Morgunblaðið - 13.02.2021, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Höft og lok-anirvegna
kórónuveirunnar
hafa reynt á
marga og að sama
skapi er það léttir
að tilslakanir séu hafnar. For-
gangur spilakassa í tilslökun-
unum hefur hins vegar verið
gagnrýndur og í Morgun-
blaðinu á mánudag birtist
grein eftir Ölmu Hafsteins-
dóttur, formann Samtaka
áhugafólks um spilafíkn, þar
sem hún setur fram ágengar
spurningar um hvað þar hafi
ráðið för.
Margir spilafíklar hafa far-
ið illa út úr spilakössunum og
það vakti athygli þegar greint
var frá því að spilafíklar hefðu
átt óvenju góð jól vegna þess
að spilakassarnir voru lok-
aðir.
Svo virðist sem spilakassar
hafi ákveðna sérstöðu þegar
spilafíkn er annars vegar. Það
sé ekki svo einfalt að þegar
þeim sé lokað færi fíklarnir
sig bara á netið og haldi áfram
að tapa þar.
Ögmundur Jónasson tók
upp málstað spilafíkla á þingi
og fylgdi því eftir í ráðherra-
tíð sinni. Í grein sinni í
Sunnudagsblaði Morgun-
blaðsins nú um helgina rekur
hann útreikninga Samtaka
fólks um spilafíkn þar sem
fram kemur að spilafíklar tapi
vel rúmlega 400 þúsund krón-
um á klukkustund í spilaköss-
um og á ári sé um að ræða
hátt í fjóra milljarða króna.
Það sem er mest sláandi við
þetta er að þeir sem sitja við
spilakassana eru sárafáir.
Samkvæmt könnun sem Gall-
up gerði fara aðeins 0,3%
landsmanna oftar í spilakassa
en 11 sinnum á ári.
Spilakassarnir eru reknir í
fjáröflunarskyni og rennur
féð til Háskóla Íslands, Rauða
krossins og Slysa-
varnafélagsins
Landsbjargar.
SÁÁ var áður þar
á meðal, en dró sig
út úr rekstri spila-
kassanna einmitt
vegna þess að siðferðislegar
forsendur þess að afla fjár
með þessum hætti væru
hæpnar.
Ögmundur bendir í grein
sinni á að eitt sé að taka þátt í
fjáröflun og styrkja góðan
málstað, til dæmis með því að
kaupa happdrættismiða. Öðru
máli gegni um spilakassana,
sem séu sérstaklega hannaðir
til að „tala til spilarans og æsa
upp í honum langanir þar til
hann missir stjórn á gjörðum
sínum“. Ögmundur fullyrðir
að enginn stígi inn í spilasali
til að styrkja gott málefni.
Hann þekkir málið vel og veit
um hvað hann er að tala.
Spilakassarnir hafa verið
lengi til umræðu. Mýmörg
viðtöl hafa verið tekin við fólk
sem hefur tapað aleigunni,
sett sjálft sig og heilu fyrir-
tækin á hausinn og jafnvel
lent á vonarvöl við að spila í
þeim. Það er því ekki mikill
sómi að þessari fjáröflunar-
leið. Þar við bætist að gríð-
arlega hátt hlutfall af þeim
peningum sem fara í spila-
kassana fer í rekstur þeirra
og greiðslur fyrir leyfi til að
nota þá. Ef svo stór hluti
beinna framlaga almennings
til samtaka af ýmsum toga
færi í rekstur í stað þess að
renna til málstaðarins þætti
það reginhneyksli. Umræðan
um það hvers vegna lá á að
opna spilakassana skiptir
máli, en að óbreyttu hefði það
gerst á endanum. Ákvörðun
stjórnenda SÁÁ um að draga
sig úr samstarfinu um spila-
kassana sýndi að það er að
verða hugarfarsbreyting.
Hverjir verða næstir?
Lokun spilakassa
var mörgum léttir en
nú hefur verið opnað
aftur}
Fíkn og fjárhættuspil
Hundruð Ís-lendinga
nota táknmál að
staðaldri. 300
manns segja það
vera sitt móður-
mál og mun fleiri nota það í
daglegu lífi, bæði fjöl-
skyldur, vinir og vandamenn
heyrnarlausra og fólk sem
vinnur við eða veitir þeim
þjónustu.
„Íslenska táknmálið er
fjölbreytt, fallegt, lifandi og
þróast hratt,“ segir Margrét
Auður Jóhannesdóttir tákn-
málstúlkur í viðtali í Morg-
unblaðinu í dag í tilefni af því
að á fimmtudag,
11. febrúar, var
dagur táknmáls-
ins. „Allt sem fólk
segir í mæltu
máli er sömuleið-
is hægt að segja með táknum
og færni til slíks kemur fljótt
með þjálfun.“
Mikilvægt er að efla tákn-
málið, ekki síst til að gera
heyrnarlausum börnum
kleift að dafna og njóta sín.
Í lögum segir að íslenskt
táknmál sé jafnrétthátt ís-
lenskri tungu. Það er mikil-
vægt að það sé virt og kapp-
kostað að efla táknmálið.
Hundruð Íslendinga
nota táknmál að
staðaldri}
Eflum táknmál Á
stæður sumargleðinnar í minni
barnæsku voru margar. Sumar
voru þær sömu og gleðja börn nú-
tímans, en sérstaklega þótti
mörgum krökkum í mínu hverfi
spennandi að komast í skólagarðana! Þar fengu
börn að leika sér í mold og drullu, samhliða því
að læra að rækta grænmeti sem þau færðu
stolt heim til foreldra sinna þegar sumri tók að
halla.
Einhverra hluta vegna þóttu skólagarðarnir
samt ekki töff og matræktaráhuginn fjaraði
jafnan út þegar unglingsárin nálguðust. Á full-
orðinsárum kviknaði hann þó hjá mörgum á ný
og á undanförnum árum hafa matjurtagarðar
sprottið upp í húsagörðum um allt land.
Að sama skapi hefur neysla á grænmeti stór-
aukist í landinu. Mataræðið hefur orðið fjöl-
breyttara og sem betur fer hefur skilningur á mikilvægi
þess að framleiða mat innanlands aukist. Þeir sem velja að
gera matvælaframleiðslu að ævistarfi hafa átt á brattann
að sækja. Hefðbundinn búskapur hefur víða dregist sam-
an og orðræðan í garð innlendrar matvælaframleiðslu hef-
ur stundum verið neikvæð. Sem betur fer hefur það snúist
við og aukin innlend matvælaframleiðsla er nú talin lífs-
nauðsynleg og ómetanleg af mörgum ástæðum.
Raunar kallast hún á við mörg af helstu hagsmuna-
málum þjóðarinnar, og jafnvel alls heimsins. Þannig eru
umhverfisáhrif innlendrar garðyrkju og annarrar mat-
vælaframleiðslu jákvæð, í samanburði við áhrifin af inn-
flutningi matvæla. Innlend matvælafram-
leiðsla stuðlar að fæðuöryggi þjóðarinnar, sem
í eina tíð þóttu óþarfar áhyggjur en síðari tíma
áföll hafa ótvírætt sýnt að fæðuöryggi er raun-
verulegt álitamál. Með aukinni og nútímalegri
garðyrkju er umhverfisvænni íslenskri orku
sáð í frjóan svörð, þar sem hugvit skiptir sífellt
meira máli. Nýsköpun í garðyrkju hefur skap-
að áhugaverð störf, þar sem íslenskar að-
stæður eru nýttar til að hámarka afraksturinn.
Nýting á vatni og orku er margfalt skilvirkari
og tækninýjungar fá að blómstra.
Aukinn áhugi neytenda á grænmeti hefur
birst í auknum innflutningi. Íslenskir fram-
leiðendur hafa aukið sína framleiðslu, en ekki
haldið í við eftirspurnina og því hefur hlut-
deild innlendrar framleiðslu minnkað. Hún er
nú um 20% en með markvissum aðgerðum og
nútímalegum framleiðsluaðferðum má auka hana til
muna. Þannig er raunhæft að stefna á 40% hlutdeild árið
2030 og 50% innan fimmtán ára. Slíkur árangur hefði
mikil samfélagsleg áhrif, myndi skapa fjölda starfa og
spara gjaldeyri sem annars færi til kaupa á erlendu
grænmeti.
Hugmyndir í þessa veru eru bæði raunhæfar og hag-
kvæmar. Stjórnvöld eiga að undirbúa jarðveginn og
skapa góð rekstrarskilyrði. Íslenskir framleiðendur
framleiða hágæðavöru og þess vegna er framtíðin björt!
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Spennandi atvinnugrein – ein með öllu
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Einstök svið Rannsókn-arnefndar samgöngu-slysa, RNSA, hafa birtyfirlit um störfin á síð-
asta ári. Þar kemur m.a. fram að
ekkert banaslys var skráð á sjó í
fyrra, enginn erlendur ferðamaður
lést í umferðarslysi á síðasta ári, en
þeim fækkaði verulega á milli ára,
og færri tilkynningar um flugatvik
eru raktar til færri flugstunda vegna
heimsfaraldursins.
Flugsvið
Á árinu 2020 bárust flugsviði
RNSA alls 2.281 tilkynning um flug-
atvik, alvarleg flugatvik og flugslys.
Er þetta talsverð fækkun frá 2019
en þá voru tilkynningarnar 3.619.
Atvik eru tilkynnt til Samgöngu-
stofu og fær flugsvið RNSA afrit af
þeim í þeim tilgangi að ákveða hvort
eitthvert þeirra flokkist sem alvar-
legt og skuli því tekið til rannsóknar.
Fækkun tilkynninga er rakin til al-
mennrar fækkunar flugstunda sök-
um kórónuveirufaraldursins.
Flugsvið RNSA skoðaði 23 mál
af þeim atvikum sem tilkynnt voru
og skráði 14 þeirra sem alvarleg
flugatvik/flugumferðaratvik eða
flugslys og tók þau til formlegrar
rannsóknar. Á árinu 2020 voru fjög-
ur mál skráð sem flugslys, ekkert
banaslys var í flugi á árinu. Níu mál
reyndust þess eðlis að ákveðið var að
rannsaka þau ekki frekar eða færð
undir aðra rannsókn.
Flugsvið RNSA gerði samtals
28 tillögur og/eða tilmæli í öryggis-
átt í fyrra. Á síðastliðnu tíu ára tíma-
bili, frá 2011, hefur flugsvið RNSA
gefið út samtals 132 tillögur eða til-
mæli í öryggisátt sem er um 13 á ári
eða að jafnaði rúmlega ein á mánuði.
Umferðarsvið
Árið 2020 létust átta manns í sjö
umferðarslysum. Í einu slysanna lét-
ust tveir, ökumaður og farþegi bif-
hjóls. Eitt slysanna til viðbótar var
bifhjólaslys. Alls létust því þrír ein-
staklingar af átta í bifhjólaslysum
2020. Af þessum sjö banaslysum
urðu fjögur á suðvesturhorni lands-
ins, eitt á Vesturlandi, tvö á Suður-
landi og eitt á Norðurlandi eystra.
Af þessum slysum voru fjórir útaf-
akstrar og þrjár framanákeyrslur.
Enginn erlendur ferðamaður lést í
umferðinni 2020 en undanfarin ár
hefur um þriðjungur látinna verið
erlendir ferðamenn, segir í yfirlit-
inu.
Í lýsingu á starfssviði umferð-
arsviðs RNSA segir að sviðið annist
rannsókn banaslysa og alvarlegra
umferðarslysa. Markmið rannsókna
sé að finna orsakaþætti og meðverk-
andi orsakaþætti sem leiddu til þess
að banaslys eða alvarlegt umferðar-
slys varð. Nefndin birti sjö tillögur í
öryggisátt í skýrslunum og birti 27
ábendingar eða athugasemdir.
Sjósvið
Engin banaslys urðu á íslensk-
um sjómönnum við strendur lands-
ins 2020 sem er sjöunda árið sem sú
ánægjulega þróun á sér sað og
fjórða árið í röð, segir í yfirliti sjós-
viðs. Önnur ár þar sem engin bana-
slys urðu við landið eru 2008, 2011,
2014, 2017, 2018 og 2019. Í yfirlitinu
er ekki minnst á umfangsmikla leit í
Vopnafirði að 18 ára sjómanni síðari
hluta maímánaðar, sem ekki bar ár-
angur. Samkvæmt upplýsingum frá
Rannsóknarnefnd samgönguslysa
hefur það mál ekki komið á borð
nefndarinnar.
Skráð atvik hjá RNSA-sjóatvik
voru samtals 93 á árinu en voru 106
árið 2019 og 157 árið 2018. Nýjar
áherslur frá árinu 2019 á skrán-
ingum til sérstakra rannsókna á vél-
arvana skipum og slysum á fólki
skýrir að mestu þessa þróun á milli
ára. Flest skráð atvik hjá RNSA
voru á NV-svæði eða 40, en það
svæði nær frá Snæfellsnesi að Siglu-
firði og næstflest voru á SV-svæði
eða 23, sem er svæðið frá Dyrhólaey
að Snæfellsnesi. Á erlendu hafsvæði
voru tvö atvik skráð en í báðum til-
vikum var um að ræða slys á fólki.
Skráð slys RNSA á fólki á árinu
2020 voru 58 atvik og þar af voru 35
um borð í togveiðiskipum. Meðal-
aldur slasaðra á árinu var 43 ár og
var sá sami á árinu 2019. Yngstu
slösuðu í fyrra voru tveir 20 ára há-
setar á togveiðiskipum. Elsti slasaði
var 66 ára matsveinn á dýpkunar-
skipi.
Eins og áður eru undirmenn á
skipum í miklum meirihluta þeirra
sem slasast í skráðum slysum á fólki
eða 79%. Flest slysin eru á hásetum,
62% (36), netamönnum 9% (5) og
matsveinum 7% (4). Sjö skip sukku á
árinu, fimm vegna snjóflóðs á Flat-
eyri, eitt langleguskip í Hafnarfirði
og eitt togveiðiskip við bryggju á
Stöðvarfirði.
Faraldurinn hefur
áhrif á slysatölur
Fjöldi rannsókna á samgönguslysum
Flugsvið: fjöldi rannsókna 2011-2020
Umferðarslysasvið: fjöldi dauðsfalla í umferðinni 2010-2020
50
40
30
20
10
0
50
40
30
20
10
0
H
ei
m
ild
:
Ra
nn
só
kn
ar
ne
fn
d
sa
m
gö
ng
us
ly
sa
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
24
7
19
4
16
4
29
11
21
6
15
9
19
14
19
18
23
25
14
9
8
12
9
15
4
16
18
16
18
6
8
Minniháttar atvik Formlegar rannsóknir