Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.11.2020, Blaðsíða 24

Ljóst er að huga þarf að fjöldamörgumatriðum ef til lögleiðingar dánarað-stoðar skal koma. Í fyrri greinum
hefur verið fjallað um mörg þeirra atriða,
meðal annars aðdraganda dánaraðstoðar,
mismunandi nálgun og framkvæmd lögleið-
ingar, þ.m.t. víðfeðmi lögleiðingar og hvaða
þýðingu hún hefur, um mikilvægi þess að
könnuð sé afstaða heilbrigðisstarfsmanna og
tryggð sé aðkoma fulltrúa þeirra að út-
færslu reglnanna. Þá leiðir
af þeirri umfjöllun sú stað-
reynd að þar sem dánarað-
stoð er lögfest, virðist hún
ávallt rýmka með tímanum
og ná þannig einnig til hópa
sem hún tók upphaflega
ekki til, til dæmis barna,
andlegra veikra, o.s.frv.
Þá eru enn ótal álitaefni
sem ekki hefur gefist færi á
að fjalla um. En í þessari seinustu grein
verður vikið að þremur þeirra í dæmaskyni.
Þeirra helst er hvort dánaraðstoðarrétt-
urinn hér á landi ætti jafnframt að ná til
sjúklinga sem hingað myndu leita gagngert
til að hljóta aðstoð við að deyja.
Dánaraðstoðar leitað í öðru landi
Það er löngum þekkt að sjúklingar ferðist
til að hljóta meðferð sem ekki stendur þeim
til boða í eigin heimalandi. Getur það til að
mynda verið vegna skorts á nauðsynlegum
tækjabúnaði eða sérfræðiþekkingu, vegna
langs biðtíma eða til að sækja sér meðferð
sem ekki er heimiluð í heimalandinu.
Í umræðunni um lögleiðingu dánarað-
stoðar er þannig mikilvægt að huga sér-
staklega að þeim sem ferðast til að deyja,
eða líkt og heilbrigðisráðuneytið hefur kosið
að nefna fyrirbærið, sjálfsmorðsferðalög. Af
tölfræði að dæma fer sífellt vaxandi sá hóp-
ur fólks sem heldur í slík ferðalög og er
þannig reiðubúið að leggja á sig umtalsvert
álag til að geta hlotið friðþægingu dauðans,
þegar kvalirnar verða þeim ofviða eða
sjálfsvirðing þeirra brotin.
Þegar sjúklingur ferðast til annars lands
til að undirgangast meðferð sem er ólögleg í
heimalandi hans mun hann oft gera það með
leynd. Það getur verið af ótta við viðbrögð
nákominna eða vegna nauðsynjar, en í því
samhengi hafa sjúklingar í Bretlandi lýst
ótta um að aðstandendur sínir kunni að vera
taldir brotlegir gegn banni við aðstoð við
sjálfsvíg ef í ljós kemur að þeir hafi ferðast
með þeim, meðvitaðir um að tilgangur ferð-
arinnar væri sá að sjúklingur hygðist fá
læknisaðstoð til að fremja sjálfsvíg.
Ekki má líta framhjá þeirri staðreynd að
það er gríðarlega þungbær ákvörðun að
biðja um að fá að deyja. Þannig hafa þeir,
sem styðja lögleiðingu dánaraðstoðar, bent
á að það sé óréttlætanleg aukabyrði sjúk-
lings, sem þegar er undir miklu andlegu
álagi, að þurfa að deyja fjarri ástvinum, oft
án þeirra vitneskju, jafnvel í ókunnu landi
þar sem sjúklingur þekkir ekki til.
Þá getur efnahagsleg mismunun falist í
því að takmarka dánaraðstoð, þar sem
heildarkostnaður þess að ferðast til útlanda
og hljóta aðstoðina getur verið einum aðila
ofviða en öðrum ekki. Má í dæmaskyni vísa
til fræðslubæklings Dignitas-samtakanna frá
árinu 2017, en þau aðstoða í flestum til-
vikum erlenda ríkisborgara sem ferðast til
Sviss til að hljóta aðstoð við að deyja. Var
kostnaður vegna slíkrar aðstoðar sagður
7.500 svissneskir frankar, eða þá um 767.000
kr. fyrir aðstoð þeirra eina og sér, en 10.500
svissneskir frankar, eða um 1.074.000 kr., ef
innifalin voru öll önnur útgjöld, svo sem
lækniskostnaður, opinber gjöld, líkbrennsla,
o.fl.
Það kann vel að hugsast að ef lögleidd
yrði bein dánaraðstoð eða læknisaðstoð við
sjálfsvíg á Íslandi, kynnu erlendir aðilar að
leggja leið sína til landsins gagngert í þeim
tilgangi að hljóta þá aðstoð. Þessum mögu-
leika er mikilvægt að gleyma ekki ef til um-
ræðu kemur að lögleiða dánaraðstoð. Því
verður að vera búið að huga að þessum
möguleika hvort einnig eigi að heimila slíka
þjónustu við erlenda „ferðamenn“, jafnframt
þá hvað aðstoðin eigi að kosta og loks hvort
hún skuli framkvæmd af opinberum aðilum
eða með leyfi til einkaaðila.
Náttúrulegur eða
ónáttúrulegur dauðdagi
Annað álitaefni sem má nefna er hvort skil-
greina beri dauða af völdum dánaraðstoðar
sem náttúrulegan dauðdaga eður ei. Í Hol-
landi heyrir andlát af völdum dánaraðstoðar
ekki undir náttúrulegan dauðdaga, en gerir
það aftur á móti í Belgíu. Þetta getur skipt
máli þar sem ákveðnir löggerningar, svo
sem líftryggingar, kunna að vera háðar því
að um náttúrulegan dauðdaga sé að ræða,
til að tryggingabætur fáist greiddar. Hafa
gagnrýnendur dánaraðstoðar bent á að með
því að takmarka ekki slíkan bótarétt kunni
að myndast þrýstingur á sjúklinga í við-
kvæmum aðstæðum, sem margir hverjir
upplifi sig þegar sem byrði á nákomna, um
að óska dánaraðstoðar til að fjárhagslega
aðstoða nákomna með tilstuðlan líftrygginga
sinna fyrr en ella hefði orðið. Aðrir hafa á
móti bent á að með því að skilgreina dánar-
aðstoð sem ónáttúrulegan dauðdaga, gæti
það leitt til þess að sjúklingur sem annars
vildi óska dánaraðstoðar, myndi veigra sér
við því þrátt fyrir vanlíðan sína og biði í
stað þess síns náttúrulega dauðdaga, til að
tryggja að nákomnir fengju tryggingabætur
útgreiddar.
Loks má velta fyrir sér hvernig haga
skuli eftirliti og tilkynningum um andlát
sem orsakast af dánaraðstoð. Í þeim löndum
sem horft var til í síðustu grein hefur borið
á gagnrýni á að það skorti eftirlit með fram-
kvæmd og tilkynningum um dánaraðstoð.
Þannig sé ekki í nærri því öllum tilfellum
tilkynnt um öll þau andlát sem eru afleiðing
dánaraðstoðar. Jafnframt feli það í eðli sínu
í sér vandamál að þeir sem falið sé að
tryggja að skilyrði til að veita dánaraðstoð
séu uppfyllt séu í raun hinir sömu og hafa
skyldu til að tilkynna um það. Sé þannig
erfitt fyrir eftirlitsnefndirnar að vita með
vissu hvort skilyrðum laga sé ávallt fylgt í
þaula, enda ólíklegt að nokkur myndi til-
kynna það af fyrra bragði að hafa veitt
sjúklingi dánaraðstoð sem ekki hefði sam-
rýmst lagaskilyrðum. Í því samhengi má
nefna að nefnd sú sem falið er að hafa eft-
irlit með dánaraðstoð í Belgíu hefur upplýst
að hún hafi ekki neina möguleika til að vita
hvort öll tilfelli dánaraðstoðar séu tilkynnt.
Samkvæmt sjálfstætt unninni skýrslu frá
Flæmingjalandi, flæmskumælandi hluta
Belgíu, var talið að allt að helmingur allrar
dánaraðstoðar sem veitt var í héraðinu hefði
aldrei verið tilkynntur. Samkvæmt tölfræði
frá 2010 var talið að allt að 23% andláta í
Hollandi sem komu til með tilstuðlan að-
stoðar lækna hefðu ekki verið tilkynnt sem
slík.
Mætti halda hér áfram, enda óneitanlega
fjölda spurninga enn ósvarað. Það er hins
vegar ómögulegt að skrifa tæmandi umfjöll-
un um dánaraðstoð í fréttagreinar þótt
margfalt fleiri væru, enda um að ræða við-
fangsefni sem spannar fræðigreinar í hundr-
uðum ef ekki þúsundum talið.
Markmið þessarar fjórþættu umfjöllunar
var það eitt að stuðla að upplýstari umræðu
um dánaraðstoð og er það von undirritaðs
að því hafi að einhverju marki verið náð. Að
endingu skal þess getið að helsta verkefni
löggjafans, ef til lögleiðingar skal koma,
hlýtur því að vera það að marka dánarað-
stoð skynsaman lagaramma, í samráði við
fulltrúa heilbrigðisstétta, sem allt í senn
þjónar tilgangi lögleiðingarinnar, tryggir
vernd viðkvæmari hópa samfélagsins og tek-
ur tillit til alls þess sem reynsla annarra
þjóða sýnir okkur.
Greinar Arnars um dánaraðstoð hafa birst
í Sunnudagsmogganum undanfarnar þrjár
helgar. Þetta er lokagreinin.
Höfundur er lögmaður.
Endalok – að ferðast til að deyja
Morgunblaðið/Eggert
’Ákveðnir löggerningar,svo sem líftryggingar,kunna að vera háðar því aðum náttúrulegan dauðdaga
sé að ræða, til að trygg-
ingabætur fáist greiddar
Lögleiðing dánaraðstoðar er
flókið mál og viðkvæmt. Því
þarf að svara hvort réttur til
hennar eigi að ná til sjúklinga,
sem kæmu hingað frá öðrum
löndum. Þá geta trygginga-
mál reynst flókið úrlausnar-
efni. Arnar Vilhjálmur
Arnarsson tekur fyrir
nokkur álitamál í lokagrein
sinni um dánaraðstoð.
Arnar Vilhjálmur
Arnarsson
24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.11. 2020
LÍFSLOK