Skessuhorn - 27.01.2021, Blaðsíða 19

MIÐVIKUDAGUR 27. jANúAR 2021 19
Pstiill - Geir Konráð Theódórsson
Á föstudegi í 13. viku vetrar hefst
mánuðurinn Þorri og þá hefjast
líka bragðgóðu þorrablótin sem
gleðja margan manninn, en hræða
kannski einhver matvönd börnin -
sem og erlenda ferðamanninn sem
komst inn til landsins þrátt fyrir
Covid og starir núna á hákarlsbit-
ann á tannstönglinum.
Í heimildum frá miðöldum kem-
ur Þorri fram sem einhverskonar
persónugervingur vetrar og þar er
einnig minnst á þorrablót. Við vit-
um ekki nákvæmlega hvernig þessi
blót fóru fram, en lýsingarnar gefa
til kynna miklar veislur og að menn
hafi gert vel við sig í mat og drykk.
Það má vel vera að fólk hér á landi,
sem og einhversstaðar á Norður-
löndunum, hafi haldið einhvers-
konar þorrablót fyrir heimilisfólkið
á bænum fyrr á öldum, en þessi teg-
und veislublóta sem við þekkjum í
dag eru tæknilega séð ekki einhver
aldagömul hefð - heldur í raun bara
form af skemmtun sem var búin til
rétt undir lok 19. aldar.
Í bókinni Íslenskar gátur, skemmt-
anir, víkivakar og þulur sem Hið ís-
lenska bókmenntafélag sendi frá sér
á árunum 1889 til 1903, skrifaði
Ólafur Davíðsson eftirfarandi:
„Þorrablótin eiga upptök sín að
rekja til íslenskra stúdenta í Kaup-
mannahöfn, eða að minnsta kosti
héldu þeir þorrablót 1873. Ég hef
heyrt sagt, að doktor Björn Ól-
sen hafi gengist mest fyrir því og
eftir hann er veislukvæðið, Full
Þórs. 1880 mun Fornleifafélag-
ið í Reykjavík hafa haldið þorra-
blót, þótt ég hafi ekki rekið mig á
skýrslur um það í blöðunum. Aft-
ur hélt það stóreflis þorrablót 21.
janúar 1881. Veislusalurinn var bú-
inn fornum voðum, skjaldarmerkj-
um og öndvegissúlum. Langeldar
brunnu á gólfinu. Samsætið byrjaði
með griðasetningu að fornum sið
og var ekki mælt meira undir sam-
sætinu. Við samdrykkjuna á eftir
var guðanna minnst, Óðins alföður,
Þórs, Freys og Njarðar til ársæld-
ar, Braga og Freyju o.s.frv. Ekki hef
ég rekið mig á skýrslur um önnur
þorrablót í blöðunum, en það er
vonandi að þau leggist ekki niður.
Það má ekki minna vera en gömlu
guðanna sé minnst einstöku sinnum
í þakklætisskyni fyrir fornöldina.“
Það gleður mig að þessi von
Ólafs rættist því Þorrablótin hafa
ekki lagst niður, heldur þvert á móti
eru þau orðin rótgróinn partur af
íslenskri menningu. Til sönnunar
á því þá hef ég lesið síðustu daga í
fréttum að það stefnir í metsölu á
þorramat þó að fá séu haldin blótin
- og að út af Covid takmörkunum
þá er líklegt að þessi unga/gamla
hefð muni aðeins breytast og verða
fyrir marga einhverskonar stafræn
skemmtun. Hvað persónugerving-
ur vetrar mun segja þegar honum
er blótað af einstaklingi sem situr
í spariskyrtu að ofan en bara nær-
buxum að neðan, einsamall fyrir
framan tölvuskjá og nartandi í súr-
an pung upp úr fötu, syngjandi með
hópnum sínum á Zoom - tja, hvað
Þorri mun segja við þessu veit ég
ekki, en þetta fær mig til að brosa.
Hvort sem að hefðin er gömul eða
ný þá finnst mér allt í góðu þó að
hlutirnir þróist og breytist, meg-
inatriðið er að gleðjast og njóta
stundarinnar.
Ég er að vísu með uppástungu
fyrir smá breytingar varðandi þorra-
matinn. Árið 1725 var franskur land-
könnuður Reynaud Des Marchais
að ferðast um Vestur-Afríku í leit að
framandi ávöxtum og matjurtum til
að koma með aftur heim til Frakk-
lands, og vonandi heilla kóngafólk-
ið og efri stéttirnar. Þau ykkar sem
lásuð pistilinn minn um hvernig
aðalsfólk í Evrópu borgaði fúlg-
ur til að leigja ananas, til þess eins
að monta sig í veislum, þið skiljið
betur af hverju þessi landkönnuður
var að standa í þessu ferðalagi. Eitt
af því sem Reynaud Des Marchais
fann og kom með til baka voru rauð
ber af plöntunni Synsepalum dulci-
ficum, í heimalöndunum voru þessi
ber kölluð agbayun, taami, asaa eða
ledidi, en í Evrópu fengu berin ein-
faldlega nafnið miracle berries eða
kraftaverkaber.
Kraftaverkaberin slógu í gegn
hjá franska aðalsfólkinu því þau
höfðu þann eiginleika að ef maður
beit í ber, og lét það leysast upp á
tungunni, þá varð það til þess að í
stutta stund snérist bragðskynið á
hvolf. Allt sem venjulega bragðað-
ist súrt varð sætt, og fólk gat borðað
margar sítrónur eða drukkið edik,
allt með bestu lyst því súra bragðið
kom fram sem sæta. Við vitum í dag
að þessi ber innihalda prótein sem
bindast tímabundið við bragðskynj-
ara á tungunni og valda því að heil-
inn upplifir súrt bragð sem sætt, og
sætan getur verið milljón sinnum
sterkari en til dæmis gervisykurinn
aspartam.
Vandinn við kraftaverkaberin var
að þessi prótein brotnuðu niður
hratt eftir að ávöxturinn var tíndur
af plöntunni og virkilega erfitt var
að rækta þessar plöntur í Evrópu.
Þetta olli því að í um það bil 300
ár hefur þessi súrsæta kraftaverka
upplifun bara verið í boði fyrir ríkt
fólk sem hafði efni á að kaupa ferska
sendingu frá Afríku. En einnig átti
fólk erfitt með að átta sig á hvað
gæti væri nytsamlegt með þess-
ari upplifun. En þetta breyttist allt
fyrir nokkrum árum síðan, prufað
var að reyna að rækta plöntuna í
öðrum löndum og heppnaðist það
vel meðal annars í Taívan, svo kom
það í ljós að með því að frostþurrka
berin margfaldaðist geymslutíminn
án þess að próteinið brotnaði nið-
ur. Núna má kaupa samanþjappað-
ar töflur af frostþurrkuðum krafta-
verkjaberjum í gegnum vefversl-
anir á netinu. Þetta framboð kom
aðallega til vegna þess að þetta varð
um tíma vinsælt sem einhverskon-
ar megrunarkúr þar sem fólk gat
étið yfir sig af hitaeiningasnauðum
mat sem drekkt var í sítrónusafa, en
maturinn bragðaðist eins og sæl-
gæti, þökk sé kraftaverkatöflunum.
Þú veist líklegast hvert ég er að
fara með þetta. Eina matarhefð-
in sem ég veit um í heiminum sem
einkennist af súru bragði er auðvit-
að íslenski þorramaturinn - og já,
ég prófaði að leysa upp svona töflu
á tungunni og borða svo þorra-
mat. Upplifunin er mjög sérstök,
bragðið kemur eins og af einhvers-
konar virkilega góðum eftirrétti,
en áferðin undirstrikar þó ákveðin
furðulegheit. Ég prófaði þetta með
vinahópnum og það sem mér þótti
magnaðast af öllu var að þeir sem
hötuðu þorramat gátu þarna með
góðri lyst hámað í sig súra punga,
lundabagga, slátur, og skolað þessu
niður með mysu. Þetta var auðvi-
tað tekið upp og ykkur er velkom-
ið að horfa á tilraunina okkar á
Youtube, það þarf bara að leita að
“Gráa svæðið - *HjÁLPARTÆKI
SúRMATSLÍFSINS *” og þá ætti
myndbandið að koma upp.
Þannig að þetta er mín uppá-
stunga til ykkar, að prófa nýja upp-
lifun á gömlu/nýju þorrahefðina,
svona fyrst að allt virðist hvort sem
er öðruvísi á þessum covid tím-
um. En ég endurtek að fyrir mér
er meginatriðið bara að gleðjast
og njóta stundarinnar. Gleðilegan
Þorra öllsömul.
Geir Konráð Theódórsson
Umhverfis- og auðlindaráðherra
hefur sett tillögu að breytingum á
lögum um verndar- og orkunýting-
aráætlun til kynningar í samráðsgátt
sjórnvalda. Eru tillögurnar unn-
ar upp úr skýrslu starfshóps þriggja
ráðuneyta. Vindorkan er auðlind
sem takmarkast nær eingöngu við
landssvæði sem hægt er að nýta
undir slík mannvirki því vindur er
nærri ótakmörkuð auðlind, ólíkt
vatnsorku og jarðvarma. Greint hef-
ur verið á um hvort vindorka heyri
undir rammaáætlun. Í frumvarpinu
er kveðið á um að vindorkukostir 10
MW og stærri vindmylla heyri und-
ir rammaáætlun en að málsmeð-
ferð verði önnur en um vatnsafls-
og jarðvarmavirkjanir. Gera má ráð
fyrir að þessi breyting á verndar- og
orkunýtingaráætlun, verði hún sam-
þykkt, muni skýra stöðu fjölmargra
virkjanakosta vindorku sem unnið
er að víða um landið. Meðal ann-
ars eru hugmyndir um a.m.k. fjóra
slíka vindorkugarða um vestanvert
landið; ein í uppsveitum Borgar-
fjarðar, tvær í Dölum og ein í Reyk-
hólasveit.
Flokkaskipting
Í skýrslu starfshópsins var horft
til bæði Noregs og Skotlands þar
sem ákveðið var að setja sérstak-
an ramma um nýtingu vindorku,
sem er til þess fallin að skapa skýr-
leika og gagnsæi um nýtingu og
uppbyggingu vindorku og er slík-
ur fyrirsjáanleiki ekki síður tal-
inn mikilvægur hér á landi. Starfs-
hópurinn taldi farsælla að taka
mið af þeirri aðferð sem Skotar
hafa beitt og aðlaga hana íslensk-
um aðstæðum. Sú aðferð bygg-
ir á að setja skýr viðmið og leið-
beiningar út frá tiltekinni flokkun
lands og náttúru sem notuð verða
til grundvallar við staðsetingu
vindorkuvera. Lagt er til að land-
inu verði skipt upp í þrjá flokka
með tilliti til vindorku. Í fyrsta
lagi verði tilteknir landslagsflokk-
ar með ákveðna skilgreinda eig-
inleika, t.d. út frá náttúruvernd
eða búsvæðum dýra eða annarrar
sérstöðu ekki teknir til greina til
vindorkunýtingar. Í öðru lagi væri
hægt að skilgreina að tilteknir aðr-
ir landslagsflokkar með tilteknum
öðrum eiginleikum gætu komið
til greina undir slíka starfsemi að
ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Í þriðja lagi væru það landssvæði
sem eru þess eðlis að tilheyra ekki
hinum flokkunum tveimur og þar
væri heimilt að byggja upp vind-
orkuver.
Forðast stórfelda upp-
byggingu á verndar-
svæðum
Skiptar skoðanir kunna að vera á
því undir hvaða flokk hvert lands-
svæði skuli falla. Hér á landi hafa
flest svæði sem þykir þörf á að
vernda með tillit til náttúrufars,
landslags eða dýralífs verið skil-
greind með tilteknum hætti af
hálfu hins opinbera, t.d. sem þjóð-
garðar eða friðlýst svæði og njóta
því verndar. Gera má ráð fyrir að
almennur skilningur sé á að æski-
legt sé að forðast stórfellda upp-
byggingu vindorkuvera eða annars
konar uppbyggingu á slíkum svæð-
um. Í skýrslu starfshópsins kem-
ur fram að horft var til slíkra skil-
greindra svæða sem ákveðins út-
gangspunktar er varðar lög um
verndar- og orkunýtingaráætlun.
„Með því er engan veginn verið
að halda því fram að svæði sem ekki
tilheyri þessum flokkum lands-
svæða geti ekki verið viðkvæm fyrir
slíkri uppbyggingu. Í tillögunum er
hins vegar byggt á því að við með-
ferð mála skv. rammaáætlun verði
einungis horft til þess að vernda
þau svæði landsins sem sérstak-
lega verða skilgreind með tiltekn-
um hætti. Hinn almenni rammi ís-
lenskra laga um uppbyggingu at-
vinnustarfsemi gildi hins vegar eft-
ir sem áður um slíka uppbyggingu
á öðrum svæðum að fengnu mati á
umhverfisáhrifum og öðrum kröf-
um laga,“ segir í skýrslunni.
Ferli umsókna
Virkjanakostir vindmyllugarða
verða ekki flokkaðir í nýtingar-
flokk, biðflokk eða verndarflokk
heldur verður aðeins litið til stað-
setningar samkvæmt fyrirfram-
gefinni skilgreiningu. Á landsvæði
í flokki eitt, þar sem ekki verð-
ur heimilt að byggja vindorkuver,
verði umsóknum strax vísað frá. Á
svæðum í flokki tvö, þar sem svæð-
ið getur verið viðkvæmt til upp-
byggingar vindorkuvera, skal verk-
efnisstjórn meta virkjanakostinn út
frá fyrirhugaðri staðsetningu. Telji
hún að ef heimila eigi virkjunar-
kostinn skuli senda umsögnina til
ráðherra til samþykktar eða synjun-
ar. Sé falast eftir því að virkja utan
svæða í flokki eitt eða tvö þarf að
fá staðfestingu frá verkefnisstjórn
rammaáætlunar að svo megi gera.
Þá tekur við skipulagsferli á vegum
sveitarfélagsins og mat á umhverf-
isáhrifum.
arg
Nýjar reglur um vindorkuver í samráðsgátt stjórnvalda
Súrsætar þorrahefðir
og kraftaverkaberin