Morgunblaðið - 18.12.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 2020
Vetrarrökkur Þessi myndarlega skúta var í Hafnarfjarðarhöfn og
skar sig úr svona í vetrarrökkrinu, þar sem sólin gyllti hafið.
Kristinn Magnússon
Ekki stendur hugur
minn til þess að hefja rit-
deilu við Guðna Ágústs-
son. Grein Guðna í Morg-
unblaðinu í dag, 16.
desember, er svo mjög í
hans upphafna al-
hæfingastíl að það fer að
verða erfitt fyrir hann að
toppa sig. Þó er það
kannski ábyrgðarhlutur
að láta ómótmælt slíku
samsafni af rökleysum og
þvættingi sem fram kemur í greininni
þegar nafn manns kemur þar fyrir inn-
an um í hrærigrautnum.
Guðni hefur í skrifum sínum að
undanförnu erfiðað nokkuð við að selja
mönnum þá kenningu að hann sé sér-
stakur verndari bænda og landbúnað-
arins. Eigum við þá kannski að skoða
við tækifæri arfleifð hans sem landbún-
aðarráðherra og breytingar á jarðalög-
um í hans tíð? Nóg um það en víkjum
að því sem sannleikans vegna verður að
lágmarki að leiðrétta í grein Guðna.
1. Örlítið um málnotkun. Samkvæmt
mínu norðlenska tungutaki eða málvit-
und þýðir orðið grenjandi minnihluti =
mikill minnihluti. Samanber einnig
grenjandi stórhríð eða grenjandi rign-
ing, sem sagt mikið af hvoru tveggja.
Hefur ekkert með grát að gera og von-
andi hefur Guðni ekki misskilið það.
2. Ég var ekki að vísa til bænda, ekki
útivistarhópa, ekki náttúruunnenda,
sem unna hálendinu eins og það er upp-
lýsir Guðni, þegar ég talaði um hinn
„grenjandi“, sem sagt „mikla“, minni-
hluta í minni ræðu. Það er Guðni sem í
sinni dæmalausu grein flytur þessa að-
ila á einu bretti yfir í þann minnihluta
sem ég var að vísa til. Ég var að vísa til
þeirra 10% þátttakenda í skoðana-
könnun Félagsvísindastofnunar 2018
sem lýstu sig andvíg eða
mjög andvíg stofnun
þjóðgarðs á hálendinu. Í
sömu könnun lýstu um
63% sig hlynnt eða mjög
hlynnt stofnun slíks þjóð-
garðs. Tíu prósentin sem
lýstu andstöðu leyfði ég
mér sem sagt að kalla ör-
lítinn eða mjög mikinn
(„grenjandi“) minnihluta.
Það er tölfræðilegt mat
en hefur ekkert með
skoðanafrelsi eða virð-
ingu fyrir ólíkum sjón-
armiðum að gera.
3. Það er þvættingur sem hvergi á
sér stoð í frumvarpinu um hálendis-
þjóðgarð að, eins og Guðni orðar það,
og koma nú beinar tilvitnanir í grein
hans; „taka eigi stjórnina af sveit-
arfélögunum og bændum“, að „rík-
isstofnun í Reykjavík taki að sér afrétt-
arlöndin, sekti og rukki alla unnendur
hálendisins, reki bændur og sauðkind-
ina til byggða“.
Hið rétta er að sveitarfélögunum er
tryggð mjög sterk, í raun ráðandi staða
í stjórnkerfi fyrirhugaðs þjóðgarðs.
Bændur, þ.e. virkir bændur í skiln-
ingnum nýtendur auðlinda innan þjóð-
garðsins, fá sína fulltrúa við borðið. All-
ar hefðbundnar nytjar, þar með talið
upprekstur og beit, veiðar o.s.frv. halda
sér innan þjóðgarðsins að því skilyrði
uppfylltu að þær séu sjálfbærar (sem
þær auðvitað eiga þegar að vera sam-
kvæmt ýmsum gildandi lögum og
reglum). Frumvarpið færir heima-
aðilum aukin völd og áhrif úti á svæð-
um þjóðgarðsins frá því sem er í dag,
stuðlar að atvinnuuppbyggingu og
skapar mikil framtíðartækifæri. Sam-
anber mjög upplýsandi og málefnalega
grein sem birtist fyrir tilviljun í sama
tölublaði Morgunblaðsins eftir Evu
Björk Harðardóttur oddvita Skaftár-
hrepps (Guðni óheppinn þar).
Eina jákvæða sjónarhornið sem mér
dettur í hug á grein Guðna er að þetta sé
órímuð öfugmælavísa.
Ég þarf ekki leiðsögn frá Guðna Ágústs-
syni um tilfinningar íslenskra bænda til
landsins og hálendisins. Ég smala með þeim
hvert haust og hef farið margar ferðir ríð-
andi í hópi bænda um hálendið. Ég lít á
bændur og aðra náttúruunnendur,
útivistarfólk, veiðimenn, alla þá sem hafa
yndi af ferðum um og dvöl á hálendinu
hvort sem þeir notast við fæturna á sjálfum
sér, fæturna á hestum, jeppa eða mótorhjól,
gönguskíði eða vélsleða á vetrum sem sam-
herja í þessu máli. Í því að vernda hálendi
Íslands og skila því sem óspilltustu til kom-
andi kynslóða. Ég skal vera alveg hreinskil-
inn; ég bara get ekki hugsað mér fleiri her-
virki a la Kárahnjúkavirkjun á hálendi
Íslands (og hvar varst þú þá Guðni minn?).
Ég finn til í öllu brjóstinu ef ég hugsa um
risavaxna háspennulínu í lofti yfir Sprengi-
sand (milli Hofsjökuls/Arnarfells hins mikla
og Tungnafellsjökuls, rétt vestan við Tóm-
asarhaga, öðrum hvorum megin við Fjórð-
ungsöldu og kannski niður í Kiðagil). Erum
við búin að gleyma hversu stutt er síðan það
átti að sökkva Þjórsárverum?
Nei, þetta snýst ekki um að taka neitt af
neinum, hrekja einn eða neinn í burtu. Þetta
snýst um að leyfa okkur og komandi kyn-
slóðum að eiga hálendið áfram saman. Þeim
sem landið byggja og gestum þeirra að
njóta þess án þess að það spillist, og varð-
veita og nýta á sjálfbæran hátt mestu auð-
lind Íslands, með fullri virðingu fyrir fiski-
miðunum, landið okkar.
Eftir Steingrím J.
Sigfússon » Þetta snýst um að leyfa
okkur og komandi
kynslóðum að eiga
hálendið áfram saman.
Steingrímur J.
Sigfússon
Höfundur er stjórnmálamaður
og jarðfræðingur að mennt.
Grenjandi minnihluti =
mikill minnihluti
Það er ávallt efni til
íhugunar að fjalla um
frelsi og sjálfstæði.
Lengi var annað hug-
tak umhugsunarefni
og það var hlutleysi.
Um hlutleysi er vart
fjallað nú, enda þótt
hlutleysið hafi ráðið
því að Ísland hafi ekki
verið meðal þeirra
þjóða sem stóðu að
stofnun Sameinuðu
þjóðanna í lok seinna stríðs. Til þess
að gerast stofnaðili að hinum Sam-
einuðu þjóðum varð stofnaðili að
lýsa yfir stríði gegn öxulveldunum.
Í öllum hugmyndum um sjálf-
stæði var aldrei horft til þess hvern-
ig bæri að rækta fjárhagslegt sjálf-
stæði!
Hlutleysið náði aðeins að stríðs-
yfirlýsingu, en ekki að því hvort
kona eða kommúnisti yrði höfundur
þjóðsöngs hins nýstofnaða lýðveld-
is. Hvorugt gat gengið.
Konan orti:
Hver á sér fegra föðurland,
með fjöll og dal og bláan sand,
með norðurljósa bjarmaband
og björk og lind í hlíð?
Með friðsæl býli, ljós og ljóð,
svo langt frá heimsins vígaslóð.
Geym, drottinn, okkar dýra land
er duna jarðarstríð.
Sennilega hefur hrifning dóm-
nefndarinnar stafað af því að Ísland
var „Með friðsæl býli, ljós og ljóð, /
svo langt frá heimsins vígaslóð. Í
miðju heimsstríði!
Síðar í ljóðinu segir skáldið:
Hver dagur liti dáð á ný,
hver draumur rætist verkum í
svo verði Íslands ástkær byggð
ei öðrum þjóðum háð
Svo aldrei framar Ís-
lands byggð
sé öðrum þjóðum háð.
Með lokaorðunum
virðist óskin sú að með
hlutleysinu, sem var
verndað af fjarlægð-
inni, fylgdi einnig ein-
angrun.
Ef til vill var síðasta
hlutleysisbrotið framið
á Íslandi þegar Leon-
ard Kelly Barnes flug-
sveitarforingi nauð-
lenti á flugbát sínum við
Raufarhöfn 1939 en náði að gera
flugbátinn flughæfan á ný og flaug á
braut!
Stjórnarskrá, sambandslaga-
sáttmáli og lögskilnaður
Danakonungur „gaf“ íslensku
þjóðinni stjórnarskrá á þjóðhátíð-
inni 1874. En það gleymdist að
koma henni til skila því stjórn-
arskráin frá 1874 barst ekki til Ís-
lands fyrr en 2004. Sambandslaga-
sáttmálinn frá 1918 komst ekki í
opinbera vörslu fyrr en 1984. Ekki
verður séð að þessi „óreiða“ í
skjalavistun hafi haft áhrif á stjórn-
arfar. Stjórnarskráin og sam-
bandslögin komust á einhvern hátt í
prentun. Ekkert í stjórnarskrá eða
sambandslögum kom í veg fyrir að
landsbankastjóri í umboði fjár-
málaráðherra veðsetti skatttekjur
og tolltekjur þjóðarinnar í Ham-
bros-banka. Bankastjórinn samdi
við Hambro en ráðherrann beið
frammi á gangi.
Og skáldin ortu „svo verði Ís-
lands ástkær byggð / ei öðrum þjóð-
um háð.“ Fjárhagslegt sjálfstæði!
Hvað með það?
Það voru tveir þingmenn sem
greiddu atkvæði gegn sam-
bandslögunum. Þeir töldu alls ekki
nógu langt gengið! Annar þeirra,
Benedikt Sveinsson, gleymdi engu
en las sjaldan Alþýðublaðið. Hann
geymdi eintak frá 23. september
1943 með ávarpi lögskilnaðar-
manna! Þeir voru svikarar við mál-
stað sjálfstæðissinna!
Hraðskilnaður!
Það er undarlegt að rifja upp at-
burði sem gerðust fyrir 80 árum og
engir eru til frásagnar um. Þó eru
til minnisblöð af fundum. Einu sam-
tali náði ég við mann í atburðunum.
Ég spurði Lúðvík Jósefsson hví
sósíalistar hafi ekki greitt Sveini
Björnssyni atkvæði sitt í forseta-
kosningum á þingfundi 17. júní
1944. Þingmaðurinn fyrrverandi
sagði ástæðuna þá, að Sveinn hafi
viljað fresta lýðveldisstofnun fram
yfir lok styrjaldarinnar.
Sjálfstæðismenn og framsókn-
armenn virðast hafa viljað stofna
lýðveldi þegar Danakonungur gat
ekki rækt skyldur sínar eftir her-
nám Þjóðverja í Danmörku.
Hvers virði var sjálfstæði þjóðar,
sjálfstæði sem enginn önnur þjóð
viðurkenndi? Sama hvað skáldin
ortu!
Umskipti við hervernd
Það virðast verða umskipti í um-
ræðu og hugsun um sjálfstæði við
lýðveldisstofnun. En stutt í ein-
angrunarhyggju millistríðsára!
Þingmenn komu sér saman um að
undirbúa lýðveldisstofnun með því
að stofna embætti ríkisstjóra til að
fara með konungsvald, vegna her-
setu Þjóðverja í Danmörku. Ekki
gátu þingmenn komið sér saman því
ríkisstjóri fékk einungis 37 atkvæði,
sex atkvæði voru auð og Jónas
Jónsson fékk eitt atkvæði. Hann sór
af sér að hafa greitt sér atkvæði!
Málamiðlun milli lögskilnaðar og
hraðskilnaðar! En Sveinn Björns-
son var ekki óumdeildur! Þó taldi
ríkisstjóri sig bera að virða vilja og
ákvarðanir Alþingis.
Íslenskir lögfræðingar töldu að
hægt væri að segja Sambandslaga-
sáttmálanum einhliða upp ef ekki
væri hægt að rækja hann. Svo virð-
ist sem allir alþingismenn hafi verið
fylgjandi því að stofna lýðveldi eftir
fyrri kosningarnar 1942.
Með herverndarsamningi 1941
fylgdi sendiherra Bandaríkjanna.
Fyrsti sendiherra Bandaríkjanna á
Íslandi, Lincoln MacVeagh, var sér-
stakur sendimaður Bandaríkja-
forseta í ýmsum verkefnum. Það
virðist sem bandarískum sendi-
mönnum og herforingjum hafi verið
kunnugt efni sambandslagasátt-
málans. Gildistími sáttmálans var
til 1. desember 1943.
Sendimaður Bandaríkjaforseta
Í lok júlí átti sérstakur sendimað-
ur Bandaríkjaforseta, Henry Hop-
kins leið til Íslands. Það virðist sem
yfirmaður herliðs Bandaríkjamanna
á Íslandi og sendifulltrúi í fjarveru
sendiherra hafi sagt sendimanninum
hvað hann ætti að segja íslenskum
ráðamönnum. Í minnisblöðum rík-
isstjórans segir:
„Talaði hann við mig einslega.
Kvaðst eiga að bera mér kveðju frá
Roosevelt Bandaríkjaforseta og þau
skilaboð að hann og stjórn Banda-
ríkjanna teldi mjög ískyggilegt, ef
sambandsslit og lýðveldisstofnun
yrði samþykkt af Alþingi nú; fylgdu
því ýmis rök, sem ég sumpart reyndi
að hrekja. En að öðru leyti sagði ég
honum að um þetta væri að tala við
ráðuneytið en ekki mig. Forsætis-
ráðherra Ólafur Thors, var staddur á
sama stað, og beindi Harry Hopkins
síðan málinu til hans. Mun viðræðum
þeirra hafa lokið svo, að forsætisráð-
herra mundi berast skrifleg tilmæli
um þetta frá Washington innan fárra
daga. Bárust þau tilmæli til forsætis-
ráðherra frá sendiráði Bandaríkj-
anna hér 31. s.m.“
En skáldið kvað „Svo aldrei fram-
ar Íslands byggð / sé öðrum þjóðum
háð.“
Þessi tilmæli virðast hafa haft sitt
að segja, því lýðveldisstofnun var
frestað fram yfir gildistíma sam-
bandslagasáttmálans. Lýðveldi var
stofnað milli sauðburðar og sláttar
þann 17. júní 1944. Sá dagur hentaði
vel sem þjóðhátíðardagur fyrir
bændur, enda að því stefnt allar göt-
ur frá 1911.
Svo virðist sem sendimenn Banda-
ríkjanna hafi náð að tryggja stuðn-
ing annarra þjóða við lýðveld-
isstofnun 1944. Með lýðveldisstofnun
var jafnframt tryggt að Ísland gæti
orðið aðili að Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum, Alþjóðabankanum og Al-
þjóðaflugmálastofnuninni við stofn-
un þessara samtaka árið 1944.
Hvað sagði Hulda?
Heill, feginsdagur, heill frelsishagur!
Heill, íslenzka ættargrund.
Heill, norræn tunga með tignarþunga,
hér töluð frá landnámsstund.
Heill, öldin forna með höfðingja horfna
og heilir, þér góðu menn,
er harmaldir báruð, sem svanir í sárum
og sunguð, svo hljómar enn.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Það voru tveir
þingmenn sem
greiddu atkvæði gegn
sambandslögunum.
Þeir töldu alls ekki
nógu langt gengið!
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Hvenær öðlast þjóð sjálfstæði?