Fréttablaðið - 04.02.2021, Blaðsíða 14

Í dag 4. febrúar er Alþjóðlegi krabbameinsdagurinn (e. World Cancer Day). Honum er ætlað
að vekja athygli á, og fræða um,
málefni krabbameinsgreindra. Í
ár er áherslan á samtakamáttinn í
baráttunni við krabbamein. Íslend-
ingar hafa einmitt orðið þeirrar gæfu
aðnjótandi að hér ríkir sátt um að
krabbamein er ekki einkamál þess
sem greinist, heldur mál samfélags-
ins alls. Samtakamáttur þjóðarinnar
hefur leitt af sér að hér er þjónusta
við krabbameinsgreinda í fremstu
röð í heiminum. Við höfum fylgt
þeirri hröðu þróun sem er í krabba-
meinslækningum og er að skila
sífellt bættum árangri. Í sameiningu
hefur okkur líka tekist að byggja upp
öflugan og vel menntaðan mannauð
sem sinnir krabbameinsgreindum.
Þetta hefur leitt til þess að með-
ferðarárangur hérlendis er með því
besta sem þekkist í heiminum.
Um 1.700 Íslendingar greinast
nú árlega með krabbamein og mun
þriðjungur okkar fá krabbamein
einhvern tímann á lífsleiðinni.
Í dag er alþjóðlegur dagur gegn krabbameini. Um þriðjungur þjóðarinnar fær krabbamein
á lífsleiðinni og 600 manns látast
árlega hérlendis af þess völdum.
Krabbamein snertir þannig f lesta
landsmenn.
Mikilvægi skimana
Skimun gegn krabbameini er rann-
sókn á hópi einkennalausra ein-
staklinga, en með því að greina
krabbamein á forstigi eða frum-
stigi er auðveldara að ráða við sjúk-
dóminn. Markmið skimunar er að
lækka nýgengi og bæta lífslíkur. Á
Íslandi er skimað fyrir brjósta- og
leghálskrabbameinum og vonandi
hefst skimun fyrir krabbameini
í ristli og endaþarmi innan tíðar.
Mikilvægt er að nefna að skimun
nær aldrei að greina öll krabbamein
eða forstig þeirra og getur því ekki
útilokað sjúkdóm með vissu.
Leitarstöð Krabbameinsfélags
Íslands lyfti grettistaki þegar skim-
un hófst fyrir leghálskrabbameini
árið 1964 og brjóstakrabbameini
árið 1987 og ber að þakka fyrir gott
starf félagsins. Mikill árangur hefur
náðst en undanfarin 10 ár hefur
þátttaka minnkað og er undir við-
miðum Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
arinnar. Því er brýnt að konur bæti
þátttöku.
Um áramótin varð breyting á
fyrirkomulagi skimana. Heilsu-
gæsla höfuðborgarsvæðisins tók
við hlutverki Leitarstöðvarinnar
og sett var á stofn Samhæfingarstöð
krabbameinsskimana sem mun
sjá um að boða konur í skimun og
fylgja niðurstöðum eftir.
Skimun fyrir leghálskrabbameini
Heilsugæslustöðvar landsins munu
sjá um framkvæmd leghálsskimana
þar sem ljósmæður eða hjúkrunar-
fræðingar, sem fengið hafa sérstaka
þjálfun, sjá um sýnatöku, auk kven-
sjúkdómalækna á eigin starfstofum.
Leghálsk rabbamein er með
greinanleg forstig þannig að hægt
er að greina og meðhöndla frumu-
breytingar áður en þær valda
krabbameini. Frumubreytingarnar
tengjast HPV-veirusýkingu sem
smitast við kynmök. Sýkingin er
einkennalaus, f lestir vita ekki af
smiti og vinna bug á sýkingunni
án meðferðar. Um 10-15 prósent
kvenna fá þó króníska sýkingu í
leghálsinn sem valdið getur frumu-
breytingum með tímanum.
Þær breytingar urðu á legháls-
skimunum um áramótin að tekin
var upp HPV-skimun í aldurs-
hópnum 30-64 ára. Þær konur sem
greinast með veiruna fara í frekara
eftirlit. HPV-skimun er næmari
mælikvarði en frumugreiningar-
strok sem var notað áður og því er
hægt að skima þennan aldurshóp á
fimm ára fresti í stað þriggja. Hins
vegar verður ekki breyting hjá
aldurshópnum 23-29 ára, þar sem
áfram er notað frumugreiningar-
strok á þriggja ára fresti og HPV-
mæling ef frumustrok er óeðlilegt.
Ástæðan er sú að fleiri konur í yngri
aldurshópnum eru HPV-jákvæðar
en munu vinna bug á sýkingunni án
frekari inngripa.
Tekin var upp HPV-bólusetning
árið 2011 og er öllum 12 ára stelpum
boðin bólusetning. Að öllum líkind-
um mun því verða lækkun á tíðni
frumubreytinga og leghálskrabba-
meins í náinni framtíð.
Skimun fyrir brjóstakrabbameini
Brjóstamiðstöð Landspítalans og
Sjúkrahúsið á Akureyri munu sjá
um framkvæmd brjóstaskimana.
Brjóstakrabbamein er algengasta
krabbameinið hjá konum og eykst
tíðni sjúkdómsins með hækkandi
aldri, meðalaldur við greiningu
hér er 62 ár. Allar konur á aldr-
inum 40-74 ára fá nú boð í skimun
með brjóstamyndatöku á tveggja
eða þriggja ára fresti. Skimun fyrir
brjóstakrabbameini mun ekki leiða
til lækkunar á tíðni sjúkdómsins
þar sem ekki eru til staðar forstigs-
breytingar eins og í leghálskrabba-
meini, en ef sjúkdómurinn greinist
snemma aukast líkur á að hann
sé staðbundinn, meðferð verður
einfaldari og dánartíðni lækkar.
Horfur eftir greiningu hérlendis eru
góðar og um 90 prósent kvenna á lífi
fimm árum eftir greiningu.
Almenn brjóstaskimun er fyrir
konur sem ekki eru með einkenni
frá brjóstum. Finni kona fyrir ein-
kennum, til dæmis hnút, er ráð-
lagt að leita strax læknis til frekari
greiningar. Meirihluti hnúta er
þó góðkynja. Um 5-10 prósent af
brjóstakrabbameini má rekja til
erfða og eru þekktustu stökkbreyt-
ingar BRCA1 og BRCA2. Konur með
þær hafa auknar líkur á brjósta-
krabbameini og greinast yngri. Þær
eru í sérstöku eftirliti frá 30 ára aldri
hjá læknum Landspítala og því ekki
í hefðbundinni skimun.
Ávinningur og áhætta
Vel sk ipu lögð sk imu n get u r
minnkað sjúkdómsbyrði og bjargað
mannslífum. En skimun getur einn-
ig fylgt skaði. Skimun greinir ekki
öll mein, sem getur skapað hættu og
falskt öryggi (falskt neikvæð niður-
staða). Einhverjir einstaklingar
munu fá greiningu og meðferð við
meini sem ekki var eða hefði orðið
(falskt jákvæð niðurstaða) og fleira
mætti nefna. Það er mikilvægt að
skipuleggja skimun í takti við þá
bestu þekkingu sem liggur fyrir og
ræða kosti og galla skimunar af yfir-
vegun.
Það er mikilvægt að skipu-
leggja skimun í takti við þá
bestu þekkingu sem liggur
fyrir og ræða kosti og galla
skimunar af yfirvegun.Sigrún
Arnardóttir
kvensjúkdóma-
læknir
Alma Möller
landlæknir
Fögnum saman
framförum í
krabbameinslækningum
Mikilvægi skimana
Við höfum fylgt þeirri hröðu
þróun sem er í krabbameins-
lækningum og er að skila
sífellt bættum árangri.
Gunnar Bjarni
Ragnarsson
formaður
Vaka Ýr
Sævarsdóttir
gjaldkeri
Ólöf Kristjana
Bjarnadóttir
ritari
Krabbameinstíðni eykst með aldri
og hefur hækkandi meðalaldur
þjóðarinnar valdið því að sífellt fleiri
greinast með krabbamein. Krabba-
meinsrannsóknir og tækniframfarir
hafa leitt af sér ný krabbameinslyf,
framþróun í geislameðferð og enn
öflugri stuðningsmeðferð. Viðlíka
þróun er í öllum greinum sem koma
að greiningu og meðferð krabba-
meina. Sem afleiðing hafa lífsgæði
og lífslíkur krabbameinsgreindra
aukist talsvert á undanförnum ára-
tugum. Samanlagt mun þetta leiða
til þess að Íslendingum, sem lifa
með krabbamein, mun fjölga hratt
á næstu áratugum. Í árslok 2019 voru
þeir tæplega 16 þúsund sem höfðu
greinst með krabbamein og munu á
næstu áratugum fara að telja í tugum
þúsunda. Margir þeirra munu geta
haldið áfram að lifa sínu venju-
bundna lífi jafnvel samfara krabba-
meinsmeðferð. Í f lestum tilvikum
valda þó krabbameinsgreining og
-meðferð töluverðu raski á lífi fólks
og því er mikilvægt að við stöndum
saman að myndarlegri uppbygg-
ingu endurhæfingar krabbameins-
greindra á Íslandi.
Íslendingar hafa notið fram-
þróunar í krabbameinsmeðferð
og endurhæfingu sem hefur birst
í bættum lífslíkum og lífsgæðum
krabbameinsgreindra. Þetta hefur
tekist með samtakamætti þjóðar-
innar. Ljóst er að við þurfum áfram
að standa saman gagnvart þeim
framtíðaráskorunum sem blasa
við okkur. Þessari samstöðu ber
að fagna og er hún í anda Alþjóð-
lega krabbameinsdagsins sem við
höldum upp á í dag.
Stjórn Félags íslenskra krabba-
meinslækna
Fulltrúar launamanna í stjórn
Birtu lífeyrissjóðs
Valnefnd Birtu lífeyrissjóðs auglýsir eftir frambjóðendum til þess að
taka sæti í stjórn sjóðsins kjörtímabilið 2021 til 2023.
Samkvæmt samþykktum Birtu lífeyrissjóðs (gr. 5.9) hefur valnefnd m.a. þann yfirlýsta
tilgang að tryggja að stjórn sjóðsins endurspegli fjölbreytni og breidd í hæfni, reynslu
og þekkingu stjórnarmanna sem og að tryggja gagnsæi í málum um tilnefningu
stjórnarmanna.
Fulltrúaráð launamanna Birtu kýs tvo stjórnarmenn og einn varamann til tveggja ára
í stjórn sjóðsins.
Áhugasamir geta gefið kost á sér með því að senda inn framboð á útfylltu
framboðseyðublaði, sem er að finna á vefnum birta.is, á netfangið
valnefnd@birta.is fyrir kl. 16.00 fimmtudaginn 18. febrúar 2021.
• vera launamenn sem greiða iðgjald í Birtu lífeyrissjóð.
• ekki vera sjálfstætt starfandi atvinnurekendur/einyrkjar.
• vera fjárhagslega sjálfstæðir og búa yfir nægilegri þekkingu og starfsreynslu skv.
31. gr. laga nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi
lífeyrissjóða og 6. gr. reglna FME nr. 180/2013 og fullnægja að öðru leyti þeim
kröfum sem gerðar eru um hæfi og hæfni stjórnarmanna skv. framangreindum
lögum, reglum FME, samþykktum sjóðsins og starfsreglum valnefndar.
• Skila inn útfylltu framboðseyðublaði með drengskaparyfirlýsingu um að þeir
uppfylli skilyrði til slíkrar stjórnarsetu.
Allar nánari upplýsingar um stjórnarkjörið, framboðseyðublaðið/yfirlýsinguna og
sjóðinn má finna á vefnum birta.is
ÞEIR SEM GEFA KOST Á SÉR SKULU
Birta lífeyrissjóður I Sundagörðum 2 I 104 Reykjavík I 480 7000 I birta.is
4 . F E B R Ú A R 2 0 2 1 F I M M T U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð