Morgunblaðið - 12.11.2020, Qupperneq 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2020
Það eru allnokkur
tíðindi þegar Listahátíð
í Reykjavík er hvorki
meira né minna en
fimmtíu ára. Ýmsum
þykir kannski sem hún
hafi alltaf verið til, öðr-
um að hún hafi hafist í
gær. Flestir munu þó
sammála um að hún
hafi hresst upp á tilveru
okkar, ung eða gömul.
Nokkuð hljótt hefur verið um þetta
afmæli og þarf ekki að útskýra það
nánar. Aðdáunarvert er þó að stjórn-
endum skuli hafa tekist að halda há-
tíðinni á floti eins og árar. Hins vegar
er ekki úr hæfi á þessum tímamótum
að rifja upp eitthvað af þessari við-
burðaríku sögu, þó ekki væri nema
hvernig allt fór af stað.
Margoft hefur verið tíundað að
þremur stoðum var rennt undir hug-
myndina. Í fyrsta lagi hafði Bandalag
íslenskra listamanna nokkrum sinn-
um efnt til listahátíða og dreymt um
að koma þeim á varanlegri fætur.
Fyrirmyndir voru víða að skjóta upp
kollinum, til dæmis í Edinborg. Í ann-
an stað var Norræna húsið nýkomið
til sögunnar og fyrsti forstjóri þess,
Ivar Eskeland, sá þegar möguleikana
sem opnuðust þar til að bjóða hingað
norrænum listamönnum; hann benti
á hversu vel hafði tekist til með
Björgvinjarhátíðina. Í þriðja lagi
hafði tengdasonur Íslands, Vladimir
Ashkenazy, sem þá var búsettur hér-
lendis, viðrað hugmynd um tónlist-
arhátíð, þar sem vinir hans í tónlist-
arheiminum tylltu sér hér á skerinu
og auðguðu okkur af upplifunum.
Ashkenazy kom hins vegar ekki að
hinni formlegu stofnun,
þar skáru á hnútinn Gylfi
Þ. Gíslason mennta-
málaráðherra og Geir
Hallgrímsson borgar-
stjóri, heiður þeim sem
heiður ber. Engum datt í
hug að slík hátíð gæti
borið sig fjárhagslega og
því gerðu ríki og borg
með sér helmingasamn-
ing og deildu ábyrgðinni.
Stofnað var fulltrúaráð
þar sem samtök lista-
manna og listastofnanir
áttu sína fulltrúa og var frá upphafi
gengið út frá því að allar listgreinar
ættu þar sína rödd, enda skyldi þeim
öllum sinnt. Fimm manna fram-
kvæmdastjórn var skipuð og skyldu
fulltrúar borgar og ríkis gegna for-
mennsku til skiptis, en hinir þrír voru
kosnir af hálfu listamanna. Það fór vel
á því að formaður Bandalagsins,
Hannes Davíðsson, var einn af þeim.
En þar sem ég mun einn á lífi af þeim
sem sátu í fyrstu stjórninni, og sat þar
reyndar oft síðar, er mér ljúft og skylt
að rifja hér upp eitthvað af þessum
fyrstu dögum hátíðarinnar þegar
stefnan var mótuð. Norræna húsið
lagði mikið af mörkum, fyrsti fram-
kvæmdastjórinn var Eskeland og í
húsinu hafði hátíðin aðstöðu og sitt
fyrsta aðsetur.
Líkt og ræturnar voru þrjár, þá
blöstu við frá upphafi þrír megin-
þættir. Það var Ashkenazy að þakka
að þegar á fyrstu hátíðunum komu
fram nokkrir tónlistarmenn og söngv-
arar úr efstu lögum og breiddu út orð-
spor hátíðarinnar. Frá Norðurlöndum
streymdu einnig fremstu listamenn af
flestum toga. Framkvæmdastjórnin
hafði líka forgöngu um t.d. myndlist-
arsýningar og leiksýningar að utan;
oft vitnað til Led Zeppelin á fyrstu há-
tíðinni, þegar gestir sátu flötum bein-
um í fullskipaðri Laugardalshöllinni.
Allt var það innblástur.
En ekki skipti þó síður máli, að há-
tíðin varð til að örva skapandi öflin
innanlands. Leikhúsin tóku á honum
stóra sínum í frumflutningi og efnt var
til sýninga sem tíðindi þóttu að, bæði
af gamalli og nýrri list. Listastofnanir
tóku höndum saman og réðust í verk
sem ofviða hefðu reynst þeim einum
og sér; þannig sáu til dæmis fyrstu
stóru íslensku óperusýningarnar
dagsins ljós sem og metnaðarfull inn-
lend dansverk. Ekkert var undan-
skilið, kvikmyndir og djass, uns þær
greinar höfðu eflst sjálfstætt. Listinn
yfir það sem Listahátíð hefur boðið
upp á í þessu fimmtíu ár er ótrúlega
glæsilegur, en of langur til að tíunda
hér. Verður ugglaust gert þegar saga
hátíðarinnar verður skrifuð. Það ætti
að verða skemmtileg lesning. Eitt lítið
dæmi, þegar þeir sungu hvor sitt
kvöldið í Háskólabíói Dimitri Hvor-
ostovsky og Bryn Terfel; það varð
eins og einvígi tveggja fremstu
barítónsöngvara heims. Svo voru
Renata Tebaldi, Victoria de los Ang-
eles, Birgit Nilsson og heilu hljóm-
sveitirnar. Ingmar Bergman, Leon-
ard Cohen og allir hinir …
Picasso-sýningin og íslensku yfirlits-
sýningarnar. En líka það sem var að
gerjast þann daginn og það árið. Hér
voru það til dæmis SÚM-ararnir.
Listahátíð hefur reynst gjöfult
uppátæki og róluvöllur fyrir sköpun-
argleði og fjölbreytni. Borgin hefur
iðað af lífi og risaeðlur og heimslista-
hopparar hafa lífgað upp á hátíðar-
braginn og víkkað sjóndeildarhring-
inn. Mestu hafa þó skipt þau korn
sem sáð hefur verið til að efla inn-
lenda sköpun og gleðja þjóðina á mis-
jöfnum tímum.
Hátíðin stendur eins og oft áður á
tímamótum og þarf að greina enn og
upp á nýtt innviði sína, samfélags-
hlutverk sitt og listræn viðmið. Hún
er ekki menningarnótt þar sem fjöldi
atriða skiptir meira máli en gæði, en
hún er heldur ekki neinn liðsforingja-
klúbbur innvígðra. Hún á ekki að vera
æfingavöllur þeirra listamannsefna,
sem eru að stíga sín fyrstu skref; til
þess eru aðrar hátíðir. Né heldur á
hún eingöngu að vera viðkomustaður
stjarnanna, þó að nógu gaman sé að
sjá þær blika á himninum og skilja
eftir ljúfa minningu.
Listahátíðin á að taka mið af þeim
nýja heimi sem við lifum í, víkka sjón-
deildarhringinn með því að minna á
fjölbreytileika menningarinnar í okk-
ar kaupskaparvædda heimi (sem hún
hefur reyndar oft gert). Umfram allt
á hún að vera aflvaki þess sem við
sjálf getum lagt af mörkum til þess
fjölbreytileika. Hún á að vera mót-
vægi við þá yfirborðsspennu sem net-
flix nútímans skemmtir okkur við.
Ríkisútvarpið var frá fyrstu tíð öfl-
ugt í samverkum við Listahátíð. Mik-
ið efni er (eða á að vera) til í sarpnum
því til sönnunar. Því er það tillaga
mín, að Sjónvarpið útbúi nú mynd-
arlega dagskrá til að samgleðjast há-
tíðinni og okkur öllum á þessu erfiða
afmælisári og brugðið sé upp mynd-
um af þessari 50 ára listaveislu sem að
baki er, af myndlistarsýningum, leik-
sýningum, tónleikum, danssýningum,
umræðuþáttum, öllu þessu sem var
svo skemmtilegt og sem verður aftur
svo skemmtilegt þegar við höfum
veiruna að baki.
Listahátíð í Reykjavík fimmtíu ára
Eftir Svein
Einarsson
» Listahátíð hefur
reynst gjöfult uppá-
tæki og róluvöllur fyrir
sköpunargleði og fjöl-
breytni.
Sveinn Einarsson
Höfundur er leikstjóri.
Listahátíð 1970 Jimmy Page, gítarleikari Led Zeppelin, á sviðinu í Höllinni.