Málfríður - 15.05.2003, Page 13

telur að ef ný orð eru fleiri en þessu hlut-
falli nemur sé erfitt að giska. Þetta tengist
því sem oft hefur verið bent á í fræðunum
að lestexti þurfi að vera af réttu þyngdar-
stigi, ekki of þungur til að koma í veg fyr-
ir að lesandinn nái dampi og ekki of létt-
ur vegna þess að það verður að felast viss
ögrun í viðfangsefninu.
Það hefur einnig komið fram (Laufer
og Sim, 1985) að nemendurnir verði að
vera komnir á visst stig í tungumálanámi
áður en þeir fara að geta nýtt sér þessa
námsaðferð á markvissan hátt. Þannig á
þessi aðferð betur og betur við eftir því
sem lengra miðar í tungumálanámi. Með-
an orðaforðinn er takmarkaður er erfiðara
um vik því þá eru gloppurnar í textanum
fleiri. Samt sem áður ætti að vera hægt að
byija á þessu snemma í tungumálanámi og
þá í smáum stíl, með texta við hæfi. Sér-
staklega þarf að fá nemendur til að líta vel
á texta áður en þeir fara að spyija um
merkingar orða. Eg er viss um að kennar-
ar kannast vel við eftirfarandi spurningu
frá nemanda: „Hvað þýðir þetta orð?“
Oftar en ekki kernur rétt svar ef kennar-
inn spyr á móti: „Kíktu betur á textann.
Hvað heldur þú að orðið þýði?“ Stundum
þarf ekki meira til.
Eg hef í gegnum tíðina notað hol-
lenska texta, bæði með nemendum mín-
urn og á kennaranámskeiðum, til að fólk
geti prófað á eigin skinni hvað ýmsir ytri
þættir og markvissar námsaðferðir geta
fleytt manni langt. Eftirfarandi texti er af
umbúðum utan af kínakáli:
Snijd de chinese kool in reepjes (van
buiten naar binnen) en
was ze in koud stromend water.
Chinese kool is rauw lekker als salade
of kort gekookt of even gebakken in
hete olie. Koketid 10 min.
Geef chinese kool gekookt bijv. met
tomatensaus waaraan toegevoegd
een paar druppels sojasaus of met
kaassaus of met champignons,
stjukes paprika, stjukes tomaat,
gesnipperde ham.
Eg man ekki eftir neinum sem ekki hefur
komist blessunarlega í gegnum þennan
texta. Það myndi hjálpa ef textinn væri
borinn fram í sínum upprunalegu plast-
umbúðum með kínakálinu í en ég hef
einfaldlega lagt textann fyrir eins og hann
birtist hér. Hvað er það sem fleytir okkur
í gegnum þennan texta án þess að við
kunnum nokkuð í hoUensku? Það er m.a.
eftirfarandi:
• kunnátta í skyldum tungumálum (orða-
forði, málkerfi),
• almenn þekking og reynsla (í þessu til-
viki eldhúsreynsla),
• kunnátta í að nýta sér vísbendingar og
samhengi innan textans,
• góðar lestrarvenjur.
Þeir sem ég hef lagt þennan texta fýrir
eru fullorðnir, menntaðir einstaklingar
með góðar lestrarvenjur sem hafa verið
allir af vilja gerðir að kljást við verkefnið
og tekist það. Þegar um er að ræða börn
og unglinga er ekki víst að ofangreindir
þættir séu virkir þó þeir séu til staðar.
Ahuginn er ekki alltaf fýrir hendi og ekki
heldur sú þolinmæði sem þarf til þess að
takast á við verkefni af þessu tagi. Nem-
endur þurfa að fá þjálfun í að virkja þá
kunnáttu og þá hæfni sem þeir búa yfir;
það er ekki hægt að treysta því að það ger-
ist af sjálfu sér. Eg myndi ekki leggja texta
sem þennan fýrir skólanemendur nema
e.t.v. í efri áföngum framhaldsskóla. Hins
vegar er hægt að vinna á samskonar hátt
með texta í þeim erlendu málum sem
nemendur eru að læra.
Hér á undan hefur einkum verið rætt
um orðaforða og lestur þar sem hæfileik-
inn til að giska af kunnáttu fleytir manni í
gegnum texta. Það er ekki endilega víst að
mikill orðaforði lærist á þennan hátt nema
þá að mikið sé lesið og orð beri aftur og
aftur fýrir augu. Þá lærast orðin smám
sarnan. Orðaforðinn síast inn og þess
vegna er mikilvægt að lesa sem mest. Þeg-
ar maður les beinist athyglin að merkingu
textans í heild frekar en því að verið sé að
pæla í orðum til að leggja þau á minnið.
Þarna er orðaforðinn meira í ætt við að
vera óvirkur (passive/receptive vocabul-
ary). Orðið ,,óvirkur“ er þó mjög óheppi-
legt því orðaforði sem á vegi manns verð-
ur er aldrei óvirkur sem slíkur en hér er að
sjálfsögðu átt við orðaforða sem við skilj-
um en er okkur ekki handgenginn til
notkunar í ræðu eða riti.
A undanförnum árum hefur mikið
verið rætt innan orðaforðafræðanna að
„Hvað þýðir
þetta orð?“ Oft-
ar en ekki kem-
ur rétt svar ef
kennarinn spyr á
móti: „Kíktu
betur á textann.
Hvað heldur þú
að orðið þýði?“
Stundum þarf
ekki meira til.
Nemendur þurfa
að fá þjálfun í að
virkja þá kunn-
áttu og þá hæfni
sem þeir búa
yfir; það er ekki
hægt að treysta
því að það gerist
af sjálfu sér.
13