðaminnkun gagnast því ekki aðeins fólki
sem notar slík efni heldur einnig fjölskyldum
þess, nærsamfélagi notandans og samfélaginu í
heild.
Samkvæmt lögum um ávana- og fíkniefni er varsla og
meðferð ávana- og fíkniefna óheimil á íslensku for-
ráðasvæði. Með hinum nýsamþykktu lögum er hins vegar
lögfest heimild fyrir stofnun neyslurýmis þar sem heimilt
verður að neyta ávana- og fíkniefna við aðstæður sem lág-
marka þann skaða sem notkun getur haft í för með sér, svo
sem sýkingar, ofskömmtun og aðra alvarlega fylgikvilla
notkunarinnar. Auk þess verður í neyslurými veitt þjónusta
vegna grunnþarfa einstaklinga sem nýta sér þjónustuna,
svo sem næring, hreinlætisaðstaða og hreinn sprautubún-
aður. Einnig verður í boði samþætt heilbrigðisþjónusta, t.d.
til að koma í veg fyrir sýkingar og veita sálrænan stuðning
auk tilvísana í vímuefnameðferðir, sértæka heil-
brigðisþjónustu og félagslega ráðgjöf.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin og Evrópu-
sambandið hafa fjallað um skaðaminnkun og
telja slík úrræði mikilvægan þátt í að draga úr
smitsjúkdómum og dauðsföllum vegna neyslu
of stórra skammta. Við samningu laganna var
sérstaklega litið til nágrannalandanna en um 90
neyslurými eru nú starfrækt víða um heim.
Framkvæmdin í Danmörku og Noregi var sér-
staklega skoðuð, en í Danmörku eru nú starf-
rækt fimm neyslurými og tvö í Noregi. Þar og
víðar hefur verið talið mikilvægt að þjónusta í
neyslurými sé skilgreind sem lágþröskulda-
þjónusta, þannig að þeir sem þurfa á henni að
halda geti nálgast hana án hindrana, en hindr-
anir geta til dæmis falist í skorti á trausti ein-
staklinganna í garð heilbrigðisþjónustu, opn-
unartíma, staðsetningu eða gjaldtöku, og hugað verður að
þeim þætti hérlendis.
Samþykkt frumvarpsins er stórt og róttækt skref, og
fyrsta raunverulega skrefið í áttina að því að sinna hér
skaðaminnkun sem er studd af löggjöf. Við erum með þessu
móti að mæta fólki sem er í sérstaklega erfiðri stöðu og
jaðarsettast af öllum íbúum samfélagsins þar sem það er
statt og sýna því virðingu, og það er gríðarlega mikilvægt.
Ég er stolt af því að vera heilbrigðisráðherra á þessum
tímamótum.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Frumvarp um neyslurými samþykkt
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Alexander Kristjánsson
alexander@mbl.is
Niðurgreiðsla á flutnings-kostnaði olíuvara verðurbundin við viðkvæmardreifðari byggðir, nái
frumvarp samgöngu- og sveitar-
stjórnarráðherra um flutnings-
jöfnun olíu fram að ganga.
Flutningsjöfnun fer nú fram
samkvæmt lögum um jöfnun flutn-
ingskostnaðar olíuvara frá 1994, en
þar er kveðið á um sérstakan flutn-
ingsjöfnunarsjóð og leggur hann
svonefnt flutn-
ingsjöfn-
unargjald á inn-
fluttar olíuvörur.
Gjaldinu er ætlað
að standa undir
greiðslum til
olíufélaga fyrir
jöfnun flutnings-
kostnaðar til
dreifðari byggða
að fullu, og deil-
ast þær um allt
land, að höfuðborgarsvæðinu og
Akureyri undanskildu. Tekjur
sjóðsins námu í fyrra um 400 millj-
ónum króna og útgjöld svipaðri
fjárhæð. Þar af fóru um 100 millj-
ónir til bifreiðabensíns og 295 millj-
ónir til gasolíu en önnur útgjöld eru
óveruleg.
Verði frumvarpið samþykkt
verður flutningsjöfnunarsjóður
lagður niður en flutningsjöfnun
þess í stað fjármögnuð með bein-
greiðslu úr ríkissjóði. Er þó aðeins
áætlað að sú fjárhæð nemi 175
milljónum króna á ári, eða rúmum
200 milljónum minna en nú er.
Verður það fjármagnað með hækk-
un olíugjalds en á móti kemur að
flutningsjöfnunargjald fellur niður.
Í samtali við Morgunblaðið
segir Arnar Már Elíasson, formað-
ur stjórnar flutningsjöfnunarsjóðs
og forstöðumaður hjá Byggða-
stofnun, að frumvarpið sé til mikilla
bóta. Að hans mati sé óþarft að nið-
urgreiða flutningskostnað um land-
ið allt og markvissara að nýta nið-
urgreiðsluna sem byggðaúrræði
fyrir smáar og viðkvæmar byggðir.
„Við þurfum til dæmis ekki að end-
urgreiða flutningskostnað á Sel-
fossi, Hveragerði, Akranesi og
stærri bæjum þar sem markaðs-
lögmál ættu að standa fyrir sínu.“
Óttast að sala falli niður á
ákveðnum stöðum
Í umsögnum olíufélaga um
frumvarpið eru ýmsar athugasemd-
ir gerðar. Þannig óttast forsvars-
menn N1 að með breyttu kerfi
kynni að koma til þess að verð
hækkaði í dreifðum byggðum eða
jafnvel að sala félli niður á
ákveðnum stöðum.
Frumvarpið er nú til umræðu
hjá umhverfis- og samgöngunefnd
Alþingis. Líneik Anna Sævarsdóttir,
formaður nefndarinnar, segir að-
spurð að hún deili þessum áhyggj-
um.
„Fyrirkomulagið [á flutnings-
jöfnunarsjóðnum] hefur að ein-
hverju leyti ekki verið í samræmi
við samfélagið og er orðið úrelt,“
segir Líneik og vísar til þess kerfis
að leggja gjald á alla olíu í samræmi
við útreikning flutningsjöfnunajóðs
á kostnaði við dreifingu eldsneytis.
Þótt fyrirkomulaginu sé breytt er
ekki þar með sagt að draga verði úr
stuðningnum við dreifðari byggðir,
segir Líneik. Hún hafi sínar efa-
semdir um frumvarpið og segist
þurfa á frekari sannfæringu að
halda.
Í umsögn Samtaka atvinnulífs-
ins er breytingunni fagnað. Telja
samtökin núverandi fyrirkomulag
úr sér gengið og flókið sé fyrir sjóð-
inn að eiga að leggja nákvæmt mat
á flutningskostnað. Eðlilegt og já-
kvætt sé að jafna a.m.k. hluta flutn-
ingskostnaðar til afskekktari svæða
þar sem venjulegar samkeppnis-
aðstæður eru ekki til staðar, en þó
óþarft að fjármagna það sérstaklega
með hækkun á vörugjaldi.
Óþarft að niður-
greiða olíu á Selfossi
Í stjórn flutningsjöfnunarsjóðs
sitja þrír; einn er fulltrúi Byggða-
stofnunar, annar fulltrúi sam-
göngu- og sveitarstjórnarráðu-
neytisins og sá þriðji situr fyrir
hönd olíufélaganna.
Byggðastofnun ákveður, að
fenginni tillögu stjórnar sjóðsins,
gjald á allar olíuvörur og er það
nýtt til að standa straum af niður-
greiðslu til flutnings um allt land,
að höfuðborgarsvæðinu og Akur-
eyri undanskildum.
Samkvæmt síðustu ákvörðun
Byggðastofnunar er gjaldið nú hálf
króna á hvern lítra bifreiðabens-
íns, 0,75 krónur á lítra af gasolíu,
0,15 krónur á lítra af flugsteinolíu,
0,10 krónur á lítra af flugvélabens-
ínu og 0,05 krónur á hvert kíló af
annarri olíu og blöndum til
brennslu.
Hálf króna á hvern lítra
FLUTNINGSJÖFNUN
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Jöfnun Ríkið mun aðeins niðurgreiða flutningskostnað í dreifðari byggðum
nái frumvarp samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra fram að ganga.
Arnar Már
Elíasson