Morgunblaðið - 12.11.2020, Blaðsíða 63

MENNING 63
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2020
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALI
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALINánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SPLÚNKUNÝ MYND FYRIR
ALLA FJÖLSKYLDUNA
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
MYNDIN SEM HEFUR SLEGIÐ Í GEGN
Í EVRÓPU UNDANFARNAR VIKUR.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALI
Hrekkjavökuvika
í Sambíóunum
Sjáðu nokkrar að frægustu Hrollvekjum allra tíma
Ánokkuð óvæntan hátt stóð breskakvikmyndin Minjagripurinn á toppiárslista hins virta kvikmynda-tímarits Sight & Sound yfir bestu
kvikmyndir ársins 2019 og skaut þar með ósk-
arsverðlaunahafanum Sníkjudýr og kvikmynd-
um frá stórhöfundum eins og Martin Scorsese
og Quentin Tarantino ref fyrir rass. Upphefðin
er mikil þar sem Sight & Sound stendur fyrir
nokkurs konar rjóma háfleygrar kvikmynda-
umfjöllunar.
Fyrir skemmstu rataði Minjagripurinn í sýn-
ingarsali Bíós Paradísar þrátt fyrir að meira en
ár sé liðið frá frumsýningu hennar þar ytra (og
fyrir því eflaust margvíslegar ástæður, heims-
faraldur og tímabundin lokun bíósins þeirra á
meðal). Þetta eru mikil fagnaðartíðindi því hér
er á ferðinni margbrotin kvikmynd sem unun
er að berja augum á hvíta tjaldinu.
Minjagripurinn er tregafull þroska- og ástar-
saga en sögusvið hennar eru Lundúnir við upp-
haf níunda áratugarins. Julie er rúmlega tví-
tugur kvikmyndanemi sem býr í eigin íbúð en
foreldrar hennar eru stórefnaðir bændur. Hún
kynnist Anthony, dularfullum manni sem er þó
nokkuð eldri, og með þeim takast ástir. Frá
upphafi er valdajafnvægið innan sambandsins
býsna skakkt – Julie er ung, óörugg og leitandi
en Anthony veraldarvanur, hrokafullur og
stjórnsamur. Tilhugalíf þeirra einkennist af
ferðum á listasöfn og fornfræga veitingastaði
þar sem þau súpa á eðalvíni og skeggræða list
og tilgang hennar. Anthony segist vinna fyrir
bresku utanríkisþjónustuna en flest í frásögn
hans er sveipað dulúð og óáreiðanleika. Fyrr en
varir er Anthony fluttur inn í íbúð Julie og líf
þeirra samofin. Sambandið er flókið og ein-
kennist í senn af sársauka og ástríðu. Anthony
beitir óhikað brögðum til að ná sínu fram og
nýtir sér óöryggi Julie til að stýra henni. Má sjá
fyrirmyndir Anthonys í söguhetjum Alfreds
Hitchcocks, til að mynda í Vertigo þar sem
Scottie er á höttum eftir fullkominni ímynd
kvenleikans í hugskoti sínu.
Julie er þó á engan hátt óvirkur aðili og finn-
ur í Anthony eiginleika sem hún lítur upp til og
virðist þarfnast. Atburðum vindur fram og við
áhorfendum blasir snúinn vefur fíknar og með-
virkni. Þó sneiðir Minjagripurinn algerlega hjá
klisjum og kunnulegum mynstrum sem fylgja
svo gjarnan frásögnum um fíknisjúkdóma og
er það afar vel. Einhverjum kann að finnast
erfitt að horfa upp á framvinduna og skilja
ákvarðanir Julie og samsama sig henni. Að-
stæður sem þessar þekkjum við þó flest úr
mannlegri tilveru, þótt litbrigðum hennar sé
sjaldnast lýst jafn vel í listaverkum. Frásögnin
er aldrei einstrengingsleg þar sem sjónarhorn
Julie er útgangspunkturinn og aðrir þættir
eins og stéttarstaða persónanna (ávallt mik-
ilvæg, ekki síst í bresku samfélagi) og þroski
listamannsins (í anda listamannasagna á borð
við Æskumynd listamannsins eftir James
Joyce) eru ekki síður burðarmiklir.
Náttúrulegur leikur
Minjagripurinn er sjálfsævisögulegt verk og
byggt á atburðum úr lífi Jóönnu Hogg, leik-
stjóra kvikmyndarinnar. Joanna er Julie í frá-
sögninni. Við fyrsta áhorf var gagnrýnandi
ekki meðvitaður um þessi beinu tengsl mynd-
arinnar við líf Hogg (þótt eflaust hafi læðst
grunur að þar sem frásagnir um listamenn og
miðilinn sjálfan standa höfundum einatt nærri)
en það spillti ekki fyrir. Þessi vitneskja er því á
engan hátt nauðsynleg til að njóta verksins –
en hún varpar ljósi á óræðan galdur þess – og
magnar hann við frekari áhorf. Frammistaða
leikara og samleikur þeirra er gífurlega nátt-
úrulegur og studdur með efnistökum sem
treysta áhorfendum til að draga sínar álykt-
anir og nema undirtexta. Hogg skrifar engin
samtöl í handrit sín heldur vinnur hún með
leikurum á tökustað sem skapa senurnar með
henni. Þetta er á engan hátt merkjanlegt í
myndinni, sem er enn frekar vitnisburður um
kraft hennar. Raunsæi myndarinnar er enn
fremur flækt með notkun á Super-8-myndefni
úr fórum Hogg frá 9. áratugnum og upplestri á
ástarbréfum rituðum af raunverulegri fyr-
irmynd Anthonys. Minningar og áferð þeirra
verða á undraverðan hátt áþreifanlegar í sögu-
heimi myndarinnar.
Í Minjagripnum tekur Hogg stökk frá fyrri
myndum að klassískari frásagnargerð, sem er
lituð af einstakri natni og naumhyggju í stíl-
brögðum. Í tveimur síðustu myndskeiðum
myndarinnar leyfir hún sér þó að hrópa á
áhorfendur með mikilfengleika bíósins. Hið
fyrra er tvöfalt sporskot (e. tracking shot) þar
sem myndavélin ferðast í smáskömmtum að
aðalpersónunni, á meðan flóð tilfinninga
kraumar innra með henni, en hún er í
leikstjórnarhlutverki og stendur bak við
myndavél sem ferðast frá henni á sviði kvik-
myndaskólans. Snilld. Endaskotið er enn til-
komumeira. Þar horfum við aftan á Julie í fjar-
mynd þar sem hún stendur í myrku
kvikmyndaverinu og tröllvaxnar útidyr þess
opnast rólega og náttúrusýn bresku sveit-
arinnar kemur í ljós. Myndskeiðið virkar sem
kvikmyndaleg andhverfa málverka rómantísku
stefnunnar og virkar táknrænt fyrir tímamótin
sem persónan stendur á. Endirinn er þó ekki
enn eitt dæmi um óræð örlög söguhetju við lok
listrænnar kvikmyndar, því von er á framhaldi
á næsta ári. Vonandi leggur Minjagripurinn,
seinni hluti líka leið sína niður á Hverfisgötu.
Filmu minninga flett af sársaukanum
Margbrotin „[H]ér er á ferðinni margbrotin kvikmynd sem unun er að berja augum á hvíta tjaldinu,“ skrifar rýnir um ensku kvikmyndina The
Souvenir, eða Minjagripinn, sem frumsýnd var í fyrra og er nú í Bíó Paradís. Hér má sjá Tom Burke og Honor Swinton Byrne í kvikmyndinni.
Bíó Paradís
Minjagripurinn/The Souvenir bbbbm
Leikstjórn og handrit: Joanna Hogg. Kvikmynda-
taka: David Raedeker. Aðalleikarar: Honor Swinton
Byrne, Tom Burke, Tilda Swinton. Bretland, 2019.
120 mín.
GUNNAR
RAGNARSSON
KVIKMYNDIR