Málfríður - 15.12.1994, Blaðsíða 5

tungumálakennara í dag. Þriðja
spurningin vekur ef til vill fleiri
spurningar en svör. Hvernig er
staðið að því að byggja upp sér-
fræðiþekkingu íslenska tungu-
málakennarans? Hver ákveður
hvað verðandi tungumálakenn-
arar læra? Á hvaða grundvelli eru
slíkar ákvarðanir teknar? Hvaða
rannsóknir liggja þar að baki? Við
höfum lög og reglugerðir um
embættisgengi kennara sem af-
marka hinn ytri ramma.5 Sá
rammi er afar víður en segir ekk-
ert til um inntak þess sem kennt
er. Hann kveður einungis á um að
verðandi kennari þurfi að hafa
lokið 120 einingum í námi, þar af
lágmark 60 einingum í einni
grein, okkar tilfelli í tungumáli,
auk 30 eininga á sviði uppeldis-
og kennslufræði. En hver ber
ábyrgð á inntakinu? Stór hluti
þeirra sem ljúka háskólanámi í
tungumálum snúa sér að
kennslu. Af um 200 nemendum
sem sóttu um nám til kennslu-
réttinda sl. vor voru um 50 úr
tungumálum eða fjórðungur. Flest-
ir þessara nemenda komu úr
heimspekideild Háskóla íslands.
Telja tungumálaskorir sig
bera ábyrgð á menntun kenn-
ara? Er tekið mið af kennara-
starfinu við skipulag BA-náms í
tungumálum? Stunda kennarar í
erlendum málum rannsóknir á
tungumálanámi og -kennslu?
Byggja tungumálin upp sinn fag-
lega metnað og kröfur með
væntanlega tungumálakennara í
huga? Víkjum þá að kennslurétt-
indanáminu. Hafa þessar 30 ein-
ingar sem áskildar eru eitthvað
með tungumálakennslu að gera?
Er námið þar ill nauðsyn sem
maður bara afplánar og flýtir sér
svo að gleyma eða hummar fram
af sér í von um að það detti út í
næstu lagabreytingu? Hvers
vegna þessi andúð á kennslu-
fræði? Er kennsla eina starfs-
greinin þar sem ekki þarf að
læra til verka? Er ef til vill ekki
hægt að læra að kenna í há-
skóla? Hér eru komnar æði mar-
gar spurningar sem allar snerta
beint fagmennsku tungumála-
kennarans. Við skulum því
staldra hér við og skoða málið
betur með fagmennskuþættina
að leiðarljósi.
Fagmennska er fæmi í að
beita málinu í ræðu og riti.
Samkvæmt reglugerð duga 60
einingar í tungumáli þ.e. fjögurra
missera nám til að kenna tungu-
málið sem aðalgrein til BA-prófs.
En einingafjöldi segir ekki allt.
Það er hverri skor í sjálfsvald
sett hvað boðið er upp á. Það
geta þess vegna verið fjögur
námskeið í forn- og miðaldabók-
menntum, önnur fimm í ein-
hverjum öðrum bókmenntafræð-
um eins og dæmi eru um. Er
þetta skynsamlegasti undirbún-
ingurinn fyrir tungumálakennslu
í dag? Kennaraefni geta auk þess
brautskráðst með BA- og jafnvel
MA-gráður í tungumálum án
þess að hafa stigið fæti á það
land eða lönd þar sem málið er
talað. Ýmislegt bendir til þess
að nemar sem lokið hafa 90 ein-
ingum og jafnvel MA-gráðu í
tungumálinu séu afar óöruggir
gagnvart þeim þáttum málkunn-
áttu sem mest mæðir á í
kennslu. Hafi þeir ekki dvalist í
viðkomandi landi virðast þeir
tæpast hafa vald á að beita þeim
kennsluaðferðum sem hinn
breytti heimur kallar á.6 Æfinga-
kennarar sem flestir hafa mennt-
ast erlendis, a.m.k. að hluta,
gera athugasemdir við færni
kennaranema í tungumálinu og
gildir það jafnt um öll málin. Þeir
telja þar ýmsu ábótavant. Fram-
burður er t.d. gjarnan mjög ís-
lenskulegur, talmál stirðbusalegt
og bókmálskennt. Nemar finna
sjálfir glöggt vanmátt sinn þegar
á hólminn er komið. í dagbókum
sem þeir halda meðan á æfinga-
kennslu stendur kemur þetta ör-
yggisleysi gagnvart fagkunnátt-
unni sífellt upp á yfirborðið.
Fagmennska er þekking og
skilningur á menningu þeirra
landa sem málið er talað í.
Tunga og menning eru nátengd.
Sá sem ekki þekkir og skilur
menninguna getur illa kveikt
áhuga á tungunni, þennan áhuga
sem dregur meir en hálft hlass-
ið. Oft er líka skýringa á máli og
málfari beinlínis að leita í menn-
ingunni. Við getum orðað það
svo að sá sem aldrei hefur
kynnst franskri kaffihúsamenn-
ingu verði seint innblásinn
frönskukennari. Mér þykir einnig
líklegt að dönskukennarar sem
drukku í sig menninguna í
kóngsins Kaupinhöfn, og skynj-
uðu þar með okkar norræna
„identitet" hafi þar fengið sann-
færinguna og eldmóðinn til að
berjast fyrir lífi dönskukennsl-
unnar. Tungumálakennari þarf í
rauninni að standa í ævilöngu
ástarsambandi við land og þjóð.
Slík ást kviknar trauðla af bók-
lestri einum saman.
Fagmennska er vitneskja um
málið. Rannsóknir mínar á tungu-
málanemum benda til að of lítil
áhersla sé lögð á að kenna um
málið.7 Þarna sé skarð sem þurfi
að fylla. Nemar þekkja ekki mun
á eðli og gerð lýsandi málfræði
og kennslumálfræði. Nemar hafa
ekki vanist þvf að hugsa um,
skoða og ræða um málið sitt
sem kennslugrein. Nemar þekkja
ekki hvaða erfiðleika íslendingar
sem eru að tileinka sér tiltekið
mál þurfa helst að kljást við.
Nemar kunna ekki „metamál" og
geta því illa útskýrt, af hverju og
hvers vegna. Einhver kann að
spyrja hvort þetta sé ekki dæmi
um það sem kennarar læra
smám saman í kennslustofunni.
Víst getur uppgötvunarnám haft
ýmsa kosti en þarna á það ekki
við. Þetta er þekking sem fag-
maðurinn þarf að hafa á reiðum
höndum frá byrjun. Vel má vera
að þarna sé þekking sem reyndir
kennarar búa yfir en þá þarf að
safna henni saman, skrá og
greina svo að hún verði aðgengi-
leg og taka þessa þætti rækilega
fyrir með verðandi kennurum.
Fjórði og síðasti þáttur fag-
mennskunnar er svo þekking og
leikni í hvemig best sé að
miðla tungumálakunnáttu til
annarra, öðru nafni kennslu-
fræði. Þarf að læra að kenna
spurði ég áðan? Erlendar rann-
sóknir sýna að nemar hafa mjög
5