Morgunblaðið - 06.11.2020, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2020
Heill og sæll Wer-
ner. Hinn 16. október
skrifar þú grein í
Morgunblaðið um að-
skilnað ríkis og kirkju.
Ég ætla ekkert að
minnast á það, sem er
auðvitað argasti dóna-
skapur og bið ég for-
láts, en beina augum
að öðru í annars vel
skrifaðri grein. Það
ber að taka fram að þótt ég sé guð-
fræðinemi, þá tala ég ekki fyrir hönd
neins innan kirkjunnar.
Þú víkur máli þínu meðal annars
að „ miður æskilegum trúarbrögð-
um“. Nokkuð sem ég á erfitt með að
skilja. Fyrir mér er trú að öllu leyti
af hinu góða, þar sem hún veitir von
sem er nauðsynleg í daglegu lífi þeg-
ar allt virðist bresta. Trúarbrögð og
iðkun þeirra er svo allt annað mál.
Flest trúarbrögð hafa einhvers stað-
ar skilið eftir sig blóði drifna slóð.
Oftar en ekki er þar um að ræða ein-
hvers konar alræðispólitík sem kem-
ur trú ekki við. Kristnir eiga kross-
ferðirnar, sem var blóðbað á báða
bóga þangað til arabísk herkænska
fór með sigur af hólmi. Auðvitað má
fabúlera um að hlutverk krossferð-
anna hafi verið að komast yfir hinn
heilaga Gral, það hafi tekist og nú sé
hann falinn, jafnvel á Íslandi. Hvað
sem því líður voru krossferðirnar
blóðugt stríð, byggt á stolti kónga,
keisara og páfa Síðast má nefna Fil-
ippus fríða sem allir frímúrarar
þekkja af einu sérstöku sögulegu at-
viki, þegar Jaques de Molay, æðsti
maður musterisriddaranna, var
brenndur árið 1314. Einnig mætti
nefna hið tryllta stríð sem fór um
Evrópu í kringum siðaskiptin, það
var heldur en ekki geðslegt.
Annað virðist þér hugleikið, en
það er niðurfelling kristinfræðinnar.
Sjálfum fannst mér þetta heimsku-
legt um árið, en við nánari ígrundun
virðist mér sem almenn trúfræðsla
sé af hinu góða. Þó ekki væri nema í
sagnfræðilegum skilningi. Þar má
sýna fram á hvað tengir trúarbrögð-
in og hvað ekki. Hvar er beitt ofbeldi
og hvar ekki. Trúarbrögðin eiga
nefnilega miklu fleira sammerkt en
fólk heldur. Hvort sem um er að
ræða íslamska eða kristna öfgabrjál-
æðinga þá eiga þeir lítið sem ekkert
sameiginlegt þeirri trú sem þeir
segjast iðka. Kóraninn og upphaf
hans sýnir virðingu kristnum og gyð-
ingum og Jesús er nefndur mun oft-
ar í Kóraninum en Múhameð. Sam-
eiginleg trúarbragðafræðsla, með
börn af ýmsu þjóðerni, gæti verið
gott skref til að styrkja
samhug með Íslend-
ingum og fólki af öðru
þjóðerni. Kirkjan glatar
engu á því og þá er kom-
ið að máli málanna.
Staða kirkjunnar í ís-
lensku þjóðfélagi.
Kannski stendur kirkjan
illa og fólki finnst flott að
ganga úr þjóðkirkjunni.
Þetta hefur fylgt Íslend-
ingum frá því þeir tóku
kristni, en máttu blóta
goðin í leyni. Þarna er um að ræða
tvískinnung sem er mjög áberandi í
fari Íslendinga. Kirkjan er fín fyrir
jarðarfarir og skírn og brúðkaup en
að öðru leyti er eins og kirkjan komi
mörgum ekki við. Þar er við margt
að sakast. Vissulega hafa komið
tímar þar sem kirkjan er í lægð, en
höfuðborgarbúar mega stundum líta
aðeins út fyrir þessa borg á gelgju-
skeiði. Sveitakirkjur voru ekki bara
hús fyrir skylduræknismessur held-
ur staður þar sem ólíkt fólk kom
saman að fá svolítið ljós í miðju
skammdeginu, vonarneisti í kafalds-
bylnum og myrkrinu. Íslendingar
þurfa á birtu að halda yfir vetr-
armánuðina, þar býður kirkjan, eða
á að gera það, þreyttum skjól og öðr-
um ljós. Það þarf bara stundum að
auka ljósið á týrunni.
Fermingin sem trúlausir fram-
kvæma er svo annað mál. Lítið svo
sem við hana að athuga nema nafnið.
Hvað eru unglingarnir að staðfesta
(confirmatio)? Inngöngu í söfnuð
trúlausra sem þeir hafa þá ekki verið
skírðir til. Það er einhver þversögn í
þessari „borgaralegu fermingu“ sem
mætti alveg útskýra fyrir mér.
Hvað varðar ásatrúarmenn, þá sé
ég lítið athugavert við að fólk sinni
þessari trú, sem í raun var trú á
náttúruna og náttúruöflin og á
stundum lítið sameiginlegt með því
sem hinn kristni Snorri Sturluson
setti á blað, með biblíulegum heims-
endi og „nýrri Jerúsalem“. Fleiri
mættu að ósekju vera meðvitaðri um
jörðina sem við fáum að ganga á.
Eins og þú sérð er þetta lett-
ersbréf meira spjall en eitthvert rifr-
ildi, en einmitt þannig gerast hlut-
irnir.
Opið svarbréf
til Werners
Rasmussonar
Eftir Sigurð
Ingólfsson
Sigurður Ingólfsson
» Sveitakirkjur voru
ekki bara hús fyrir
skylduræknismessur
heldur staður þar sem
ólíkt fólk kom saman
Höfundur er guðfræðinemi og skáld.
drsiggi@gmail.com
Heiðmörk er náttúru-
garður og þjóðar-
gersemi. Þar hafa þús-
undir sjálfboðaliða allt
frá sjötta áratug síðustu
aldar tekið þátt í að um-
breyta uppblásnu landi í
stærsta skóg á höf-
uðborgarsvæðinu. Þess
vegna er svæðið orðið
að útivistarparadís.
Í Heiðmörk hafa ung-
lingar í Vinnuskóla Reykjavíkur lagt
göngustíga um skóginn í áratugi.
Þessir skógarstígar er merktir með
sérstökum litum. Sá blái er 7,5 km
langur og kallast Vatnahringur. Sá
græni er 3,3 km að lengd og kallast
Skógarhringur. Sá bleiki er 1,8 km
langur og kallast Norðmanna-
hringur. Sá appelsínuguli er 4,1 km
að lengd og kallast
Strípshringur. Ofar í
Heiðmörkinni eru þrír
aðrir merktir hringir
með sína liti.
Ég geng reglulega í
Heiðmörk og tek þá til
skiptis bláa, bleika, app-
elsínugula eða græna
hringinn. Það veitir mér
gleði og ánægju að ganga
eftir þessum skóg-
arstígum og njóta feg-
urðar Heiðmarkar og
yndisleika þessa svæðis.
En það er einn galli á gjöf Njarðar.
Ég þarf alltaf að hafa varann á mér
vegna hjólreiðamanna. Stundum
koma þeir aftan að manni og hafa í
fæstum tilfellum bjöllu á hjólum sín-
um til að gera mér viðvart. Síðan
koma þeir margir á móti manni á
fleygiferð. Oft á tíðum eru hjólamenn
að ná upp púlsi með því að hjóla af öll-
um lífs- og sálarkröftum eftir þessum
mjóu skógarstígum. Aldrei hefur
nokkur einasti hjólreiðamaður stöðv-
að hjólið sitt til þess að gefa mér færi
á að ganga fram hjá honum. Ég þarf
alltaf að fara út af skógarstígnum og
út í móa og hleypa viðkomandi hjóla-
manni fram hjá sem er yfirleitt á tölu-
verðum hraða.
Samkvæmt nýjum umferðarlögum
sem tóku gildi 1. janúar síðastliðinn
er reiðhjól skilgreint sem ökutæki. Í
43. grein sömu laga segir:
„Hjólreiðamaður á gangstétt,
göngustíg eða göngugötu skal víkja
fyrir gangandi vegfarendum. Hann
skal gæta ýtrustu varkárni og ekki
hjóla hraðar en svo að hann geti vikið
úr vegi fyrir gangandi vegfarendum
sem eiga leið um. Hann skal gefa
hljóðmerki þegar hann nálgast gang-
andi vegfarendur ef ætla má að þeir
verði hans ekki varir.“
Um helgar er mikil umferð á skóg-
arstígunum. Það er ekki bara gang-
andi fólk heldur einnig hlaupandi auk
margra hjóla. Sumir skokkararnir
eru með tónlist í eyrunum og heyra
því ekki þegar hjól koma aftan að
þeim. Í skóginum eru margar blind-
beygjur. Það er ekki spurning um
hvort það verði slys einn daginn held-
ur hvenær.
Skógarstígarnir sem um ræðir eru
báðum megin við Heiðarveg sem nær
frá vegamótunum við Elliða-
vatnsbæinn og suður að Strípsvegi.
Leyfilegt er að hjóla á skógarstíg-
unum sem eru austan við Heiðarveg-
inn. Aftur á móti er bannað að hjóla á
stígunum sem eru vestan við hann.
Það er mín reynsla að hjólreiðamenn
viti það ekki einhverra hluta vegna.
Þeir hjóla á öllum þessum stígum.
Að mínu mati gengur það ekki að
leyfa hjólreiðar á þessum skóg-
arstígum sem oft og einatt eru mjög
mjóir, á sumum stöðum einstigi. Þeir
voru upphaflega lagðir fyrir gangandi
og hlaupandi fólk. Ég get vel skilið að
hjólreiðamenn sækist eftir að hjóla í
þessu fagra umhverfi. Stígarnir bera
ekki þessar hjólreiðar. Víða eru þeir
illa farnir eftir hjólin og verða eitt for-
arsvað þegar rignir. Gangandi og
hlaupandi fólk á að geta notið þessara
skógarstíga án þess að vera sífellt
hrætt um að lenda í slysi vegna hjól-
reiðamanna.
Slysahætta á skógarstígum í Heiðmörk
Eftir Bjarna Þór
Bjarnason »Að mínu mati gengur
það ekki að leyfa
hjólreiðar á þessum
skógarstígum sem oft og
einatt eru mjög mjóir, á
sumum stöðum einstigi.
Bjarni Þór Bjarnason
Höfundur er sóknarprestur og
áhugamaður um útivist.
Félagshagfræðileg
greining borgarlínu
var gefin út fyrir
nokkrum vikum en
hana má nálgast á
borgarlinan.is. Nið-
urstaða hennar er að
þjóðhagslegur ábati
af framkvæmdinni er
metinn tæplega 26
milljarðar kr. að nú-
virði. Greiningin var framkvæmd
með danska arðsemislíkaninu
TERESA sem hannað var fyrir
samgönguráðuneyti Danmerkur til
að samræma aðferðafræði við gerð
kostnaðar-ábatagreininga á sam-
gönguverkefnum. Líkanið hefur
m.a. verið notað fyrir uppbyggingu
metrókerfisins í Kaupmannahöfn.
Líkanið var þróað af samgöngu-
hagfræðingum í Danmörku, út frá
kröfum Evrópusambandsins um
gæði kostnaðar- og ábatagrein-
inga.
Áhrif á alla ferðamáta skoðuð
Samhliða greiningunni var útbú-
ið ítarlegt samgöngulíkan fyrir
höfuðborgarsvæðið og áhrif borg-
arlínunnar á alla ferðamáta
greind, líkt og tíðkast annars stað-
ar á Norðurlöndum. Niðurstöður
líkanskeyrslna með og án borg-
arlínu voru að borgarlínan mun
draga úr umferðartöfum frá því
sem hefði orðið. Tilfærsla farþega
frá einkabílum í almennings-
samgöngur í líkaninu gerist vegna
þess að notendur meta almenn-
ingssamgöngur sem samkeppn-
ishæfan ferðamáta á við einkabíl
m.t.t. ferðatíma og beinna út-
gjalda.
Í greiningunni er tími fólks
verðmetinn og ferðatímasparnaður
notenda almenningssamgangna
reiknast sem 94 ma.kr. ábati yfir
30 ára greiningartímabilið. Sam-
kvæmt niðurstöðum samgöngu-
líkansins mun ferðum með al-
menningssamgöngum fjölga um
20% á dag árið 2024 vegna tilkomu
borgarlínu. Hér er því um að ræða
bæði núverandi og nýja notendur.
Fargjöld endurspegla ábata
fyrir hluta farþega
Í greiningunni eru fargjöld „nú-
verandi notenda“, þ.e. þeirra sem
ferðuðust á áhrifasvæði borgarlín-
unnar fyrir opnun hennar, með-
höndluð sem tilfærslur til rekstr-
araðila borgarlínunnar og teljast
ekki sem ábati í lokaniðurstöðu.
Útgjöld „nýrra notenda“, þ.e.
þeirra sem byrja að ferðast á
áhrifasvæðinu vegna tilkomu borg-
arlínunnar, eru hins vegar talin til
samfélagslegs ábata. Eru far-
gjöldin talin endurspegla ábata
nýrra notenda af borgarlínunni.
Tekið er tillit til þessa í lokanið-
urstöðu í samræmi við reglur
„Guide to Cost Benefit Analysis of
Investment Projects“ frá Evrópu-
sambandinu og reglur í dönskum
stöðlum.
Lokavirði framkvæmdarinnar
endurspeglar ábata umfram
tíma greiningarinnar
Lokavirði mannvirkisins endur-
speglar hagrænt virði þess í lok
greiningartímans, m.a. í formi nú-
virts ábata umfram tíma greining-
arinnar. Mannvirkið hefur enda
verið í góðu viðhaldi á greiningar-
tímanum og gert ráð fyrir að það
muni nýtast borgarbúum um
ókomna tíð. Í þessu sambandi má
nefna að Hvalfjarðargöng eru nú
yfir 20 ára gömul en hagrænt virði
ganganna, sem m.a. felst í núvirt-
um ábata vegstyttingarinnar
næstu áratugi, er enn mikið. Að
setja lokavirði jafnt og 0 er ekki í
samræmi við gildandi reglur í
kostnaðar- og ábatagreiningum.
Lokavirðið er samgæði íbúa höfuð-
borgarsvæðisins, þ.e. fjárfesting í
framtíðarlífsgæðum.
Gert ráð fyrir áhættu
í útreikningum
Til að taka tillit til áhættu og
meta áreiðanleika greiningarinnar
var gerð næmnigreining á
ákveðnum þáttum, til viðbótar við
50% óvissuálag á framkvæmda-
kostnað. Næmnigreiningin sýndi
að verkefnið heldur samfélags-
legum ábata þrátt fyrir talsverðar
breytingar á helstu kostnaðar-
liðum og öðrum forsendum.
Samræmd aðferðafræði
og tilmæli OECD
Jákvætt er að félagshagfræðileg
greining borgarlínu hafi verið gerð
og lykilatriði er að haldið verði
áfram að gera slíkar greiningar á
samgönguverkefnum, með sam-
ræmdri aðferðafræði, til að fá
samanburð á verkefnum. Nið-
urstöður slíkra greininga geta ver-
ið ráðgefandi fyrir forgangsröðun
framkvæmda þótt önnur atriði geti
einnig ráðið för, m.a. byggða- og
umhverfissjónarmið. Það hefur
ekki tíðkast hérlendis að fram-
kvæma slíkar greiningar fyrir
samgönguinnviði og í efnahags-
legri greiningu OECD á Íslandi
2019 var ein helsta ráðleggingin til
að bæta opinberar fjárfestingar sú
að framkvæma ítarlegar fé-
lagshagfræðilegar greiningar áður
en ráðist er í stór innviðaverkefni.
Borgarlínan hluti af
margþættri lausn
Borgarlínan er niðurstaða ára-
langs samstarfs ríkisins og sex
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
inu: Garðabæjar, Hafnarfjarðar,
Kópavogs, Mosfellsbæjar, Reykja-
víkur og Seltjarnarness. Í sam-
göngusáttmála ríkisins og sveitar-
félaganna er gert ráð fyrir að
borgarlínan verði hluti af marg-
þættri lausn sem felur einnig í sér
fjárfestingu í vegamannvirkjum og
aukna áherslu á virkar sam-
göngur. Meginmarkmiðið með
borgarlínunni er að skapa sam-
keppnishæfan og umhverfisvænan
valkost við einkabíla með stórauk-
inni þjónustu, aukinni tíðni, hrað-
ari ferðum og bættu aðgengi og
samspili almenningssamgangna og
skipulags.
Íbúum höfuðborgarsvæðisins
mun fjölga mikið á næstu áratug-
um. Niðurstöður samgöngulíkans
benda til að umferðartafir myndu
aukast til muna á næstu áratugum
þó að fjárfest yrði eingöngu í inn-
viðum fyrir bílaumferð. Margþætt
lausn í samgöngum og þétting
byggðar varð því fyrir valinu í
sviðsmyndagreiningu svæð-
isskipulags höfuðborgarsvæðisins
2015-2040. Lausnin fælist í fjöl-
breyttum samgönguvalkostum sem
auka afköst í samgöngum og gæði
hins byggða umhverfis.
Félagshagfræðileg
greining borgarlínu
Eftir Ólöfu Krist-
jánsdóttur og Metu
Reimer Brödsted
» Í greiningunni er
tími fólks verðmet-
inn og ferðatímasparn-
aður notenda almenn-
ingssamgangna
reiknast sem 94 ma.kr.
ábati yfir 30 ára grein-
ingartímabilið
Ólöf Kristjánsdóttir
Greinarhöfundar eru verk- og hag-
fræðingar Mannvits hf. og COWI A/S
sem eru höfundar félagshagfræði-
legrar greiningar borgarlínu.
olof@mannvit.is og mrbr@cowi.com
Meta Reimer Brödsted