Bændablaðið - 29.04.2021, Síða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 29. apríl 202116
Bláuggatúnfiskur ratar inn í
íslenska lögsögu í fæðugöngu
norður á bóginn. Lengi vel var
talið að hér væri aðeins um stöku
flökkufiska að ræða. Í lok síðustu
aldar kom í ljós að túnfiskur
gengur hingað í veiðanlegu magni.
Íslendingum hefur þó ekki tekist
flest árin að nýta þessa auðlind svo
nokkru nemi.
Fyrst er getið um túnfisk hér
við land á seinni hluta 18. aldar
en hann rak á Eyjafjallasandi.
Eftir að botnvörpuveiðar hófust á
Íslandsmiðum slæddust túnfiskar
stundum í vörpuna. Einnig sáust
túnfiskvöður bæði fyrir austan land
og vestan á fyrri hluta 20. aldar.
Túnfiskvaðan í Ísafjarðardjúpi
Einn merkilegasti atburður af þessu
tagi varð þegar túnfiskur gekk inn
í Ísafjarðardjúp í ágúst 1944. Það
ævintýri endaði með því að sex
túnfiskar veiddust á handfæri.
Árni Friðriksson fiskifræðingur
lýsir þessu atviki vel í tímaritinu
Náttúrufræðingurinn. Bátar frá
Ísafirði voru þá að veiða síld í
reknet. Þeir urðu varir við túnfiska
á sveimi kringum bátana. Fiskurinn
sótti í síldina og át jafnóðum það
sem losnaði úr netunum. Mikið
virtist vera um túnfisk og var talið
að þeir skiptu tugum eða jafnvel
hundruðum.
Sjómennirnir brugðu á það ráð
að reyna að veiða túnfiskinn á
handfæri. Í lok ágúst náðist fyrsti
fiskurinn á vélbátnum Bryndísi ÍS.
Vó hann um 300 kíló. Næsta dag
veiddust fjórir túnfiskar, samtals
915 kíló, á Morgunstjörnunni ÍS.
Bátur úr Bolungarvík veiddi svo
einn fisk. Fiskarnir veiddust á línu
með stórum öngli er nefndist hneif.
Beitt var með heilli síld.
„Meðan hneifin var að sökkva,
beit fiskurinn á, og byrjuðu þá
átökin. Veitti ýmsum betur fyrst í
stað, og töpuðust fleiri fiskar, en
veiddust, þótt þeir hefðu fest sig
á önglinum,“ segir Árni. Fiskarnir
hurfu fljótlega í september.
Þetta var í fyrsta skipti sem
túnfiskur var veiddur hér við land
að undanskildum þeim fiskum sem
slæðst höfðu í botnvörpu.
Tilraunaveiðar Japana
Bláuggatúnfiskur er ein verðmætasta
fisktegund í heimi. Þegar eftirspurn
eftir túnfiski jókst seint á 20. öld
fóru erlend skip, sem veiddu túnfisk
í úthafinu, að elta göngur hans
norður að íslensku lögsögunni.
Í framhaldi af því náðist
samkomulag um að stundaðar
yrðu tilraunaveiðar á túnfiski í
íslenskri lögsögu í umsjón Haf­
rannsóknastofnunar í samvinnu við
japanska útgerð. Tilraunaveiðarnar
stóðu yfir að hausti til frá árinu
1996 til 2005. Þegar mest var voru
fimm japönsk skip hér að veiðum.
Fiskurinn var veiddur á flotlínu og
aflinn frystur um borð.
Veiðin gekk vel framan af.
Aflinn varð mestur 1998, eða
2.258 fiskar og samtals 244 tonn.
Verulega dró úr afla um og eftir
aldamótin. Svo fór að fá skip voru
að veiðum árið 2005 og voru hér í
stuttan tíma. Túnfiskurinn fékkst öll
árin á svipuðu svæði í Suðurdjúpi,
milli Reykjaneshryggjar og
Færeyjahryggjar.
Fljótt flýgur fiskisagan
Velgengni Japana spurðist út
og Íslendingar fóru að huga að
túnfiskveiðum. Frumkvöðlar á því
sviði voru Sveinn Rúnar Valgeirsson
og Sævar Brynjólfsson sem gerðu út
Byr VE. Sveinn rifjar þessa sögu upp
í viðtali í jólablaði Fiskifrétta 2016.
Hann sagði að verkefni hefði
vantaði fyrir Byr VE hluta úr ári
og því var afráðið að láta breyta
skipinu í Póllandi svo það hentaði
til túnfiskveiða. Skipið var stækkað
og settir í það frystiklefar sem gátu
fryst túnfiskinn niður í 70 gráður.
Breytingar drógust á langinn og Byr
komst ekki á miðin fyrr en í nóvember
1998. Þá var brostinn á stormur og
lítið varð úr veiðum. Þetta varð til
þess að Byr VE leitaði á önnur á
mið. Skipið var að túnfiskveiðum
um tíma á Rockall­svæðinu en fór
allt suður til Kanaríeyja.
Um miðjan febrúar 2000 hóf Byr
veiðar í grennd við Azoreyjar og
veiddi þar 14 tonn af túnfiski á fimm
vikum. Samtals var túnfiskveiði
Byrs þessi tvö ár um 120 tonn, að
sögn Sveins Rúnars.
Annað skip frá Vestmannaeyjum,
línuskipið Guðni Ólafsson VE, kom
hér við sögu. Skipið kom til Eyja um
miðjan febrúar árið 2002 nýsmíðað
frá Kína. Það var eitt stærsta
og öflugasta línuskip á Norður­
Atlantshafi á þeim tíma.
Guðni Ólafsson VE var að mörgu
leyti hannaður með túnfiskveiðar í
huga. Skipið hélt til túnfiskveiða í
íslensku lögsögunni haustið 2002 en
aflinn varð ekki mikill, tæp 1,4 tonn.
Ísland fær kvóta
Stjórn á veiðum á bláuggatúnfiski
í Atlantshafi heyrir undir Atlants­
hafstúnfiskveiðiráðið (ICCAT).
Ísland gerðist aðili að ICCAT
haustið 2002. Í framhaldi af því fékk
Ísland kvóta í þeim
bláuggatúnfiski sem
heldur sig í Austur­
Atlantshafi. Kvótinn
árið 2003 var 30 tonn.
Þrjú skip fengu
heimild til að veiða
kvótann 2003 en
nýttu sér ekki. Þeirra
á meðal voru Byr VE
og Guðni Ólafsson
VE sem voru bundnir
í verkefnum erlendis.
Bæði þessi skip voru
síðan seld til útlanda.
Kvótinn brann því inni eins og raun
varð mörg ár eftir það. Ýmist var
það að skip sóttu ekki um veiðileyfi
eða þá að skip sem höfðu leyfi fóru
ekki til veiða.
Árið 2008 fékk ein íslensk
útgerð heimild til að nýta kvótann
í Miðjarðarhafi í samvinnu við
erlenda útgerð.
Meðafli og fyrstu beinu
veiðar af kvóta Íslands
Fátt segir síðan af túnfiskafla
íslenskra skipa hér þar til í
september 2011. Þá fékk togarinn
Baldvin Njálsson GK alls 12
túnfiska í flottrollið sem meðafla
við makrílveiðar. Samtals veiddust
tæp 2,4 tonn sem meðafli það ár.
Fyrsta tilraunin til að veiða kvóta
Íslands hér heima í beinum veiðum
var gerð árið 2012 er Stafnes KE
fékk leyfi til veiðanna. Skipið hafði
verið leigt um sumarið fyrir tökur á
myndinni „The Secret Life of Walter
Mitty“ sem Ben Stiller gerði hér á
landi. Tafir urðu á tökum þannig að
dráttur varð á því að skipið færi af
stað til veiða sem var óheppilegt.
Stafnesið náði þó að veiða 12
túnfiska, eða tæp 2,7 tonn, í tveimur
veiðiferðum seint í október. Að auki
veiddust um 2,4 tonn af túnfsiki sem
meðafli árið 2012.
Ekkert skip stundaði túnfiskveiðar
2013 en meðaflinn var um 3,8 tonn.
Góður árangur Jóhönnu
Gísladóttur GK
Til tíðinda dró árið 2014 þegar Vísir
hf. í Grindavík fékk heimild til að
veiða af túnfiskkvóta Íslands fyrir
línuskipið Jóhönnu Gísladóttur
GK. Mjög myndarlega var staðið
að veiðunum og árangurinn eftir því.
Jóhanna fékk góðan afla árið
2014 eða 21,1 tonn. Árið 2015 veiddi
skipið tæp 27 tonn. Bakslag varð svo
árið 2016. Þá var aflinn aðeins um
3 tonn. Túnfiskurinn var unninn í
Grindavík. Hann var skorinn eftir
kúnstarinnar reglum og sendur
ísaður í flugi á uppboðsmarkað í
Japan .
Á árunum 2017 til 2020 var
kvótanum úthlutað til Vísis en
engar beinar veiðar urðu þá og lítill
meðafli fékkst við makrílveiðar. Í
viðtali við Morgunblaðið sagði Pétur
H. Pálsson, framkvæmdastjóri Vísis,
að veiðarnar hefðu að mörgu leyti
gengið ágætlega en gáfu ekki mikið
af sér. Því hefði þeim verið hætt.
Þess má geta að Páll Jóhann
Pálsson, bróðir Péturs, fór einn
mánuð með Japönum á veiðar á
túnfiski í íslenskri lögsögu. Hann
tók upp myndband sem sýndi
ítarlega veiðar og meðferð aflans
og skráði niður allt sem máli skipti.
Þessi vitneskja varð grunnurinn að
þeirri þekkingu sem Íslendingar
höfðu síðar við tilraunir sínar til
túnfiskveiða.
Meðafli við makrílveiðar var
töluverður árin 2014 og 2015, eða
um 7,4 tonn og um 10,5 tonn. Árið
2015 var heildarveiðin um 37,4 tonn
og var það í fyrsta sinn sem kvóti
Íslands var fullnýttur. Heildarveiði
Íslendinga á túnfiski hér á árunum
2003 til 2020 er rúm 84 tonn, þar af
tæp 54 tonn í beinum veiðum.
Aldrei meiri kvóti
Túnfiskkvóti Íslands hefur aukist
seinni árin. Hann var kominn í 147
tonn árið 2019 og 180 tonn árið
2020. Hlutur Íslands í veiðum á
bláuggatúnfiski árið 2021 er 225
tonn. Kvóti okkar hefur því aldrei
verið meiri en í ár. Áætlað var að
taka frá 10 tonn vegna hugsanlegs
meðafla en 215 tonnum yrði
ráðstafað til tveggja skipa. Auglýst
var eftir umsóknum um veiðileyfi
en engin útgerð sótti um.
Þekking á veiðum, vinnslu og
söluferli er til staðar en ýmislegt er
okkur öndvert. Glugginn til veiðanna
er þröngur, fiskurinn er ekki nógu
feitur í ágúst, þegar veiðar mega
hefjast, og því verðminni. Í október
má búast við að veður geti hamlað
veiðum. Flutningur á ferskum
fiski til Japans er kostnaðarsamur
og Íslendingar eiga ekki lengur
sérútbúin frystiskip sem nauðsynleg
eru til að vinna fiskinn um borð.
Loks hefur dregið úr eftirspurn og
verð lækkað vegna Covid­19 og það
gerir væntanlega útslagið.
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is Það er heiðlóan sem er sigur­
vegari kosninga um tit ilinn
Fugl ársins 2021. Hún flaug
beint á toppinn í atkvæða­
greiðslunni og sigraði með
glæsibrag þar sem hún fékk
bæði flest atkvæði sem 1. val
kjósenda og var einnig með
flest atkvæði samanlagt sem
1.­5. val. Himbriminn veitti
henni harða keppni. Alls bárust
2.054 atkvæði og stóð valið um
20 fugla. Velja mátti 5 fugla og
raða þeim í sæti 1­5.
Það er Fuglavernd sem
stendur að baki kosningu á
Fugli ársins en stefnt er að því
að hún verði árlegur viðburður
héðan í frá enda voru viðtökurnar
frábærar. Keppnin er haldin í
þeim tilgangi að vekja athygli á
fuglum og þeim ógnum sem að
þeim steðja, þar á meðal röskun
búsvæða og loftslagsbreytingar.
Í hópi fugla sem voru keppendur
um titilinn Fugl ársins og eru í
miklum vanda á Íslandi eru lundi,
kría og sendlingur.
Staða heiðlóunnar á Íslandi er
þó góð og telst stofninn vera hátt í
400 þúsund pör. Hún er algengur
og útbreiddur varpfugl og Ísland
er mjög mikilvægt búsvæði fyrir
heiðlóuna því að um þriðjungur
allra heiðlóa í heiminum verpur
hér á landi. Heiðlóan er farfugl
og flýgur á haustin til Vestur­
Evrópu, aðallega Írlands, en
einnig til Frakklands, Spánar,
Portúgals og Marokkó, þar sem
hún dvelur við strendur og árósa.
Titillinn Fugl ársins 2021
er enn ein fjöður í hatt heiðló­
unnar, sem einnig sigraði Bird
Eurovisionkeppnina árið 2002
með fögrum söng sínum. Heiðlóan
er gjarnan kölluð vorboðinn
ljúfi og skipar sérstakan sess í
hugum landsmanna sem tákn
vorkomunnar og er fréttum
af fyrstu komu heiðlóunnar á
hverju vori ákaft fagnað. Um
hana hafa einnig löngum verið
ort og kveðin rómantísk ljóð.
Sé ég gróa og grænka kvist
grynnist snjóatakið
vorið hló er heyrði ég fyrst
hlýja lóukvakið
Lóuvísur 1929,
Stefán Vagnsson
,,Lóan er hið eina sanna sam­
einingartákn þjóðarinnar,“
sagði Guðrún Jónsdóttir, tals­
kona lóunnar, og var á því að
landsmenn ættu að sameinast um
að kjósa hana fugl ársins til að
kveða burt kóf og leiðindi síðasta
vetrar og það hafa þeir nú gert.
Fuglavernd óskar heiðlóunni
til hamingju með titilinn Fugl
ársins 2021 og vonar að sumarið
verði henni og hennar fiðruðu
bræðrum og systrum gjöfult og
gott.
Fuglar í 10 efstu sætum í kosn­
ingum um Fugl ársins 2021:
1. Heiðlóa
2. Himbrimi
3. Rjúpa
4. Hrafn
5. Maríuerla
6. Kría
7. Hrossagaukur
8. Lundi
9. Svartþröstur
10. Músarrindill
STEKKUR NYTJAR HAFSINS
Heiðlóan er Fugl
ársins 2021
Heiðlóa. Mynd / Jakob Sigurðsson
Túnfiskveiðar Íslendinga hafa gengið heldur brösuglega:
Kvótinn aldrei meiri en í ár
en enginn sótti um veiðileyfi
Túnfiskur skorinn í Grindavík og undirbúinn til flutnings til Japans. Mynd / Jón Steinar Sæmundsson
Túnfiskur tekinn um borð í Jóhönnu Gísladóttur GK.
Mynd / Sævar Hólm