Morgunblaðið - 12.02.2021, Síða 36

36 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 2021
Hristum
þetta af
okkur
L augarnar í Rey k javí k
w w w. i t r. i s
2m
Höldumbilinu og sýnum
hvert öðru tillitssemi
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
„Ég var í upphafi svolítið hrædd við
að skrifa þessa bók, af því hún fjallar
um ofbeldi, sérstaklega gagnvart
börnum. Einnig er mikil reiði í henni,
reiði sem tengist fjölskyldum og
tengslum á milli foreldra og barna,
tengslum móður og barns. Í fyrra-
vetur fór ég til Þingeyrar til að skrifa
og vinna í allt öðru verkefni, en vet-
urinn var mjög þungur og myrkur og
þegar ég byrjaði að skrifa í þessum
nýju og framandi aðstæðum hárra
fjalla hér á Vestfjörðum, umvafin
myrkri og kulda, þá losnaði um alls-
konar tilfinningar hjá mér. Ég um-
faðmaði þær og þá komu sögurnar í
þessari bók til mín,“ segir Helen
Cova, en hún sendi nýlega frá sér
smásagnasafn fyrir fullorðna, bók
sem ber titilinn Sjálfsát – Að éta
sjálfan sig. Bókin kom út bæði á ís-
lensku og ensku og er hver saga
myndskreytt af Rubén Chumillas.
Harðneskjulegt uppeldi
Helen er fædd og uppalin í Vene-
súela og í bókinni hennar kynnist
lesandinn töfraraunsæi hins suður-
ameríska heims, þar fléttast saman
raunsæislýsingar á hversdagslegum
atburðum og smáatriðum við draum-
kennda veröld. Í sögum Helenar
renna myrk suðræn ævintýri saman
við íslenska firði og snjóþunga vetur
og úr verður einhvers konar blanda
af karabísku andrúmslofti og ís-
lensku.
„Sögurnar í bókinni tengjast mikið
upplifun minni frá bernskuárunum,
þær koma inn á persónulega reynslu
mína frá því uppeldi sem ég hlaut í
Karakas í Venesúela, þar sem ég
fæddist. Vissulega eru sumar sög-
urnar nokkuð harðneskjulegar, full-
ar af ofbeldi, blóði, limslestingum og
reiði, enda var uppeldi mitt harð-
neskjulegt. Ég bjó ekki við skort, fá-
tækt eða slíkt, en ég var barn sem
lifði við afar strangt uppeldi. Því
miður viðgengst það enn í Suður-
Ameríku að foreldrar séu mjög
strangir og beiti börn sín hörðum
aga. Sumt í þessari bók er einnig
tengt reynslu minni hér á Íslandi,
sérstaklega upplifun minni á nátt-
úrunni og öllu sem henni tengist,
sem er mjög ólík því sem ég á að
venjast.“
Húmor er nauðsynlegur
Að segja sögur með þeim hætti
sem Helen gerir, með grimmu
draumaraunsæi, eða töfraraunsæi
eins og það er stundum kallað, er
hrífandi og óþægilegt í senn. Þetta
er sannarlega áhrifamikil leið til að
koma til skila því sem fólk vill segja.
Sögur Helenar eru ljóðrænar, líkam-
lega ágengar og jafnvel sjokkerandi,
fyrir þá sem ekki eru vanir slíku.
„Þegar ég var að skrifa þessar
sögur þá var afar mikilvægt fyrir
mig að vera sönn, sjálfri mér sam-
kvæm. Þegar fólk hefur upplifað erf-
iða hluti þá er líka nauðsynlegt að
leyfa sér að hafa húmor og fyrir vikið
set ég fram það sem ég er að segja
frá mjög hreint og beint. Ég segi frá
með einföldum og skýrum hætti með
svolitlu af svörtum húmor. Það er
einmitt einn ávinningurinn af því að
hafa upplifað eitthvað erfitt, að ég
get tekið reynslu mína eins og leir og
mótað hana upp á nýtt, jafnvel talað
um hana sem fasteign og tekið mér
grínleyfi. Auðvitað er þetta samt
ekki sjálfsævisöguleg bók, þó hún sé
byggð á ýmsu sem ég upplifði í
bernsku minni.“
Fjölbreytni skiptir máli
Helen segir að óhjákvæmilega
gæti áhrifa hjá henni frá suður-
amerískum og latín-amerískum rit-
höfundum.
„Ég er heilluð af höfundum eins og
Gabriel García Márquez, Julio Cor-
tázar, Horacio Quiroga, Isabel All-
ende og nýlega Samanta Schweblin.
Ég veit að sögurnar í bókinni minni,
bæði efnið og hvernig það er sett
fram, er mjög ólíkt íslenskum bók-
menntum, en mér finnst skipta
miklu máli að koma með fjölbreytni
inn í íslenskar bókmenntir. Bókin
hefur fengið mjög góðar viðtökur
hér, þó svo að sumir eigi erfitt með
að skilja hvað þar er um að vera, af
því þeir eru ekki vanir að meðtaka
sögur settar fram með þessum hætti,
en þeir sem skilja þetta algerlega
virðast kunna vel að meta sögurnar
mínar og fagna þeim. Mér finnst
gaman að víkka út hugtakið íslensk-
ar bókmenntir með því að bera á
borð slíka bók, eitthvað allt annað en
fólk býst kannski við frá íslenskum
bókmenntum, bók sem færir fólki
sýn inn í aðra menningarheima, í
reynslu, stíl og framsetningu.“
Okkar raddir þurfa að heyrast
Bókin er gefin út af fjöltyngdu út-
gáfunni Ós Pressunni, félagssamtök-
um sem ekki eru rekin í hagnaðar-
skyni.
„Við í þessu félagi erum flestar
kvenkyns rithöfundar frá öðrum
löndum en Íslandi og erum búsettar
hér, en meðal félagsmanna eru líka
Íslendingar. Tilgangur Ós Pressu er
að gefa öllum höfundum pláss, líka
íslenskum. Við erum með vinnu-
smiðjur og við gefum út eitt tímarit á
hverju ári, Ós-The Journal. Við höf-
um í þessi fimm ár sem við höfum
starfað látið okkur dreyma um að
gefa út bækur eftir höfunda af er-
lendum uppruna, og því er það fagn-
aðarefni að þessi bók mín er sú
fyrsta. Ég trúi einlæglega á að bókin
mín hafi mikið gildi og ég gaf hana út
sjálf, þó hún komi út í nafni Ós
Pressunnar. Við hvetjum fólk til að
gefa sjálft út sínar bækur, en Ós
Pressan getur þá verið vettvangur
og stuðningur fyrir viðkomandi höf-
und,“ segir Helen og bætir við að Ís-
lendingar þurfi að sjá og heyra radd-
ir íbúa hér á landi sem eru af erlend-
um uppruna.
Saknar hengirúms og hita
„Mér finnst líka áríðandi að við
veltum fyrir okkur hvað geri íslensk-
ar bókmenntir að íslenskum bók-
menntum. Er bókin mín til dæmis
ekki íslenskar bókmenntir af því ég
fæddist ekki og ólst ekki upp á Ís-
landi? Samt er Ísland orðið mitt
heimaland núna og hefur verið í
fimm ár. Ég elska Ísland og allt sem
er íslenskt, náttúruna, fólkið og sam-
félagið. Ég hef lært íslenska tungu-
málið og kynnt mér menningu ykkar
og hér á ég heima. Spurningin er
samt hvort sú list sem ég skapa hér á
landi, nú þegar ég bý hér, sé ekki
flokkuð sem íslenskar bókmenntir?
Skiptir máli að ég er ekki með ís-
lenskt eftirnafn? Með öðrum orðum:
Hvað gerir íslenskar bókmenntir að
íslenskum bókmenntum? Ós Pressan
vill opna og víkka þetta hugtak og
hleypa fleirum að og auka fjöl-
breytnina,“ segir Helen sem gaf út
barnabók árið 2019, Snúlla finnst
gott að vera einn, og kom hún út á ís-
lensku, ensku og spænsku. Nú vinn-
ur hún að nýrri bók fyrir krakka og
unglinga.
„Það stóð ekki til að ég færi að búa
hér á Íslandi þegar ég kom hingað
fyrir fimm árum, en þá var ég á
ferðalagi um Evrópu. Ég kynntist ís-
lenskum manni og við urðum ást-
fangin og ég ákvað að setjast hér að.
Nú búum við á Þingeyri, sem er ynd-
islegur staður, en ég sakna stundum
uppruna míns. Á dimmum köldum
vetrarkvöldum undrast ég stundum
sjálfa mig og spyr mig hvers vegna
ég sé ekki að rugga mér í hengirúmi
á sólríkum heitum stað í Karíba-
hafinu.“
Vefsíða Helenar: helencova.com
og vefsíða myndskreytisins Rubén:
rubenchumillas.com.
Ljósmynd/Sigurður Grétar Jökulsson
Alsæl Helen kann vel við sig á Íslandi, hér er hún í flæðarmálinu í Dýrafirði og snæviþakin fjöll í nágrenninu.
Að vera sjálfri sér samkvæm
 Helen Cova tekur erfiða reynslu sína eins og leir og mótar hana upp á nýtt í smásögum sínum
 Líkamlega ágengar sögur, jafnvel sjokkerandi  Blanda af karabísku andrúmslofti og íslensku
Þegar ég hjó af mér höndina með sveðju sauð mamma súpu handa
þeim fátæku upp úr hendinni.
Þeir fátæku sögðu að súpan hefði bragðast betur ef við hefðum
gert hana úr vinstri hendinni en ég er örvhent.
Þegar ég spurði mömmu hversvegna hún lagaði súpu úr hægri
hendinni minni svaraði hún að það væri alltaf einhver sem hefði not
fyrir það sem öðrum þætti ofaukið og að sú lexía myndi kenna mér að
höggva aldrei aftur af mér höndina. Dálítið ýkt, finnst mér, þar sem ég
hefði ekki verið fær um að höggva þá sem eftir var af mér sjálf hvort
sem er.
Mamma spurði mig ekki hversvegna ég hjó af mér höndina. Hún
kippti sér ekki upp við blóðið eða að ég hefði limlest sjálfa mig með
sveðju. Mörgum árum áður hafði hún sjálf sagað af sér höndina vegna
þess að hún vildi heldur ekki vera sú eina í þorpinu með tvær hendur.
SVEÐJA
FYRSTA SAGAN Í BÓKINNI HENNAR HELENAR
Myndskreyting við söguna eftir Rubén Chumillas.