Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2014, Blaðsíða 69

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS68
eyjum, Snóks dalskirkju í Dala sýslu, Hólskirkju í Bolungarvík og Reyni-
staðarkirkju í Skaga firði.13 Viðeyjar kirkja mun fyrst hafa verið innréttuð á
þennan hátt (1774) og Landa kirkja nokkrum árum síðar (1778). Hefur hér
verið farið eftir fyrir myndum frá dönskum hallar kirkjum frá miðbiki 18.
aldar.14 Helstu rök mín gegn því að skýringuna á lögun Skarðs-stólsins sé
hér að finna byggjast á aldri hans. Hann kom, eins og framar segir, í kirkjuna
um miðja 17. öld og er því rúmri öld of gamall til að fylgt hafi verið sömu
guð fræðistefnu eða -tísku og kemur fram í staðsetningu predikun ar stólanna í
hinum kirkjunum sem nefndar voru.
Þeir stólar sem settir voru á altari síðar mótast heldur ekki af þeirri
staðsetningu sinni þannig að þeir líkist stólnum í Skarðskirkju og eru þeir
vissulega ólíkri hver öðrum að lögun. Stóllinn í Hólskirkju er kassalaga með
flata framhlið og minnir að því leyti á stólana tvo sem hér eru til umræðu.15
Stóllinn í Landakirkju er íburðarmestur og ber ásamt stólnum í Viðey helst
merki um að vera hluti af altarisumgjörðinni. Á hinum fyrrnefnda hangir
nú innrammað málverk (altaristafla) frá því skömmu fyrir 1850 sem mun að
einhverju leyti vera eftirmynd eldra málverks úr kirkjunni.16 Framhliðar hinna
stólanna eru strendar líkt og gerist með marga aðra gamla predikunarstóla
sem staðsettir eru annars staðar í kirkju t.d. í kórþili sunnanverðu.17 Enginn
þessara stóla er búinn vængjum eða myndar triptyk eins og Skarðs-stóllinn.
Þá er þess að geta að við lauslega könnun á úttektum kirkjunnar verður þess
hvergi vart að stóllinn hafi verið staðsettur á altarinu. Hér verður því litið
svo á að form hans verði að skýra með öðrum hætti en að honum hafi verið
ætlað að standa á altarinu. Því er ljóst að frekari rannsókna er þörf en fram
kemur í Kirkjum Íslands.
13 Þóra Kristjánsdóttir 2000, bls. 209. Þóra Kristjánsdóttir 2004, bls. 266. Í Kirkjum Íslands er þessi
staðsetning annars vegar rakin til hreintrúarstefnunnar, þ.e. púrítanismans (Sjá Þór Magnússon 2002,
bls 36, 37 (texti við mynd 28)) en hins vegar sagt að um „leifar frá tímum rétttrúnaðarstefnunnar
á síðari hluta 18. aldar“ sé að ræða (Þór Magnússon 2010, bls. 207). Réttara væri að í þessu megi
greina áhrif heittrúarstefnunnar (píetismans) hér á landi. (Hjalti Hugason 1988, bls. 127–128.)
Þá er ofmælt að „alsiða“ hafi verið á 17. og 18. öld að predikunarstólar væru yfir altari. (Sjá Þór
Magnússon 2002, bls 36, 37 (texti við mynd 28)). Nær sanni væri að töluverð brögð hafi verið að
því í hinum lútherska heimi t. d. í Danmörku. Alsiða hefur þetta ekki verið nema í hinni reformertu
(kalvínsku) kirkju.
14 Finsen o.a., 1978, bls. 83. Þorsteinn Gunnarsson 1997, bls. 140, 218. Þóra Kristjánsdóttir 2000, bls.
209.
15 Ekki hefur enn verið fjallað um Hólskirkju í Kirkjum Íslands. Mynd sjá t.d. slóðina https://www.
flickr.com/photos/10515695@N04/5999196881/ (sótt 18. september 2014).
16 Guðmundur L. Hafsteinsson 2008, bls. 264. Gunnar Kristjánsson 2008, 268, 271 (mynd). Þorsteinn
Gunnarsson 2012, bls. 159 (mynd), 163–164, 162 (mynd). Á stólnum í Reynistaðarkirkju hangir nú
krossmark með róðu. Júlíana Gottskálksdóttir 2005, bls. 149–151.
17 Júlíana Gottskálksdóttir 2005, bls. 149–151. Þór Magnússon 2010, bls. 207.