Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.10.2020, Blaðsíða 8

L
æknirinn Robin Carhart-
Harris er forstöðumað-
ur rannsóknarseturs
um vitundarvíkkandi
efni hjá Imperial Coll-
ege í London. Hann átti að vera hér
á landi í mars að halda framsögu og
stjórna umræðum um mögulega
framtíð vitundarvíkkandi efna í geð-
heilbrigðisþjónustu. Vegna kórónu-
veirunnar var málþingi Geðhjálpar
frestað þar til nú, en þriðja bylgja
veirunnar kom enn í veg fyrir að
læknirinn gæti mætt hingað með
erindi sitt. Í staðinn verður það flutt
rafrænt á netinu hinn 22. október og
sent út frá Facebook-síðu Geð-
hjálpar. Blaðamaður tók forskot á
sæluna og sló á þráðinn til Bretlands
í gegnum zoom. Carhart-Harris býð-
ur góðan dag frá heimili sínu í Lond-
on og leiðir svo forvitinn blaðamann
í allan sannleikann um vitundarvíkk-
andi lyfjameðferðir og áhrif þeirra á
fólk, bæði fólk með geðraskanir sem
aðra.
Lyfin ekki ný af nálinni
Robin Carhart-Harris fékk snemma
á ferli sínum áhuga á vitundarvíkk-
andi lyfjum í lækningaskyni. Hann
skoðaði myndir af heilum fólks sem
þjáist af þunglyndi og tekið hafði lyf-
ið psilocybin, virka efnið í töfra-
sveppum, og sá að virknin í heilanum
var svipuð og eftir neyslu þung-
lyndislyfja eða annarra hefðbund-
inna lækningaleiða.
„Þetta átti líka við um fólk sem
ekki var þunglynt og varð það til
þess að ég vildi skoða þessi mál bet-
ur. En áhuginn kviknaði ekki ein-
göngu við myndirnar, heldur einnig
vegna þeirrar líðanar sem fólk sem
lyfið tók lýsti. Fólk sagði gjarnan að
sér liði eins og þungu fargi væri af
því létt; það fann vellíðan sem það
hafði ekki fundið áður. Ég horfði
einnig til sögunnar, en á sjötta og
sjöunda áratug voru geðlæknar að
gera tilraunir með neyslu á vitund-
arvíkkandi lyfjum. LSD var þá notað
víða og margt frægt fólk, eins og
Cary Grant, prófaði meðferðina.
Saga þessara lyfja nær mun lengra
aftur; allt aftur í fornöld, og hafa þau
verið notuð við ýmsar serimóníur
ættbálka víða um heim. Þetta er því
ekkert nýtt; efnið úr plöntum eins og
ayahuasca hefur verið notað í aldir.
Ég sá fljótt margar óbeinar sann-
anir sem gáfu til kynna að vitundar-
víkkandi lyf gætu virkað vel á þung-
lyndi,“ segir Carhart-Harris og
viðurkennir að erfitt sé að fjár-
magna rannsóknir á vitundarvíkk-
andi lyfjum.
„Peningarnir verða að koma frá
einkaaðilum og það hefur sem betur
fer gengið. Við fáum ekkert frá rík-
inu.“
Það breytist eitthvað
„Í gegnum vinnu okkar höfum við
meðhöndlað fimmtíu manns með
þunglyndi með psilocybin. Á heims-
vísu eru þetta líklega um þúsund
manns. Það sem við höfum séð er að
70% fólks bregðast vel við þessari
meðferð og ef það er borið saman við
meðferð með hefðbundnum geðlyfj-
um er það betra hlutfall, því geðlyf
virka aðeins í helmingi tilvika. Okk-
ur finnst við vera með eitthvað nýtt
og betra í höndunum,“ segir hann.
Carhart-Harris segir lítið mál að
finna fólk sem er til í að prófa lyfið
psilocybin við þunglyndi.
„Fleiri vilja komast að en við get-
um tekið á móti. Ég fæ margar fyrir-
spurnir frá fólki sem vill koma í með-
ferð til okkar.“
Varðandi langtímavirkni á lyfinu
skoðaði Carhart-Harris sjúklinga
sína tólf mánuðum eftir meðferð og
svo nokkrum árum síðar.
„Áhrifin fyrirfundust enn. Við
þurfum auðvitað að vera raunsæ;
þunglyndi er í eðli sínu þannig að
fólki getur batnað og versnað. En
við skoðuðum fólk sem hafði þjáðst
af þunglyndi öll sín fullorðinsár og
sáum að fjórum árum eftir meðferð
hjá okkur leið því enn vel,“ segir
hann og segir að meðferðin virki
þannig að fólk fái einn heilan
skammt af efninu á einum degi, og
mögulega minni skammt einu sinni
eða tvisvar í viðbót.
„Þetta er í raun stórmerkilegt.
Við gerðum eina tilraun þar sem
annar hópurinn fékk 43 skammta af
hefðbundnum geðlyfjum en hinn
hópurinn tvo skammta af psilocybin.
Það er of snemmt að segja opinber-
lega frá niðurstöðunum en þær eru
virkilega spennandi og munu setja
rannsóknir okkar í samhengi.“
Þannig að eitthvað í heilanum
breytist, jafnvel til frambúðar?
„Já. Í raun. Ef þú þjáist af þung-
lyndi starfar heilinn á þér ekki eins
og hann á að gera. Með vitundar-
víkkandi lyfjum breytist eitthvað í
heilanum.“
Mjög tilfinningaleg reynsla
Carhart-Harris lýsir meðferðinni og
segir þau velja vandlega hverjir
henta í hana.
„Fyrst er fólk undirbúið og þegar
kemur að lyfjagjöfinni eru tveir inni
í herberginu hjá sjúklingnum; oft
geðlæknar. Svo er fylgst með þeim
símleiðis næstu daga,“ segir Car-
hart-Harris.
Hvað upplifir fólk sem fær lyfið
hjá þér?
„Það lýsir því gjarnan að það finni
í upphafi sérkennilega tilfinningu í
líkamanum, eins og fiðring. Fólk sér
oft myndir í huga sér, en í meðferð-
inni er það með lokuð augu. Fólk
liggur eða situr afslappað og það
gæti farið að sjá hluti, eins og form,
liti og mynstur. Eftir því sem líður á
meðferðina verða sýnirnar meira lif-
andi. Fólk sér stundum flóknar
myndir; jafnvel annað fólk eða
endurlifir gamlar minningar, tilfinn-
ingar eða sambönd við annað fólk.
Þetta er mjög tilfinningaleg reynsla
og fólk getur orðið mjög tilfinninga-
næmt við það að hlusta á tónlist.
Fólk grætur oft. Það sér og skynjar
gjarnan líf sitt á nýjan hátt og upp-
lifir á annan hátt heiminn og gjörðir
sínar,“ segir hann og segir líkamlegu
einkennin oft minni en þau sálrænu.
„Fólk sem tekur ayahuasca kastar
nánast alltaf upp en það gildir ekki
um psilocybin. Það hefur minnihátt-
ar áhrif á líkamann en mun meiri á
hugann.“
Varar við einkaneyslu
Aðspurður segist hann hafa gert til-
raunir árið 2015 með LSD og skoðað
áhrif þess á heilann og einnig hefur
hann gert tilraunir með önnur vit-
undarvíkkandi efni.
„Við höfum skoðað áhrif af aya-
huasca vel, án þess að hafa sjálf
staðið fyrir slíkum rannsóknum. En
við höfum gert tilraunir með DNT,
sem er aðalefnið í ayahuasca,“ segir
hann og segist einnig hafa rann-
sakað áhrif af MDMA, eða því sem
kallast á götunni alsæla eða mollý.
Hvað finnst þér um þessa tísku-
bylgju að fólk sé að taka ayahuasca
án aðkomu lækna?
„Þetta er mjög öflugt lyf. Eitt af
því sem ég vil leggja áherslu á er að
okkar sannanir eru í gegnum vitund-
arvíkkandi læknismeðferðir. Sögu-
lega séð hefur inntaka á ayahuasca
verið innan samfélags þar sem fólk
hefur stuðning. Að nota vitundar-
víkkandi lyf til gamans eða í partíum
Geðlæknirinn Robin Carhart-Harris hef-
ur mikla trú á vitundarvíkkandi meðferð
þar sem lyfið psilocybin er notað við geð-
röskunum. Hann telur að slík meðferð
gæti í framtíðinni gagnast öllu fólki og jafn-
vel gert það opnara og hamingjusamara.
Ljósmynd/Centre for Psychedelic Research, Imperial College London
Vitundarvíkkandi lausnir?
Breski geðlæknirinn Robin Carhart-Harris rannsakar áhrif vitundarvíkkandi lyfja. Niðurstöður hans sýna að lyfið
psilocybin gagnast vel fólki sem þjáist af þunglyndi. Hann telur að vitundarvíkkandi lyfjameðferðir geti einnig
gagnast heilbrigðu fólki til að þroska sálarlíf sitt og sjá hlutina í nýju ljósi.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
’ Fólk sér stundumflóknar myndir; jafnvelannað fólk eða endurlifirgamlar minningar, tilfinn-
ingar eða sambönd við
annað fólk. Þetta er mjög
tilfinningaleg reynsla.
HEILBRIGÐISMÁL
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.10. 2020