Morgunblaðið - 23.05.2020, Qupperneq 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 2020
Stærðir eru breytilegar og hægt að innrétta að vild. Umhverfið er í miðju fjölbreyttu miðborgarlífinu með mikla nálægð við
ferðamenn. Möguleikarnir eru endalausir en rýmin henta vel ýmiskonar rekstri s.s. gullsmiði, snyrtistofu, hárgreiðslustofu,
kaffihús, heilsubúð, mörkuðum af ýmsu tagi, listamönnum, einnig sem skrifstofur s.s lögfræðistofur, auglýsingastofur og
arkitektar svo fátt eitt sé nefnt. Einnig gefst kostur á að tengja saman rekstur og búsetu í sama húsnæðinu. Brynjureitur
afmarkast af Laugavegi 27 a og b og Hverfisgötu 40-44 og á milli þeirra liggur ný og skemmtileg göngugata sem getur
skapað sér sérstöðu í hringiðu miðbæjarins og hefur fengið nafnið Kasthúsastígur.
Við Laugaveg 27 a og b eru stærði í boði á bilinu 31 m² til 239 m² en við Hverfisgötu frá 60 m² til 255 m².
Nýtt og spennandi verslunar- og
þjónustuhúsnæði á Brynjureit
TIL LEIGU
Nánari upplýsingar veita:
Evert Guðmundsson löggiltur fasteignasali í s. 823 3022 evert@atvinnueign.is
Halldór Már Sverrisson löggiltur fasteignasali í s. 898 5599 halldor@atvinnueign.is
Helgi Már Karlsson löggiltur fasteignasali í s. 897 7086 hmk@jofur.is
Ólafur Jóhannsson löggiltur fasteignasali í s. 824 6703 olafur@jofur.is
Umfjöllun í blöðum
um bók Sigurðar Más
Jónssonar „Afnám
haftanna – samningar
aldarinnar?“ vakti at-
hygli og lestur hennar
olli ekki vonbrigðum,
heldur sívaxandi
áhuga. Í bókinni er
lýst eftirleik hrunsins,
hvernig Íslandi var
forðað út úr kröfu-
súpu hrægammasjóða, í hvaða um-
hverfi það verk var unnið og
hvernig menn urðu að tileinka sér
nýja hugsun og þekkingu til að
ljúka því verki á farsælan hátt.
Þótt höfundur reyni eftir megni
að setja sig ekki í dómarasæti yfir
mönnum og málefnum kemst hann
ekki hjá því að lýsa dómum sam-
tímans gegnum tilvitnanir í samtöl
og skrif, enda er þar um að ræða
lýsingu á samtímadómum sem
mótuðu þann þjóðfélagsanda sem
vinna varð í. Dómur sögunnar er
samt sem áður eftir.
Á bóluárunum, forleik hrunsins,
söfnuðust mikil verðmæti í vörslu
íslenskra banka og þeim sem öðr-
um verðmætum þjóðarbúsins vildu
hrægammasjóðirnir ná undir sitt
vald til að gera sér mat úr, hvort
sem um var að ræða eignir eða
skuldir. Þeir höfðu fylgst með
stöðu íslenska þjóðarbúsins um
nokkurt skeið og höfðu trúlega
framan af betri upplýsingar þar
um en íslensk stjórnvöld. Þeir
höfðu undirbúið sig vel, fjárfest í
skuldabréfum og krónum og aflað
sér tengsla á Íslandi. Þegar svo
bankahrunið hófst og forsætisráð-
herra flutti Guð-blessi-Ísland-ræðu
sína jafnframt sem hann gekkst
fyrir setningu neyðarlaga, þá hófu
hrægammasjóðirnir aðför sína og
bókin lýsir eftirleiknum.
Frásögn bókarinnar um fyrstu
hugmyndir til lausnar vandans er
afar athyglisverð. Þær hugmyndir
voru fyrst og fremst innan við-
urkenndra fræða um banka-
viðskipti, þar sem gjaldeyris-
varasjóðir eru styrktir með lána-
línum og skuldir greiddar upp,
enda sýndu fyrstu úttektir Seðla-
bankans að vandinn væri ekki
óyfirstíganlegur. Það
kom hins vegar í hlut
manna úti í bæ að
leiða raunverulegt
umfang vandans í ljós.
Þegar svonefnd Júpí-
ter-skýrsla leit dags-
ins ljós fór það smátt
og smátt að renna upp
fyrir ráðamönnum að
lausn vandans eftir
hefðbundnum leiðum
mundi skilja efna-
hagslíf þjóðarinnar
eftir í ólífissárum til
margra ára.
Hinar hefðbundnu leiðir lutu að
því að afla vina og fá þá til að veita
lán og ábyrgðir og var þá fyrst og
fremst horft til ESB, enda höfðu
Bandaríkin brugðist okkur í upp-
hafi hrunsins. Ekki var þó á vísan
að róa hjá ESB eins og kom í ljós í
Icesave-málinu og alltaf mátti vera
ljóst að engin lausn fengist sem
væri fordæmisgefandi fyrir aðrar
þjóðir og full greiðsla varð að
koma fyrir. Í Icesave-málinu var
það forseti Íslands sem hristi
menn af hinni hefðbundnu leið eins
og enn er í fersku minni þjóðar-
innar. Í eftirleik hrunsins voru það
höfundar Júpíter-skýrslunnar sem
leiddu menn af hinni hefðbundnu
leið bankaviðskipta yfir á svið
leikjafræðinnar, þar sem farsæl
lausn náðist fram eftir mikla
vinnu. Það er eftir á að hyggja at-
hyglisvert hvernig Seðlabankinn
dró þá lappirnar í málinu alla tíð
síðan, en þar á bæ hafa menn ef-
laust litið til mikilla hagsmuna af
að halda fullum trúnaði alþjóða-
fjármálakerfisins.
Hrægammasjóðirnir voru iðnir
við að kaupa sér stuðning aðila
sem þeir töldu sér gagn í. Þar í
hópi voru lögfræðingar, fjölmiðla-
menn, stjórnmálamenn og hugs-
anlega einstaklingar innan stjórn-
kerfisins. Þetta er hefðbundin
barátta á sviði leikjafræðinnar og
við því urðu þeir sem stóðu í eld-
línunni af Íslands hálfu að bregð-
ast. Þeir urðu bæði að skapa sér
góðan trúnað þjóðarinnar og
vinnufrið en jafnframt sjá við
njósnum og jafnvel hótunum and-
stæðinganna sem urðu meiri eftir
því sem á leið.
Til að vinna málið þurftu ís-
lensku aðilarnir að beita bæði
„gulrót og kylfu“ eins og það nefn-
ist, það er að koma andstæðing-
unum í þá stöðu að hættan á tapi
jafnist á við gróðavonina. Þar var
byggt á öllu sem áður var gert,
gjaldeyrishöftunum fyrst og
fremst, en líka því, að þegar vand-
inn var endurskilgreindur sem
fjárflæðivandi í stað skuldavanda
opnuðust fleiri leiðir til að fella
málið undir svið þjóðaröryggis sem
ríkisstjórn hvers fullvalda ríkis
skal ein bera ábyrgð á. Það nýttist,
að ESB hafði fallist á nauðsyn
gjaldeyrishafta og sennilega líka
það að hrægammasjóðirnir höfðu
keypt íslenska banka í „einkavæð-
ingunni síðari“ sem var umdeild.
Hrægammasjóðirnir höfðu kom-
ið málum þannig fyrir, að þeir
gætu gert samhæfða árás á gjald-
eyrisvarasjóð okkar og grætt á.
Þeir voru því dregnir til ábyrgðar
fyrir stöðugleika efnahagslífsins,
sem framganga þeirra ógnaði, og
þeir fengu valið um að semja um
það eða slitabúin sem gættu verð-
mæta þeirra hér yrðu látin greiða
himinháa skatta sem vefengja varð
fyrir íslenskum dómstólum. Sjóð-
irnir völdu að semja.
Bókin segir magnaða sögu af
mönnum sem unnu Íslandi allt og
oft án mikillar greiðslu en líka
sögu tregðu og vanhæfis innan
stjórnkerfisins. Þetta er líka saga
um hvernig menn nýta neyðar-
ástand sér til hagnaðar og hvernig
einstök stjórnmálaöfl reyna að
nýta það sama ástand til að koma
hreyfingu á umdeild stefnumál sín
eins og aðild að ESB eða afnám
krónunnar. Í þessari baráttu má
segja að Íslands hamingju hafi
orðið allt að vopni, en þá hamingju
má ekki veðja á endalaust.
Eftirleikar hrunsins
Eftir Elías
Elíasson » Bókin segir magnaða
sögu af mönnum
sem unnu Íslandi allt og
oft án mikillar greiðslu
en líka sögu tregðu og
vanhæfis innan stjórn-
kerfisins.
Elías Elíasson
Höfundur er verkfræðingur.
eliasbe@simnet.is
Stjórnaskrá er í
eðli sínu fyrst og
fremst lýsing á
tæknilegri uppbygg-
ingu stjórnkerfisins,
hvernig valdastofn-
anir fá vald sitt og
hvernig því skal beitt
í grundvallaratriðum.
Pólitísk álitamál eiga
ekki heima í
stjórnarskrá, þau
þurfa að vera opin til umræðu
hvenær sem er, svo hægt sé að
breyta þeim á auðveldan hátt til
samræmis við þróunina.
Í stjórnaskrá Íslands er mælt
fyrir um að valdið skuli vera þrí-
skipt eins og kunnugt er: Lög-
gjafarvald, framkvæmdavald og
dómsvald. Hinsvegar er lítið
gagn að þeirri skiptingu nema
gefið sé til kynna hvar mörkin
liggja milli þeirra hvers um sig. Í
14. grein stjórnarskrárinnar
koma í ljós mörkin milli dóms-
valdsins og framkvæmdavaldsins.
Þar segir: „Alþingi getur kært
ráðherra vegna embættisfærslu
hans, Landsdómur dæmir þau
mál.“
Hvernig í ósköpunum ætti Al-
þingi að gera það? Ráðherrar
vinna alfarið á ábyrgð Alþingis.
Alþingi hefur tilnefnt þá til emb-
ættis og ráðherrar eru oftast
einnig alþingismenn. Og tilheyra
meirihlutanum. Ef ráðherra glat-
ar trausti Alþingis biðst hann
einfaldlega lausnar og einhver
annar tekur við. Svo einfalt er
það. Þetta tilvitnaða ákvæði verð-
ur ekki skilið bókstaflega, en ef
það er skilið táknrænt þá er vit í
því, þá sýnir það mörk
framkvæmdavalds (ráðherra) og
dómsvalds. Það kemur í veg fyrir
að störf ráðherra verði lögð fyrir
almennan dómstól. Landsdómur
stendur þar á milli og hefur sína
þýðingu þó að hann sé aldrei
kallaður saman.
Hliðstætt dæmi er síðari hluti
26. greinar. Þar segir: „Nú synj-
ar forseti lagafrumvarpi staðfest-
ingar og skal þá efnt til þjóðar-
atkvæðagreiðslu og heldur
frumvarpið gildi sínu ef meiri-
hluti atkvæða styður það.“ Þetta
má skilja svo að rísi ágreiningur
milli framkvæmdavalds (forseta)
og löggjafarvalds skal slíkur
ágreiningur ekki lagður fyrir al-
mennan dómstól, heldur er sér-
ákvæði um hvernig með skuli
fara. Eru þetta ekki mörkin milli
þessara sviða? Það er jafn frá-
leitt að forseti neiti að staðfesta
lög eins og að Alþingi dragi ráð-
herra fyrir Landsdóm! Lögð er
áhersla á að dómsvaldið sé sjálf-
stætt og skarist ekki við hin tvö
sviðin.
Staða forsetans í stjórnkerfinu
er tilgreind í 11. greininni. Þar
segir: „Forseti er ábyrgðarlaus á
stjórnarathöfnum.“ Þetta orðalag
„ábyrgðarlaus“ er at-
hyglisvert. Mætti
ekki eins segja t.d.:
Forseti ber enga
ábyrgð á stjórn-
arathöfnum? Orðið
„ábyrgðarlaus“ er
svolítið víðtækara,
gefur til kynna –að
vísu óljóst – að það
felist eitthvað meira í
því eða að geti verið
um undirliggjandi
mótvægi að ræða. Og
það er einmitt svo: Sá sem er
ábyrgðarlaus er að sama skapi
réttlaus. Réttur og ábyrgð eru
tvær hliðar á sama hlut og verða
því ekki aðskilin. Greinin gæti
því allt eins orðast svona: Forseti
er réttlaus gagnvart stjórn-
arathöfnum! Forseti er ekki dóm-
ari yfir Alþingi og getur því ekki
ráðið neinu um setningu laga.
Ábyrgðarlaus á stjórnar-
athöfnum þýðir einnig að hann
skal vera hlutlaus í pólitík. Að-
eins þannig getur hann verið for-
seti allra landsmanna.
Embættisstörf forseta eru til-
greind í stjórnaskránni, hann
geri ekkert að eigin frumkvæði.
Menn vilja stundum kanna vilja
fólksins og halda allsherjar-
atkvæðagreiðslu um eitthvert
álitamál en á hverju byggist
„vilji“ fólks? Er slíkt nokkuð lýð-
ræðislegra en meirihluti á Al-
þingi? Þar sem þó er búið að
ræða málið í þaula og tína til öll
rök með og móti. Viljinn er ekki
nóg! Ákvarðanir verða að byggj-
ast á rökum fremur en geðþótta.
Allsherjaratkvæðagreiðsla um
pólitísk mál getur ekki verið
bindandi fyrir Alþingi. Alþingi
fer með löggjafarvaldið, ekki
fólkið. Ætti fólkið að stjórna
stjórnvöldunum? Þó er sjálfsagt
að bera breytingar á stjórnarskrá
undir þjóðaratkvæði enda var
stjórnarskráin samþykkt á þann
hátt í upphafi.
Þegar Alþingi hefur samþykkt
breytingu á stjórnarskránni er
hún í rauninni öll úr gildi fallin
og Alþingi því án starfsgrund-
vallar, því er þing rofið og efnt til
þingkosninga og það fyrsta sem
nýkjörið þing gerir er að sam-
þykkja nýja stjórnarskrá og
skapa sér þannig starfsgrundvöll
að nýju. En þingkosningar segja
ekkert um það hvort kjósendur
hafi samþykkt umræddar
stjórnarskrárbreytingar því þing-
kosningar snúast aldrei um eitt-
hvert eitt afmarkað mál heldur er
kosið um flokka sem túlka mis-
munandi lífsviðhorf.
Hugleiðing um
stjórnarskrá
Eftir Pétur
Guðvarðsson
» Sá sem er ábyrgð-
arlaus er að sama
skapi réttlaus!
Pétur Guðvarðsson
Höfur er fyrverandi bóndi o.fl.
faxatrod@simnet.is
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lif-
andi umræðu í landinu og birtir
aðsendar greinar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgun-
blaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi
blaðsins. Kerfið er auðvelt í notk-
un og tryggir öryggi í samskiptum
milli starfsfólks Morgunblaðsins
og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru send-
ar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir
Morgunblaðslógóinu efst í hægra
horni forsíðu mbl.is. Þegar smellt
er á lógóið birtist felligluggi þar
sem liðurinn „Senda inn grein“ er
valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendi-
kerfið er notað þarf notandinn að
nýskrá sig inn í kerfið. Ítarlegar
leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í
skráningarferlinu. Eftir að við-
komandi hefur skráð sig sem not-
anda í kerfið er nóg að slá inn
kennitölu notanda og lykilorð til
að opna svæðið. Hægt er að
senda greinar allan sólarhringinn.
Nánari upplýsingar veitir
starfsfólk Morgunblaðsins alla
virka daga í síma 569-1100 frá kl.
8-18.