Fréttabréf Ættfræðifélagsins - apr. 2020, Blaðsíða 11

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2020
http://www.ætt.is aett@aett.is11
Í þessari grein Tryggva Gíslasonar um lang-
ömmu sína Jóhönnu Sveinsdóttur, sem lengi bjó
á Brekku í Mjóafirði, er lýst hjátrú, hindurvitn-
um, barnadauða, æðruleysi, fötlun, hugsýki, mis-
rétti – og stöðu kvenna á 19du öld.
Jóhanna Sveinsdóttir fæddist á Krossi í Mjóafirði
26. desember 1833. Foreldrar hennar voru Ragnhildur
Konráðsdóttir, fædd í Vík í Lóni 1808, og Sveinn
Hermannsson, fæddur á Rima í Mjóafirði 1801.
Ragnhildur og Sveinn bjuggu í Mjóafirði alla sína tíð,
fyrst á Dalaborg, síðan á Krossi og síðast á Steinsnesi.
Árið 1841 týndist Sveinn Hermannsson með norska
hákarlaskipinu Lærken úti fyrir Austfjörðum. Lét
hann eftir sig sjö börn á aldrinum þriggja til níu ára.
Jóhanna var á níunda ári er faðir hennar hvarf,
þriðja í röð systkinanna. Eftir hvarf manns síns bjó
Ragnhildur Konráðsdóttir á Steinsnesi, en síðan á
Eldleysu. Um 1850 brá hún búi. Fóru þær mæðg-
ur að Reykjum í Mjóafirði. Þar bjuggu Hjálmar
Hermannsson, hálfbróðir Hermanns, afa Jóhönnu
Sveinsdóttur samfeðra, og kona hans, María
Jónsdóttir.
Þegar Jóhanna Sveinsdóttir var tuttugu og þriggja
ára, vinnukona á heimili Hjálmars og Maríu, eign-
aðist hún dreng, Jóhann, sem dó tæpra þriggja vikna
gamall. Drengurinn var kenndur Sveini Einarssyni,
18 ára bóndasyni á Krossi, næsta bæ við Reyki. Hins
vegar benda líkur til, að Jóhann litli hafi verið son-
ur Hjálmars Hermannssonar, en Sveinn á Krossi hafi
verið fenginn til þess að gangast við barninu.
María Jónsdóttir
Í kirkjubók Fjarðarsóknar segir: „19. júní 1843 voru
saman vígð í Fjarðarkirkju Hjálmar Hermannsson,
bóndi í Firði, 24 ára, og María Jónsdóttir, bú-
stýra hans, sama stað, 20 ára“.1 María og Hjálmar
bjuggu í tvíbýli í Firði til vors 1847 þegar þau flutt-
ust að Reykjum. Búnaðist þeim vel og eignuðust sex
börn sem öll komust til fullorðinsára. Vilhjálmur
Hjálmarsson, bóndi, alþingismaður og ráðherra á
Brekku í Mjóafirði, sem átti Maríu Jónsdóttur að
langömmu, segir í Mjófirðingasögum:
Árið 1856 gerðist María [Jónsdóttir] hugsjúk að
því marki, að hún nærðist ekki og hætti að tala við
heimilisfólkið. Yngsta barn hennar, Margrét, var
Tryggvi Gíslason:
Jóhanna Sveinsdóttir
kona á 19du öld
þá aðeins á 4. ári. Um haustið eða veturinn næsta
var henni komið til dvalar hjá vinafólki í Firði. En
það kom að engu haldi. Í maí um vorið var hún
flutt dauðvona til Gísla læknis Hjálmarssonar á
Höfða á Völlum, þar sem hún andaðist litlu síð-
ar. Þegar Hjálmar spurði lát konu sinnar er sagt,
að hann hafi farið til Héraðs að annast útför henn-
ar. Er María jörðuð í Vallanesi. „Sagt var að Gísli
læknir hefði leitt Hjálmar að líkbörunum, mælt til
hans þungum orðum, og sakað hann um að hafa
valdið veikindum konunnar.“ „Það var mál manna,
að Hjálmar hefði á þessum misserum lagt hug á
vinnukonu sína, Jóhönnu Sveinsdóttur sem varð
seinni kona hans – og María þá bugast.“ 2
Hjónaband Jóhönnu Sveinsdóttur og
Hjálmars Hermannssonar
Hinn 18. apríl 1858 gekk Jóhanna að eiga hálfbróð-
ur afa síns, Hjálmar Hermannsson, sem fæddur var
19. ágúst 1819 og var því fjórtán árum eldri en hún.
Þá var liðinn hálfur ellefti mánuður frá andláti Maríu
Jónsdóttur. Hjálmar var hins vegar ekki alleinasta afa-
bróðir Jóhönnu, heldur voru þau af öðrum og þriðja,
því að móðir Hjálmars, Sigríður Salómonsdóttir, var
Jóhanna Sveinsdóttir fæddist á Krossi í Mjóafirði 1833.
1858 gekk hún að eiga hálfbróður afa síns, Hjálmar
Hermannsson, og átti með honum tólf eða þrettán börn.
Ljósmynd Eyjólfur Jónsson