Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.10.2020, Qupperneq 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.10. 2020
LÍFSSTÍLL
tifi,“ segir Davíð og segir marga
sjúklinga núorðið gangast undir svo-
kallaða brennsluaðgerð.
„Aðgengið að þessum aðgerðum
er ekki nóg; við gerum um 200 á ári
hérlendis og megináherslan í með-
ferð sjúkdómsins er á lyfjameðferð.“
Samstarfið við Kára ein-
stakt
Davíð hrósar Íslenskri erfðgrein-
ingu í hástert og samstarfinu sem
hann segir hafa verið algjörlega frá-
bært.
„Þar vinnur framúrskarandi fólk
með mismunandi bakgrunn en á það
sameiginlegt að vera með brennandi
áhuga á viðfangsefninu og rosalegan
metnað. Það sem skiptir mestu máli
þegar maður er að vinna í rann-
sóknum er að vera heppinn með
samstarfsfólk. Það hef ég svo sann-
arlega verið. Kári hefur byggt upp
mjög öflugt þekkingarfyritæki og að
mínu mati er Íslensk erfðagreining
fremsta mannerfðafræðistofnun
heims. Ég er ekki viss um að Íslend-
ingar átti sig á því hversu öflug vís-
indi fara fram hjá þeim. Kynni mín
við Kára hafa haft afgerandi áhrif á
minn vísindaferil. Hann hefur reynst
mér bæði frábær mentor og vinur,“
segir Davíð og segir þá hafa birt á
fjórða tug vísindagreina sem læknar
og vísindamenn erlendis hafi sýnt
mikinn áhuga.
„Þessar greinar hafa undantekn-
ingarlaust birst í mjög virtum ritum,
til dæmis í Nature og Nature Gene-
tics. Þetta hefur verið skemmtileg
vegferð og eru þessar niðurstöður
þegar byrjaðar að hjálpa okkur við
að bæta klíníska þjónustu.“
Hafið þið þá fundið eitthvað sem
getur bætt heilsu fólks með gáttatif?
„Við erum farin að nýta erfða-
upplýsingar meira og meira í klínískri
vinnu á spítalanum. Ég held að það
muni bara aukast. Svo hafa niður-
stöðurnar hjálpað okkur að skilja
gáttatif betur og á annan hátt en við
gerðum í byrjun. En það er rétt að
undirstrika að þetta er langhlaup,
erfðafræðin getur verið flókin og túlk-
un niðurstaðna ekki alltaf augljós.“
Heilbrigður lífsstíll
Þú talar um að erfðabreytileikar
gætu aukið áhættu á gáttatifi, en eru
aðrir áhættuþættir?
„Það er mjög margt sem getur ýtt
undir gáttatif, en hefðbundnir
áhættuþættir eru sjúkdómar eins og
háþrýstingur, sykursýki, kransæða-
sjúkdómur og hjartabilun. Á síðustu
árum hafa komið fram aðrir áhættu-
þættir, eins og offita, sem er auðvitað
vaxandi vandamál hjá vestrænum
þjóðum, áfengisneysla og kæfisvefn.
Við erum að átta okkur betur á að það
eru lífsstílsþættir sem skipta máli
varðandi gáttatif en auðvitað líka
erfðaþættir og oft fer þetta saman. Ef
fólk hefur sterka ættarsögu um
gáttatif ætti það fólk að vera enn
ákveðnara í að huga að heilbrigðum
lífsstíl. Ég held að áhrif heilbrigðs
lífsstíls séu vanmetin, ekki síst hjá
einstaklingum með langvinna sjúk-
dóma. Þetta er nokkuð sem við
læknar höfum ekki gefið nægilegan
gaum og tölum alveg örugglega ekki
nóg um við sjúklinginn. Þá er ég að
tala um hreyfingu, að halda sér í kjör-
þyngd, reykleysi, mikilvægi svefns og
jafnvel innhverfrar íhugunar.“
Fjarvöktun á einkennum
„Ég hef velt mikið fyrir mér hvernig
hægt sé að koma betur þessum skila-
boðum um heilbrigðan lífsstíl áleiðis.
Það er stundum erfitt í stuttu viðtali
við sjúkling, en ég tel að snjalltækni
gæti verið áhugaverður kostur í
þessu tilliti. Margir nota snjallsím-
ann nú þegar til að skrá ýmsar
heilsufarslegar upplýsingar um sig;
púls, öndunartíðni, súrefnismettun,
blóðþrýsting, svefnmynstur og
hreyfimynstur sem dæmi. En
kannski gætum við bætt um betur og
nýtt þessa tækni til að koma upplýs-
ingum um lífsstílsbreytingar og
hvatningu til sjúklinga. Við getum
líka nýtt okkur snjallsímana betur til
að fylgjast með sjúklingum; verið
með einhvers konar fjarvöktun á
þeirra einkennum. Við erum einmitt
með tilraunaverkefni á hjartadeild-
inni sem gengur út á fjarvöktun ein-
staklinga með hjartabilun sem er
gríðarlega áhugavert,“ segir Davíð
og útskýrir að fólk notar þá snjall-
forrit til að svara spurningum um líð-
an og fær þá skor sem birtist í græn-
um, gulum eða rauðum litum, eins og
umferðarljós. Davíð segir að þetta
gæti reynst mjög vel og hjálpað að
forgangsraða og meta sjúklinga.
„Þeir sem eru þá alltaf á grænum
lit þurfa kannski ekki að koma jafn
títt á göngudeild. Þeir sem eru á
gulu eða rauðu þurfa meiri athygli,“
segir hann.
Davíð segir þau einnig hafa fjar-
vaktað fólk með gangráð og bjarg-
ráð og að það hafi gefist mjög vel.
„Við erum líka að senda þeim sem
eru í hjartabilunarverkefninu upp-
lýsingar um hreyfingu og mataræði
og reynum að sníða það eftir hverj-
um og einum,“ segir Davíð og er
sannfærður um að í slíkri fjarvöktun
liggi mikil tækifæri til að bæta
heilbrigðisþjónustu.
Nútímavætt heilbrigðiskerfi
„Við stöndum eiginlega á barmi bylt-
ingar í heilbrigðisþjónustu, bæði hvað
varðar framfarir í erfðafræði, sér í
lagi raðgreiningu erfðamengis og svo
í að nýta snjalltæknina. Hvort
tveggja er ofboðslega spennandi. Þótt
bein samskipti lækna og sjúklinga
séu og verði áfram mjög mikilvæg þá
verður vinnulag okkar að þróast með
tækninni,“ segir Davíð og bendir á að
unga fólkinu í dag finnist ofureðlilegt
að eiga mikil samskipti í gegnum
samfélagsmiðla og allt eins líklegt að
það muni eiga við ýmsa þjónustu sem
þau sæki sér í framtíðinni.
„Að mínu viti liggur ein helsta
áskorun þeirra sem stýra
heilbrigðiskerfinu í skýrari verk-
stjórn og verkaskiptingu milli mis-
munandi eininga þess. Við erum að
mörgu leyti með gott heilbrigð-
iskerfi með mörgum öflugum ein-
ingum innan þess. En meinsemdin
er kannski ekki síst sú að þær hafa
þróast svolítið án samhengis,“ segir
Davíð og nefnir að vanti meiri sam-
vinnu og samþættingu á milli spítala,
heilsugæslu og sjálfstætt starfandi
læknastofa.
„Ég held að heilbrgiðiskerfið yrði
öflugra með skýrari verkaskiptingu
um hverju á að sinna á hverjum stað
og hvernig hægt sé að efla sam-
starfið á milli. Með því opnast tæki-
færi til að nýta fjármuni á skyn-
samlegri hátt.“
Gen sem stjórna vellíðan?
Vellíðan og heilbrigður lífsstíll hefur
verið Davíð lengi hugleikinn.
„Öll höfum við áhuga á þessu fyr-
irbæri, vellíðan. En á hverju byggist
þessi tilfinning? Svarið er sennilega
margþætt. Mín skoðun er sú að jafn-
vægi milli hvetjandi (sympatískra)
og letjandi (parasympatískra) hluta
ósjálfráða taugakerfisins skipti þar
miklu máli. Ójafnvægi, og þá sér í
lagi aukin virkni hvetjandi hlutans,
geti verið erfitt,“ segir hann.
„Skammtímastreita getur verið
jákvæð en streita til lengri tíma er
mjög skaðleg. Hún getur leitt til alls
kyns líkamlegra vandamála; hjart-
sláttartruflana, hás blóðþrýstings,
meltingartruflana, höfuðverks og
stoðkerfisvanda. Svo leiðir það líka
til kvíða, einbeitingarskorts og jafn-
vel þunglyndis. Þetta eru hlutir sem
talað er um þegar talað er um sí-
þreytu og kulnun. Ég er þeirrar
skoðunar að of mikil keyrsla á hvetj-
andi hlutann sé skaðleg og við þurf-
um að ná meira jafnvægi. Við getum
gert það á margan hátt; með því að
hreyfa okkur, ná góðum svefni,
stunda innhverfa íhugun og slökun.
Við gerum ekki nóg af því að ræða
jákvæð áhrif af þessu og hvað þurfi
að gera til að ná jafnvægi. Þarna eru
ákveðin sóknarfæri sömuleiðis,“ seg-
ir Davíð og nefnir að þarna geti
snjalltæknin komið vel að notum.
„Kannski eru þarna tækifæri til
að meta jafnvægið í ósjálfráða taug-
kerfinu með ýmsum upplýsingum
sem fólk skráir daglega, til dæmis
púlsgildi og blóðþrýsting. Það mætti
rannsaka líðan fólks samfara þessari
upplýsingasöfnun og kanna fylgnina.
Svo ef til vill mætti nota svona upp-
lýsingar áfram í erfðarannsóknum
og reyna að finna þau gen sem stýra
vellíðan,“ segir hann og brosir.
Mikil viðurkenning
Landspítalinn hefur í fimmtán ár út-
nefnt heiðursvísindamann ársins. Sá
er útnefndur sem þykir hafa skarað
fram úr í vísindavinnu á sínum ferli.
Í ár er Davíð O. Arnar heiðraður og
er hann að vonum ánægður. Hann
vill þó deila þessum heiðri með sam-
verkafólki sínu.
„Þetta er ofboðslega mikil viður-
kenning og ekki síst fyrir þá sem
hafa unnið með mér. Þetta er teym-
isvinna og samstarfsaðilarnir skipta
höfuðmáli. Þetta er fyrst og fremst
viðurkenning fyrir verkefnin sem við
höfum unnið saman.“
Við förum að slá botninn í sam-
talið en hættum ekki fyrr en við höf-
um rætt sjálft læknisstarfið.
„Mér finnst læknisstarfið alveg frá-
bært og ég get ekki hugsað mér betra
starf. Þetta er fjölbreytt, gefandi og
líflegt. En auðvitað eru ýmsar áskor-
anir og starfið getur verið krefjandi á
köflum. Kjarni málsins er hins vegar
sá að maður er að vinna alla daga að
áhugaverðum verkefnum með frá-
bæru fólki. Samskiptin við sjúklinga
eru þó það sem gerir þetta svo
skemmtilegt. Læknir þarf að hafa
áhuga á að leysa vandamál skjólstæð-
ingsins og hann þarf að vera lausna-
miðaður og úrræðagóður,“ segir
Davíð að lokum.
Hér má sjá gamla ljósmynd af Davíð O. Arnar
og Bjarna Torfasyni í miðri skurðaðgerð, en
Davíð hefur unnið sem hjartalæknir í áratugi.
Morgunblaðið/Ásdís
’Okkar rannsóknirhafa sýnt að ef þú áttnákominn ættingja meðgáttatif, þá næstum tvö-
faldast áhættan hjá þér.
Og ef þú átt ættingja sem
greinst hefur með gáttatif
undir sextugu, þá fimm-
faldast sú áhætta.
–– Meira fyrir lesendur
NÁNARI UPPLÝSINGAR
um auglýsingapláss:
Berglind Bergmann
Sími: 569 1246
berglindb@mbl.is
BÍLA-SÉRBLAÐ
BÍLA
fylgir Morgunblaðinu
þriðjudaginn 20. október 2020BLAÐ