Börn og menning - 01.04.2007, Blaðsíða 11

Útlegðin og smébarnið - 60 ára Stubbur
9
það svo að Stubbur stendur jafnan með
pálmann í höndunum. Óli og Pétur verða
veikir af öllu eplaátinu, þeir hlaupa heim af
því að þeir eru hræddir við gjammandi hund
sem Stubbur óttast ekki. Að lokum erfir hann
nýju fötin þeirra þegar þau hlaupa í þvotti.
Sagan er kannski ekki viðburðarík frá
sjónarhorni fullorðinna en í henni er
skemmtilegur snúningur sem heldur henni
uppi, Stubbur litli hefur enn fremur þokka
smábarnsins og í lokin verða Stubbur, Óli og
Pétur bestu vinir og sögunni lýkur á mynd
þar sem þeir leiðast allir brosandi, Stubbur í
miðjunni. Öll óvild er horfin og Óli og Pétur
hafa lofað að segja aldrei aftur við Stubb að
hann megi ekki vera með þeim af því hann
sé svo lítill.
Stór og lítill
í sögunni skiptir sem sagt einn grund-
vallarmunur höfuðmáli: Munurinn á að vera
stór og að vera lítill. Líklega er sagan ekki
síst vel heppnuð þess vegna; þeir sem þekkja
börn vita að munurinn á litlu og stóru er
mikilvægur í þeirra hugarheimi. Síðan hættir
hann að skipta jafn miklu máli en Stubbur
gleymist samt ekki og það sýnir að þær
bækur hafa stundum varanlegast gildi sem
grípa manninn á réttu augnabliki, fjalla um
það sem skiptir hann máli á þeirri stundu.
Eins og Óli og Pétur hamra á hefur það sína
galla að vera lítill. Sá sem er lítill er útilokaður
frá mörgu og fær stöðugt að heyra að hann
megí ekki gera hitt og þetta vegna smæðar
eða aldurs. Litlu skiptir þá loforðið um að
þetta breytist þegar stubburinn verður stór
því að sá tími er langt undan, framtíðin
hefur litla þýðingu fyrir börn því að þau lifa
í núinu.
Það er gott að vera lítill
Önnur af skemmtilegu smábarnabókunum
fjallaði um Stúf (og er auðvelt að rugla
þessum bókum saman vegna svipaðra nafna).
Hún var eftir Harald óglænd og þýdd af ísak
Jónssyni en var aldrei jafn vinsæl og Stubbur,
hefur aðeins verið gefin út fjórum sinnum.
Stúfur þessi hefndi sín á bróður sínum Stóra-
Pétri með því að borða mikinn graut og
verða stærri en hann. Mjög einföld lausn
en ófullnægjandi miðað við það sem gerist í
Stubbi. Niðurstaða Stubbs er nefnilega sú að
það sé gott að vera lítill. Stubbur er jafn stór
í lokin og í upphafi. Tilvera barnsíns á ekki
að snúast um framtíðina og væntingarnar
heldur fær barnið að njóta sín eins og það
er núna. Enda er þrá mannsins í að vera
eitthvað annað líklega nógu sterk þó að ekki
sé kynt undir henni.
Átök systkina
Önnur hlið sögunnar er systkinaröðin og
sú snýr einkum að yngstubörnum sem geta
lifað sig inn í söguna sem táknsögu um
systkinaröðina (sbr. Stúdentablaðið, 2. tbl.,
2001). Það er vitaskuld öllu vandasamari
skilningur fyrir þá sem ekki eru yngstubörn
en hið sama gildir um flest ævintýri. Nú eiga
þau að hafa sammannlega skírskotun en
hvernig verkar hún gagnvart elstubörnum
eða miðbörnum eða stúlkum sem heíta Ása
eða Signý? Greínilega verða þau að horfa á
eitthvað annað í sögunni.
Að mörgu leyti eru systkinaátök spennandi
viðfangsefni, sennilega vegna þess að þau
eru heiftarleg og innileg, og mynstur þeirra
oft flókið. Um leið er auðveldara að tala
um þau án þess að álpast ofan í klisju.
Systkinasögur eru brýnar vegna þess að
systkini eru samferðarmenn og losna sjaldan
hvert við annað. En líka ófyrirsjáanlegar
því að systkini hafa ekki endilega hlutverk
hvert í annars lífi eftir því sem þau eldast.
Þau hafa ekki sömu skyldur víð hvort annað
og við börnin sín eða foreldra. Löglega eru
þau nokkurn veginn laus hvert við annað.
Systkini eiga alltaf val um að kæra sig kollótt
og vera stikkfrí, þeim ber beinlínis skylda til
að lifa eigin lífi, stofna hvert sína fjölskyldu
og síðan mega þau leiða hvert annað hjá
sér. Frelsi skapar gjarnan spennu og þess
vegna eru systkini spennandi. Þetta hafa
menn vitað siðan Kain spurði: Á ég að gæta
bróður míns? Raunar er þessi spurning sem
jafnframt er svar útúrsnúningur hjá honum
en eftir sem áður mjög gild. Mikið var annars
snjallt af Guði að svara ekki Kain. Hann hefur
væntanlega séð að mannkynið hefði gott af
því að gli'ma við þessa spurningu sjálft.
Einelti
Framkoma Óla og Péturs við Stubb er
vitaskuld einelti og slíkar sögur festast vel
í minni ungra barna. Raunar man ég ekki
betur en að flestallir helstu textar bernsku