Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2012, Blaðsíða 20

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2012
Búrfellskirkja er elsta timburkirkja í Skálholtsstifti,
reist 1845, í tíð Jóns Halldórssonar stórbónda á Búrfelli.
Hún var fyrsta timburkirkjan á staðnum og þótti hið
vandaðasta hús á sinni tíð. Artalið 1845 lét Jón steypa
úr kopar og festa á fjöl yfir kirkjudyrum og þar er það
enn. Kirkjan var bændakirkja í rúm 100 ár en hefur
verið í eigu safnaðarins frá 1947. (Ljósmynd Guðmundur
Guðmundsson)
Búrfelli, Anna Jónsdóttir, sem þá var 35 ára gömul og
nær 20 árum yngri en séra Jón. Hann bað nú Önnu og
fékk jáyrði hennar.
Það er í sögnum gamalla Grímsnesinga að séra Jón
hafi sagt við Bjöm á Búrfelli: „Þú hefðir átt að vera
giftur henni Önnu, en nú tek ég hana frá þér fyrir eig-
inkonu. Mál er nú fyrir þig að festa þér konu og hana
á ég sjálfur handa þér, dóttur mína Ragnhildi.“
Þegar þessir atburðir gerðust var Björn orðinn
42 ára gamall og Ragnhildur, prestsdóttir, 22 ára
heimasæta í Klausturhólum. Þessi giftingamál milli
Búrfells og Klausturhóla virðast hafa gengið nokk-
uð auðveldlega. Ráðskonan á Búrfelli fluttist að
Hólum og giftist séra Jóni og um sömu mundir fluttist
Ragnhildur prestsdóttir að Búrfelli og giftist Birni. I
morgungjöf fékk hún hálft Búrfellið.
Þar með voru örlagaþræðirnir hnýttir með þessu
hefðarfólki á Búrfelli og Klausturhólum.
Dóttirin Margrét
Þau Anna og Jón lifðu saman í hjónabandi í sex ár. Þá
andaðist séra Jón, aðeins sextugur að aldri. Þau hjón-
in eignuðust saman þrjú börn, tvo syni sem báðir hétu
Jón og dótturina Margréti. Anna giftist öðru sinni séra
Halldóri presti á Mosfelli, bróður Steingríms biskups.
Séra Halldór var ekkjumaður, 59 ára gamall, og Anna
var þá 43 ára. Ekki áttu þau hjónin börn saman.
Anna var oft nefnd Maddama Anna. Hún var talin
skörungskona og var víðþekkt fyrir gestrisni og höfð-
ingslund, ekki síst við fátæka og bágstadda.
Ragnhildur og Björn áttu einnig tvo syni, sem líka
hétu Jón. Eldri sonurinn lærði söðlasmíði og varð
bóndi á Hömrum, sá yngri varð prestur. Þau eignuðust
einnig dótturina Margréti, sem átti eftir að verða mik-
ill örlagavaldur í sögunni.
Renndu hýru auga
Björn bóndi á Búrfelli andaðist aðeins 58 ára gam-
all. Hann hafði þá verið einn af mestu virðingarmönn-
um sveitarinnar á fyrri hluta 19. aldar. Nú urðu marg-
ir til þess að líta hýru auga til ekkjunnar Ragnhildar.
Hún var þekkt fyrir handavinnu sína og hýbýlaprýði
á Búrfelli.
Gamalt fólk í Grímsnesinu, sem Skúli Helgason
ræddi við, mundi Ragnhildi vel og sagði að hún hefði
haft óvenjumikið, ljósgult hár og verið hin höfðingleg-
asta í framkomu en gerst nokkuð feitlagin með aldr-
inum. Hún bjó einnig við mannvirðingar og vinsældir.
Að ráði Steingríms biskups giftist Ragnhildur Jóni
Halldórssyni sem verið hafði ráðsmaður biskups. Jón
bjó síðan á Búrfelli í yfir 20 ár og var einn stórbrotn-
asti atorkubóndi á Suðurlandi um sína tíð. Allt var
þar eins: framkvæmdir, búsæld, snyrtimennska og
verkhyggja.
Á Búrfelli var mikill auður í garði. Jón byggði
fyrstu timburkirkjuna á Búrfelli og byggði upp öll
bæjarhúsin. Hann var gestrisinn og óspar á veitingar
og hafði auga fyrir fegurð og skrauti.
En örlögin áttu eftir að bera hann burt frá Búrfelli,
á ókunnar slóðir. Þar hrakaði fljótt hagsæld hans og
var þá sem hamingjan sneri við honum bakinu. Eftir
meira en aldarfjórðung kom hann aftur í Grímsnesið,
ellimóður og örsnauður af fé, og þar lauk hann
ævigöngu sinni háaldraður og eflaust saddur lífdaga.
Stjúpdóttirin
Ástæðu þessa mikla viðsnúnings gæfunnar má rekja
til eftirfarandi atburðar:
Þeim Jóni og Ragnhildi hafði ekki orðið barna
auðið, en hann var stjúpbörnum sínum mjög góð-
ur. Sérstaklega var Margrét í miklu eftirlæti og mátti
hann ekki af henni sjá. Hún þótti snemma mann-
vænleg stúlka og bera af flestum jafnöldrum sínum í
sveitinni. Hún var hin álitlegasta útlits og hafði hug-
þekka framkomu. En Jón, stjúpfaðir hennar, hafði
hana í svo miklum metum og eftirlæti að hann gat
naumast hugsað sér að missa hana af heimilinu. Þeim,
sem gerðust svo djarfir að koma í biðilserindum að
Búrfelli, vísaði Jón tafarlaust frá.
Þegar Margrét var orðin 32 ára bað hennar
Guðmundur nokkur Guðmundsson frá Landakoti
á Vatnsleysuströnd. Hann þótti greindur maður og
skemmtilegur, þótti gott í staupinu og lét sér ekki allt
fyrir brjósti brenna. Hann var einnig dugnaðarmað-
http://www.ætt.is
20
aett@aett.is