Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.11.2020, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.11. 2020
É
g stend grímuklæddur á tröpp-
unum hjá Halldóri Armand Ás-
geirssyni í einu af gömlu og grónu
hverfunum í Reykjavík. Rithöf-
undurinn lætur sér þó hvergi
bregða og hleypir mér án vífilengja og und-
anbragða inn. Ekki nema von, líklega hefði
honum orðið meira um hefði ég mætt grímu-
laus. Svona er blaðamennskan í dag. Ég
meina, árið er 2020.
Tilefni heimsóknar minnar er fjórða bók
Halldórs, skáldsagan Bróðir, sem kom út fyrir
helgina. Þar er hermt af systkinunum Skarp-
héðni Skorra og Hrafntinnu Helenu, svipmikl-
um persónum með svipmikil nöfn. Afar kært
er með þeim systkinum og hann gætir hennar,
sem er sjö árum yngri, sem sjáaldurs augna
sinna. Síðan gerist eitthvað sem verður til þess
að þau fjarlægjast og hætta á endanum að tal-
ast við. Enginn veit hvað komið hefur upp á
nema þau tvö en smám saman komumst við
lesendur til botns í málinu. Hræðilegt leynd-
armál kraumar undir niðri og ekkert verður
eins og það áður var. Sagan spannar um tvo
áratugi og í bakgrunninum eru meðal annars
stórviðburðir í Íslandssögunni, svo sem banka-
hrunið og EM í knattspyrnu 2016.
Svolítið ógnvekjandi vegferð
Ég hef áður lesið bækur eftir Halldór og kom
því ekki á óvart að stíllinn væri lipur, hnyttinn
og heimspekilegur en hinu bjóst ég ekki við, að
bókin yrði svona spennandi.
„Já, fannst þér hún spennandi?“ segir Hall-
dór og brúnin á honum lyftist. „Það gleður mig
enda tók ég meðvitaða ákvörðun um að hafa
þessa bók öðruvísi og meira grípandi og
spennandi en fyrri bækur mínar. Samt var ég
svolítið hræddur við það enda var ég að róa á
ný mið í mínum skrifum og hafði aldrei skrifað
klassíska sögu sem var drifin svona áfram af
plotti. En ég vildi líka einmitt gera eitthvað
sem ég óttaðist. Það er vonandi leiðin til fram-
fara, er það ekki? Síðan reyndist bara alveg fá-
ránlega gaman að móta spennandi plott,“ út-
skýrir Halldór sem er menntaður
lögfræðingur. „Það er ákveðin kúnst að byggja
upp spennu og mér finnst alltaf aðdáunarvert
þegar höfundar ríghalda athygli manns og
maður vill helst ekki leggja bókina frá sér.
Margir krimmahöfundar eru snillingar í
þessu.“
– Stúderaðir þú krimma þá sérstaklega?
„Nei, ég er reyndar ekki vel að mér í þeim.
Ég reyndi bara að fylgja innsæinu og þetta var
gríðarleg klippivinna þegar kom að því að
mjatla út upplýsingum. Galdurinn er að segja
ekki of mikið of snemma.“
Spurður hvernig þetta ferðalag, að skrifa
bók af þessu tagi, hafi verið dæsir Halldór.
„Úff, mér líður eins og þetta hafi tekið 25 ár,“
svarar hann svo hlæjandi, „en þetta voru samt
bara tvö ár. Mér finnst líka eins og ég hafi ver-
ið að þessu allan daginn alla daga en auðvitað
var það ekki þannig. En jú, þetta var alveg erf-
ið fæðing. Maður hverfur inn í þennan heim
meðan á skrifunum stendur og er þar mjög
lengi einn síns liðs. Nú er ég hins vegar búinn
að læra að það borgar sig að bera söguna undir
aðra meðan á ferlinu stendur. Eftir góða
ábendingu þurfti ég að endurskrifa allan síðari
hluta bókarinnar; nokkuð sem ég hefði átt að
fatta sjálfur. Það var allt öðruvísi að skrifa
þessa bók en hinar bækurnar en á mjög já-
kvæðan hátt. Ég hef auðvitað ekki hugmynd
um hvernig þetta fer í fólk en sjálfur er ég
öruggari gagnvart þessari bók en fyrri bókum
mínum. Þetta er framfaraskref á mínum ferli.
Hinar bækurnar voru meira um tíðaranda sem
kannski ekki allir höfðu beina snertifleti við.
Þessi ætti að hafa talsvert víðari skírskotun.“
Stef við Glæp og refsingu
Hann rifjar í þessu sambandi upp umsögn
konu, sem hann þekkir og starfar í Háskóla Ís-
lands, um síðustu bók hans, Aftur og aftur.
Hún sagði eitthvað á þá leið við frænda hans
að bókin væri vel stíluð og skemmtileg en hún
þekkti og skildi á hinn bóginn ekkert stafræna
heiminn sem hún fjallaði um. „Ég skil alveg
hvað hún er að fara og einmitt þess vegna
langaði mig að fara í stærri samviskulega hluti
sem fleiri geta vonandi tengt við.“
– Er ekki óhætt að skilgreina Bróður sem
fjölskyldusögu?
„Jú, það má alveg gera það. Það var samt
ekki hugsunin frá upphafi. Bókin átti að vera
um hugsjónamann sem gengur vel og vill vel
en gerir eitthvað hræðilegt sem dregur dilk á
eftir sér. Sú eina sem veit af því er systir hans
og eðli málsins samkvæmt leiðir það til tog-
streitu milli þeirra. Aðrar persónur komu
seinna inn; mér fannst til dæmis mjög gaman
að skrifa föðurinn og ákvað fyrir vikið að gefa
honum meira vægi.“
Halldór segir að sagan sé stef við Glæp og
refsingu eftir Dostojevskí og bækur fleiri
nítjándu aldar höfunda. „Eftir að ég kláraði
mína síðustu bók 2017 fór ég markvisst að
lesa klassík; Shakespeare, Rússana, forn-
grísku skáldin og Joseph Conrad, svo dæmi
séu tekin. Ég skammaðist mín líka fyrir að
hafa ekki lesið Hómerskviður sem marka
upphaf vestrænna bókmennta og gerði því
dauðaleit að frábærri þýðingu Sveinbjörns
Egilssonar. Komst á endanum yfir verkið raf-
rænt og las það í símanum mínum. Mér
fannst ég verða að gera þetta og lesturinn
kom mér ánægjulega á óvart. Heimurinn er
eitthvað svo klikkaður í dag, upplausnin mikil
og fortíðin í vissum skilningi vöknuð úr dvala.
Fyrir vikið er við hæfi að leita í upprunann og
mannkynssöguna. Ég var sumsé með hausinn
fullan af klassík meðan ég skrifaði þessa
bók.“
Hann hlær.
Hefur fullorðnast hægt
Örlög og leyndarmál eru klassísk stef í bók-
menntum og Halldóri finnst hann fyrst nú hafa
hugrekkið og getuna til að róa á þau mið.
„Kannski er það einkenni á minni kynslóð en
mér líður allavega eins og ég hafi fullorðnast
hægt og seint og af ýmsum ástæðum var ég
ekki tilbúinn fyrr en nú að skrifa sögu af þess-
um toga.“
– Þýðir það að þú munt halda áfram á sömu
braut eða hverfa aftur til skrifa í anda þinna
fyrri bóka?
„Mér finnst líklegt að ég haldi áfram á þess-
ari braut. Eftir þessa eldskírn er ég óhræddari
að segja dramatískar sögur.“
Sagan er á víxl sögð í fyrstu og þriðju per-
sónu, auk þess sem kveðskap og einræður
persónanna er að finna. „Ég er mjög heillaður
af stakhendum og fimmliðuhætti eins og hann
er hjá Shakespeare, mörg leikrit eru í þessum
stíl, og prófaði mig áfram með þetta án þess
að vera viss um að það ætti erindi í bókina.
Það var mjög áhugaverð og skemmtileg
glíma. Allt snýst þetta um ákveðinn ryþma og
þegar maður hittir á hann gerist eitthvað
magískt.“
Halldór velti aftur á bak og áfram fyrir sér
hvort hann ætti að hafa þennan kveðskap í
bókinni en barst hjálp úr óvæntri átt. Bókin er
að mestu skrifuð í Berlín, þar sem Halldór bjó
um tíma, meðal annars á kaffihúsi nokkru, þar
sem hann undi sér vel við skriftir. „Út undan
mér veitti ég athygli manni sem var að lesa
bók og nóteraði hjá sér með blýanti. Fyrir
framan hann á borðinu lá eldgamall sími,
örugglega frá 2005 eða eitthvað. Þegar ég var
búinn að sjá hann tvisvar eða þrisvar ákvað ég
að spyrja hvað hann væri að lesa og reyndist
það vera einhver heimspekibók frá 1920, eða
þar um bil. Og að hverju ertu að leita? spurði
ég manninn sem var grískur. Þá leit hann
dreyminn á svip í augu mín og svaraði hægt og
yfirvegað bara eins og véfrétt: „The origins of
thought are poetical.“ [Uppruni hugsunar-
innar er skáldlegur.] Þessari setningu mun ég
aldrei gleyma. Ef þetta var ekki græna ljósið
sem ég var að bíða eftir þá veit ég ekki hvað!
Þremur mánuðum síðar mætti ég þessum
sama manni á götu og tjáði honum þá að ég
hefði hugsað mikið um þessa setningu sem
hann sagði við mig. Hann kinkaði bara kolli,
brosti laumulega og þagði. Útskýrði mál sitt
ekkert frekar. Ég get svo svarið að mér leið
eins og ég væri að horfa framan í forngríska
véfrétt. Svona getur lífið verið makalaust.“
Fluttur heim aftur
Talandi um Berlín þá er Halldór fluttur heim
aftur eftir að hafa verið með annan fótinn í
heimsborginni í nokkur ár og búið þar alfarið í
hálft þriðja ár. Kórónuveirufaraldurinn spilar
sína rullu í því. „Ég kom heim út af faraldr-
inum í mars en fór aftur út um mánaðamótin
ágúst/september til að losa mig við íbúðina og
ganga frá fleiri málum. Ég á alveg eins von á
því að ég sé alkominn heim en á eflaust eftir að
verða eitthvað í Berlín líka á komandi árum og
misserum.“
Eins og fyrr segir kemur Halldór inn á
hrunið í Bróður, nokkuð sem hann segir óhjá-
kvæmilegt úr því sagan spannar bróðurpart
aldarinnar. „Sjálfur var ég rúmlega tvítugur á
þessum tíma og að byrja að opna augun fyrir
lífinu. Það var erfitt að láta hrunið vera í þess-
ari bók enda eru þau vatnaskil í lífi þjóð-
arinnar þrátt fyrir allt óuppgerð.“
– Ef eitthvað er þá lifum við undarlegri tíma
núna en í hruninu. Sérðu fyrir þér að það eigi
eftir að skila sér í skáldskap á næstu árum og
misserum?
„Það er ekki nokkur spurning; þess mun án
efa sjá strax merki á þessari jólavertíð. Annars
hef ég ekki hugmynd, frekar en aðrir, um það
hvaða áhrif kórónuveirufaraldurinn kemur til
með að hafa á líf okkar til lengri tíma litið. Né
heldur hvað tekur við. Ef að líkum lætur mun
mjög margt breytast varanlega. Hvernig það
kemur til með að hafa áhrif á höfunda er erfitt
að segja.“
Eins og aðrir höfundar rennir Halldór blint í
sjóinn fyrir jólin við þessar óvenjulegu að-
stæður í þjóðfélaginu. Engin leið sé að segja til
um hvort fólk komi til með að kaupa minna eða
meira af bókum en venjulega. Minna vegna
þess að það vill ekki vera í verslunum í fjöl-
menni eða meira vegna þess að það hefur meiri
tíma til að lesa en áður. „Forsölutilboð eru
ókannað land á Íslandi og engin leið að átta sig
á því hversu margir nýta sér þau. Ekki er
hægt að halda útgáfuhóf og engir upplestrar
eru skipulagðir. Það er mjög skrýtið að standa
í því að kynna bækur gegnum netið.“
Kvíði vegna óvissunnar
Hann viðurkennir að hann upplifi kvíða vegna
óvissunnar, sem hann hafi ekki gert áður
vegna útgáfu sinna bóka. „Það tekur alveg á að
gerast „sölumaður“ og fylgja bókinni eftir. Ég
verð kvíðinn og kvíðanum fylgir sjálfsefi sem
breytist í sjálfhverfu og alls konar ruglaðar
hugsanir um að ég sé nú svo ómögulegur eða
að enginn muni hafa áhuga á því sem ég skrifa,
bókin ekki seljast neitt og svo framvegis. Mað-
ur er ekki mjög sexí í þessu ástandi og ég geri
náttúrulega vini mína og vinkonur brjáluð með
símtölunum,“ segir hann hlæjandi. „Covid
virðist hins vegar gera svona kvíða verri. Mig
grunar að ég sé ekki einn um þetta, covid er
rosaleg olía á eld sem er fyrir hjá fólki víða um
heim, oft ómeðvitað. Búið er að snúa lífi okkar
á hvolf og maðurinn er nú einu sinni þannig
forritaður að hann ræður illa við óvissu. Sjálf-
ur er ég ekkert hræddur við veiruna sem slíka
en ég óttast áhrif hennar, til dæmis þá gíg-
antísku efnahagskreppu sem þjóðin og heim-
urinn allur standa frammi fyrir. Svo veit mað-
ur ekkert hvenær þessu ástandi lýkur.“
Hann hefur verið að lesa mikið af gamalli
stóuspeki undanfarið og tengir nú við hana
sem aldrei fyrr. „Ég hef lesið þetta oft áður en
Bóklestur er hin eina
sanna róttækni
Það kveður við nýjan tón í fjórðu bók Halldórs Armands Ásgeirssonar, skáldsögunni
Bróður, en höfundur leggur þar meiri áherslu á plott og spennu en áður. Hann upplifir
Bróður sem framfaraskref á sínum ferli en finnur þó fyrir meiri kvíða í tengslum við sína
bókaútgáfu en áður. Það tengir hann kórónuveirufaraldrinum sem hafi virkað sem olía á
eld víða um heim enda láti manneskjunni flest betur en að kljást við óvissu.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is