Morgunblaðið - 07.10.2020, Side 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. OKTÓBER 2020
Smitvarnir Vissara er að viðhafa grímunotkun á ferðum sínum utanhúss.
Eggert
Í dag, 7. október, er
forvarnardagurinn.
Fimmtán ár eru frá því
að forvarnardagurinn
hóf göngu sína að frum-
kvæði þáverandi for-
seta Íslands, hr. Ólafs
Ragnars Grímssonar.
Forseti Íslands, hr.
Guðni Th. Jóhannesson,
hefur síðan tekið við
kyndlinum og sinnt for-
varnardeginum af krafti. Áhugi Ólafs
Ragnars kom meðal annars til vegna
þeirrar staðreyndar að á Íslandi hafði
gögnum um hagi og líðan barna og
ungmenna verið safnað í sjö ár, eða
síðan árið 1998, og því hægt að skoða
áhrif breytinga í samfélaginu á hagi
og líðan barna og ungmenna milli ára.
Gott dæmi er fall bankanna árið 2008.
Með þessum gögnum gátum við svar-
að spurningunni um hvernig börnum
og ungmennum leið í hruninu. Íslend-
ingar voru nefnilega eina þjóðin á
þeim tíma sem safnaði reglulega
gögnum um börn og ungmenni. Núna
22 árum síðar eru Rannsóknir og
greining enn að safna sömu gögnum
og geta bætt við sérstökum spurn-
ingum þegar nýjar hættur steðja að.
Tilgangur forvarnardagsins er tví-
þættur. Annars vegar eru nið-
urstöður rannsóknanna túlkaðar fyrir
almenning og settar fram á auðskil-
inn máta. Niðurstöður rannsókna
Rannsókna og greiningar hafa sagt
okkur hverjir þeir þættir eru sem
vernda börn og ungmenni þegar
kemur að notkun áfengis- og vímu-
efna. Þeir þrír þættir sem eru mest
verndandi fyrir íslensk börn og ung-
menni eru samvera með fjölskyldu,
þátttaka í skipulögðu íþrótta- og tóm-
stundastarfi og að seinka notkun
áfengis- og vímuefna. Það er mik-
ilvægt að leyfa heilanum að þroskast
án slíkrar truflunar, því heilinn er
ekki fullþroskaður fyrr en eftir 20 ára
aldur og áfengi og vímuefni hafa
slæm áhrif á þroska hans. Hins vegar
er tilgangur forvarnardagsins að
beina sjónum að því sem „blikkar“ í
mælaborði Rannsókna og greiningar
um hagi og líðan barna og ungmenna.
Hvaða hætta steðjar að núna? Hvað
er það sem við þurfum að einblína á?
Fyrir 22 árum var áhersla lögð á
tóbaksreykingar en síðan þá hafa raf-
rettur, neftóbak, nikótínpúðar og
orkudrykkir, sem eiga það sameig-
inlegt að hafa áhrif á líkama og líðan
barna okkar, gert usla í mælaborðinu
og sagt okkur að við sem samfélag
þurfum að bregðast við. Þessi mik-
ilvægu gögn hafa gert okkur það
kleift að gera það. Foreldrar og gras-
rótin hafa þannig fengið upplýsingar,
beðið um breytingar og stefnumót-
endur og yfirvöld brugðist við. Þann-
ig hafa allir lagt sitt af mörkum og
þannig á upplýst samfélag að virka.
Ísland á enda heimsmet í því hversu
lítið ungmennin okkar nota áfengi.
Nú á þessum skrýtnu og krefjandi
tímum megum við alls ekki láta deig-
an síga þegar kemur að forvörnum.
Frekar þarf að gefa í og efla allt for-
varnarstarf. Þess vegna hefur verið
opnuð ný vefsíða, www.forvarnar-
dagur.is, þar sem kennarar hafa að-
gang að endurnýjuðu fræðsluefni,
kynningu, veggspjöldum og umræðu-
spurningum ásamt nýju myndbandi
með fyrirmyndum í samfélagi okkar.
Vitundarvakning um verndandi þætti
vegna notkunar áfengis og vímuefna
barna og ungmenna mun fara fram á
samfélagsmiðlum á næstu vikum.
Hér eftir sem hingað til hvetjum við
kennara og skólayfirvöld til að leggja
áherslu á forvarnarstarf.
Kæru landsmenn – verndum æsk-
una og stuðlum að farsæld í lífi þeirra
til framtíðar. Með öflugum forvörnum
byggjum við heilbrigt samfélag. Við
erum öll forvarnir!
Til hamingju með forvarnardaginn!
Eftir Ölmu D. Möll-
er og Sigríði Kr.
Hrafnkelsdóttur
»Hvetjum við kennara
og skólayfirvöld til
að leggja áherslu á for-
varnarstarf.
Alma D.
Möller
Alma D. Möller er landlæknir. Sigríð-
ur Kr. Hrafnkelsdóttir er verkefna-
stjóri heilsueflandi framhaldsskóla.
Við erum öll forvarnir
Sigríður Kristín
Hrafnkelsdóttir
Kannski er það
ósanngjarnt að halda
því fram að umræða um
stefnuræðu forsætis-
ráðherra í liðinni viku
hafi verið leiðinleg.
Vonandi höfðu ein-
hverjir nokkra
skemmtun af henni. En
hafi einhverjir beðið
spenntir eftir að fá
skýra sýn á stefnu
stjórnarandstöðunnar, ekki síst í
glímunni við efnahagslegar þreng-
ingar vegna kórónuveirunnar, hefur
sá hinn sami orðið fyrir vonbrigðum.
Ekkert nýtt, aðeins gömul uppfærð
handrit og innihaldslaus slagorð.
Leikurinn var endurtekinn síðasta
mánudag þegar fyrsta umræða um
fjárlög komandi árs fór fram.
Þegar staðið er frammi fyrir mikl-
um samdrætti – þar sem verðmæti
þjóðarframleiðslunnar dregst veru-
lega saman – reynir á ríkisstjórn,
stjórnarflokka og stjórnarandstöðu.
Ríkisstjórn undir forystu Samfylk-
ingarinnar valdi leið niðurskurðar og
hærri skatta þegar tekist var á við
djúpstæða kreppu í kjölfar falls bank-
anna. Allir þekkja hvaða afleiðingar
sú stefna hafði. Eldri borgarar og ör-
yrkjar, heilbrigðiskerfið og mennta-
kerfið fundu mest fyrir hníf nið-
urskurðar. Fjárfestingar voru
frystar. Það var í raun skrúfað fyrir
súrefni efnahagslífsins.
Tekið utan um samfélagið
Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur
tekst á við erfiðleikana með allt öðr-
um hætti. Þrátt fyrir samdrátt aukast
útgjöld á komandi ári, fjárfestingar
eru stórauknar og skattar lækkaðir.
Sem sagt: Í stað þess að minnka súr-
efnið er það aukið hressilega. Þannig
er viðnámsþróttur heimila og fyr-
irtækja aukinn.
Bjarni Benediktsson fjármála-
ráðherra var skýr í þessum efnum í
umræðum um stefnuræðu forsætis-
ráðherra. Loforð ríkisstjórnarinnar
sé að gera meira en minna:
„Það er mikilvægt að taka þannig
utan um samfélagið,
bæði fólk og fyrirtæki,
að þau komist hratt á
fæturna aftur þegar
glaðnar til. Að við töp-
um ekki verðmætum að
óþörfu, að hjarta líf-
vænlegrar starfsemi
geti haldið áfram að slá.
Án atvinnulífsins verð-
ur engin viðspyrna. Án
atvinnulífsins eru engin
störf, hvorki núna né til
að snúa aftur í. Þess
vegna er mikilvægt að
við gerum núna það sem hægt er að
gera til að milda áfallið og stytta at-
rennuna að næsta hagvaxtarskeiði.
Það er okkur öllum því lífs-
nauðsynlegt að atvinnustarfsemin
taki aftur við sér. Þeir sem gera lítið
úr vanda atvinnulífsins eða telja
rangt af stjórnvöldum að standa með
fyrirtækjum skilja einfaldlega ekki
þetta mikilvæga samband milli þess
að sköpuð séu verðmæti í einkageir-
anum og lífskjara okkar allra.“
Fjárlög og stefna í ríkisfjármálum
er töluverð jafnvægislist, ekki síst í
samsteypustjórn þriggja ólíkra
flokka. Auðvitað er margt sem sá er
hér ritar hefði viljað sjá með öðrum
hætti, ekki síst þegar kemur að tekju-
öflunarkerfi ríkisins og skipulagi rík-
isrekstrar. En heildarmyndin er
skýr. Góð staða ríkissjóðs er nýtt til
að bregðast kröftuglega við sam-
drætti efnahagslífsins vegna kór-
ónuveirunnar.
34 milljörðum lægri skattar
Þeim sem eru óþolinmóðir finnst
oft ganga hægt að létta skattbyrði
launafólks og fyrirtækja. Oft er varn-
arbaráttan erfið. Ríkisstjórnin hefur
hins vegar fylgt þeirri skýru stefnu
að auka ráðstöfunartekjur almenn-
ings (ekki síst þeirra lægst launuðu)
og styrkja samkeppnisstöðu atvinnu-
lífsins. Þannig lækka álögur var-
anlega á komandi ári um 34 milljarða
króna. Hlutfall skatttekna og trygg-
ingagjalds af vergri landsframleiðslu
hefur lækkað hressilega á kjör-
tímabilinu eins og sést á meðfylgjandi
mynd.
Mest munar um þær skattkerfis-
breytingar sem gerðar hafa verið á
tekjuskattskerfi einstaklinga sem
kemur að fullu til framkvæmda í
byrjun komandi árs. Breytingarnar
tryggja 21 milljarðs króna lækkun
tekjuskatts á ári auk tveggja millj-
arða sérstakrar hækkunar persónu-
afsláttar á síðasta ári. Lækkunin
kemur fyrst og fremst þeim tekju-
lægri til góða og munu ráðstöfunar-
tekjur þeirra aukast um rúmlega 120
þúsund krónur á ári.
Alls nemur lækkun trygginga-
gjalds um átta milljörðum á ári en
stefnt er að enn frekari lækkun (tíma-
bundinni) til að mæta áhrifum samn-
ingsbundinna launahækkana á al-
mennum vinnumarkaði. Lækkun er
áætluð um fjórir milljarðar sem þýðir
að tryggingagjald á komandi ári
verður um 12 milljörðum lægra en
það hefði orðið að óbreyttu.
Áhrif sjálfvirkrar sveiflujöfnunar á
tekjur ríkisins eru mikil en auk þess
hafa stjórnvöld lækkað álögur um
rúma 17 milljarða með beinum að-
gerðum. Þar vegur full endurgreiðsla
virðisaukaskatts vegna vinnu við
íbúðarhúsnæði þungt.
Gleði hinna óþolinmóðu
Það er sérstaklega ánægjulegt að
stefnt er að því að stíga fyrsta skref í
að lækka erfðafjárskatt með því að
hækka frítekjumark úr 1,5 milljónum
í fimm milljónir króna. Þessi lækkun
gagnast hlutfallslega best eignaminni
búum. Lækkun er í anda frumvarps
þingmanna Sjálfstæðisflokksins um
lækkun þessa óréttláta skatts, ekki
síst á eignir launafólks. Fjármála-
ráðherra hefur einnig boðað um
tveggja milljarða lækkun á fjár-
magnstekjuskatti með endurskoðun á
skattstofni. Útfærslan liggur ekki
fyrir, en hún skiptir miklu.
Með því að auka skattalega hvata
fyrirtækja og einstaklinga verður
styrkari stoðum rennt undir starf-
semi almannaheillafélaga. Þannig
styttist í að gamall draumur þess er
hér skrifar og margra annarra rætist.
Gert er ráð fyrir að vegna þessa verði
„tekjutap“ ríkissjóðs á næsta ári um
2,1 milljarður.
Og við þessi óþolinmóðu getum
ekki annað en glaðst yfir að ríkis-
stjórnin stefni að því að innleiða
skattalega hvata til að örva þátttöku
almennings í atvinnulífinu með kaup-
um á hlutabréfum. Þetta er í sam-
ræmi við frumvarp sem þingmenn
Sjálfstæðisflokksins lögðu fram á síð-
asta ári um skattafrádrátt vegna
hlutabréfakaupa. Auknar ívilnanir
(hvatar) vegna rannsóknar og þróun-
ar eru af sama meiði en gert er ráð
fyrir að þær hækki í sjö milljarða á
komandi ári. Áætluð framlög til ný-
sköpunarmála eru 25 milljarðar sem
er um fimm milljarða hækkun milli
ára.
Súrefnið er ekki aðeins aukið með
lægri álögum heldur verður fjárfest-
ing ríkisins á komandi ári í sögulegu
hámarki eða um 111 milljarðar króna.
Stærsta einstaka fjárfestingarverk-
efnið er bygging nýs Landspítala. Í
greinargerð fjárlagafrumvarpsins er
bent á að framlög til ýmissa fjárfest-
inga aukist um ríflega 36 milljarða frá
fjárlögum yfirstandandi árs. „Aukn-
ingin á milli ára skýrist að miklu leyti
af mótvægisráðstöfunum ríkisstjórn-
arinnar og þeirri stefnumörkun
stjórnvalda að styðja við hagkerfið
þar til atvinnulífið hefur tekið við sér,
m.a. með sérstöku fjárfestingaátaki í
innviðum, hugviti og þekkingu.“
Stundum þakkar maður fyrir
Um 60% af útgjöldum ríkissjóðs er
varið til velferðar-, heilbrigðis- og
menntamála. Á nær öllum sviðum
verða útgjöld aukin, þrátt fyrir erfiða
stöðu. Þannig hækka framlög til heil-
brigðismála á næsta ári um ríflega 15
milljarða að frátöldum launa- og
verðlagsbreytingum. Um 10,5 millj-
arða hækkun verður á framlagi til
málefna aldraðra og öryrkja sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpinu og gert
er ráð fyrir að útgjöld vegna mennta-
og menningarmála hækki um tæpa
sex milljarða.
Ríkisstjórnin er sem sagt að beita
ríkisfjármálunum og auðvelda heim-
ilum og fyrirtækjum að veita við-
spyrnu á erfiðum tímum og gera
þeim kleift að grípa tækifærin til upp-
byggingar á náinni framtíð. Sundruð
stjórnarandstaða leggur lítið til ann-
að en uppboðsmarkað loforða þar
sem lykilorðin eru: aukin útgjöld,
hærri skattar og fjölgun opinberra
starfa.
Oft þakkar maður fyrir hverjir
sitja ekki við stýrið.
Eftir Óla Björn
Kárason
» Álögur lækka varan-
lega á komandi ári
um 34 milljarða. Hlut-
fall skatttekna og trygg-
ingagjalds af vergri
landsframleiðslu hefur
lækkað hressilega.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Það skiptir máli hver er við stýrið
Skatttekjur og tryggingagjöld 2010–2025
Sem hlutfall af vergri landsframleiðslu, án óreglulegra liða
28%
27%
26%
25%
24%
23%
'10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18 '19 '20 '21 '22 '23 '24 '25
Fjármálaáætlun
Heimild: Hagstofa Íslands og fjármálaáætlun 2021-2025
Meginsviðsmynd
Án kerfisbreytinga frá 2018