Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2012, Page 15

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2012
kveðið. Jörðin var allt frá því á miðöldum og fram
til 1801 í sókn kirkjunnar á Snæfuglsstöðum og var
þjónað þaðan. Var Klausturhólakirkja þá annexía
frá Snæfuglsstöðum og stundum einnig frá Búrfelli.
Kirkjan í Hólum og síðar í Klausturhólum mun hafa
verið helguð Maríu guðsmóður á kaþólskum tíma -
var Maríukirkja. Omögulegt er hins vegar að fullyrða
nokkuð urn hvenær prestur settist fyrst að í Hólum.
í Prestatali og prófasta nefnir séra Sveinn
Níelsson Arna nokkurn sem fyrsta prest á staðnum
og segir hann hafa komið þangað „fyr. 1356“. Um
Arna þennan er annars ekkert vitað og ekki heldur
um aðra þá klerka, sem séra Sveinn segir hafa þjón-
að Klausturhólum í fornum sið. Við þekkjum nöfn að
minnsta kosti sumra þeirra, en langflestir þeirra munu
hafa setið á Snæfuglsstöðum og aðeins einn, Kálfur
prestur. hefur líklega setið í Klausturhólum um skeið
á ofanverðri 14du öld.
Enginn veit nú með vissu, hvenær kirkja var
fyrst reist í Klausturhólum. Kirkju þar er ekki get-
ið í kirknaskrá Páls biskups Jónssonar, sem talin er
vera frá árinu 1201. Kirknaskráin tekur hins veg-
ar einungis til prestskyldra kirkna og er þá ekki með
öllu útilokað, að einhverskonar guðshús, kirkja, hálf-
kirkja eða bænhús hafi verið í Hólum á þessum tíma
og ekki heldur að bændur á jörðinni hafi að minnsta
kosti stundum haldið heimilisprest. Um þetta vitum
við ekkert og vangaveltur eru þarflitlar.
Máldagi frá 1397
Elsta örugga heimild um kirkju í Hólum í Grímsnesi
er máldagi hennar frá árinu 1397. Þá átti kirkjan
tuttugu hundruð í heimalandi og auk þess ýmislega
kirkjugripi, messuklæði og fleira er þurfti til guðs-
þjónustugjörðar. Ekki kemur fram í máldaganum,
hvenær kirkjan var byggð, en vel má geta sér þess til,
að hún hafi risið af grunni eftir að Vigfús ívarsson
hólmur eignaðist jörðina, þ.e. einhverntíma á síðustu
tveimur áratugum 14du aldar. Eftir það stóð kirkja
óslitið í Hólum og síðar Klausturhólum fram til árs-
ins 1932.
Eftir siðaskipti var Klausturhólum þjónað frá
Snæfuglsstöðum allt til ársins 1801. Þá var kirkjan þar
orðin ónýt og sóknarpresturinn, séra Eggert Bjarnason,
fór þess á leit við stjórnvöld að losna undan þeirri
kvöð að endurbyggja hana. Þess í stað mælti hann
með því, að sóknarkirkjan og prestsetrið yrði flutt að
Klausturhólum, enda ættu ekki nema nítján eða tutt-
ugu manns kirkjusókn að Snæfuglsstöðum. Þetta var
samþykkt og með konungsbréfi, útgefnu 31. júlí 1801,
var ákveðið að leggja kirkjuna á Snæfuglsstöðum nið-
ur og að Klausturhólakirkja yrði sóknarkirkja.
Klausturhólaprestakall var við lýði í 86 ár, frá 1801
til 1887, er það var lagt til Mosfells í Grímsnesi, og
frá 1872 var Úlfljótsvatnssókn hluti af brauðinu. A
þessu tímabili þjónuðu alls sjö prestar kallinu og sátu
sex þeirra í Klausturhólum. Þeir voru: séra Eggert
Síðasta kirkjan í Klausturhóluni. Hún var lögð niður
1932. (Teikning eftir Jón Örn Bergsson)
Bjarnason (1801-1806), séra Jón Jónsson (1806-
1832), séra Jón Hallgrímsson Bachmann (1833-1845),
séra Þórður Arnason (1845-1855), séra Jón Pálsson
Melsteð (1855-1872) og séra Eggert Sigfússon (1872-
1884). Síðastur í röðinni var séra Stefán Stephensen,
en hann þjónaði kallinu frá Mosfelli í Grímsnesi.
Eftir þetta þjónuðu Mosfellsklerkar Klausturhólum
svo lengi sem kirkja var þar, en hún var lögð niður
1932. Þeir voru, eftir séra Stefán Stephensen, séra
Gísli Jónsson (1900-1918), séra Þorsteinn Briem
(1918-1922), séra Ingimar Jónsson (1922-1928), séra
Guðmundur Einarsson (1928-).
Helstu heimildir:
Alþingisbækur Islands
Diplomatarium Islandicum. íslenzkt fornbréfasafn
Islenzk fornrit
Islenzkar æviskrár
Islenzkar þjóðsögur og ævintýri
Jarðabók Arna Magnússonar
Lovsamling for Island
Manntal áíslandi 1703
Sveinn Níelsson: Prestatal og prófasta á íslandi
Sendið netföng ykkar til
Ættfræðifélagsins!
Félagar eru hvattir til að senda netföng sín til
Ættfræðifélagsins svo auðveldara sé að senda
fundarboð og tilkynningar frá félaginu.
Netföngin má senda á aett@aett.is og
gudfragn@mr.is og annakk@simnet.is
http://www.ætt.is
15
aett@aett.is