Morgunblaðið - 23.02.2021, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. FEBRÚAR 2021
A81
Íslensk hönnun og
framleiðsla frá 1981.
Mikið úrval lita bæði á áklæði
og grind.
Sérsmíðum allt eftir pöntunum.
Verð frá: 39.600 kr.
Sólóhúsgögn ehf. Gylfaf löt 16-18 112 Reykjavík 553-5200 solohusgogn. is
– Margir fara af
landi brott áður en
þeir fá …
– Það eru margir
sem verða eins og Tom
Cruise þegar þau
heyra …
Hvort tveggja eru
þetta fyrirsagnir
valdar af handahófi af
vefmiðlum.
Í íslenskri tungu vill
svo til að öll fallorð (orð, sem fall-
beygjast) hafa málfræðilegt kyn;
eru karlkyns-, kvenkyns- eða
hvorugkynsorð. Maður er hann og
menn eru þeir; kona er hún og kon-
ur eru þær; barn er það og börn eru
þau. Ég gef mér að um þetta séu
menn sammála. Eða hvað? Á allra
síðustu árum virðist vera einhver,
trúlegast óskipuleg hreyfing, sem
vinnur að því að breyta þessu ein-
falda og rótgróna kerfi. Þetta er til
dæmis mjög áberandi í fréttalestri á
RÚV. Svo mjög, að mann fer að
gruna að um hana hafi verið tekin
einhver stefnubreytandi ákvörðun
einhvern tíma fyrir ekki svo löngu.
Fyrirsagnadæmin hér að framan
sýna í hverju hún er fólgin. Margir,
fleirtala af margur, er málfræðilega
karlkynsorð. Þess vegna ætti, sam-
kvæmt hefðinni, að nota þeir þegar
um marga er að ræða. Þeir eru
margir.
Nú er augljóst að þar sem margir
koma saman er ekki sjálfgefið að
einstaklingarnir séu allir af sama
kyni. Og í því virðist þessi meinta
breyting liggja. Svo er að sjá að
uppi sé krafa um að þegar talað er
um hóp skuli líffræðilegt kyn þeirra
sem hópinn mynda ráða för en ekki
málfræðilegt. Gott og vel.
– Hópur fólks kom saman á Aust-
urvelli. Þau létu dólgslega.
– Fólkið talaði um nýja stjórn-
arskrá. Þau vilja breytingar.
Allt sem mér var kennt í skólum á
sínum tíma segir þessa notkun for-
nafna ranga (þótt deila megi um
notkun hugtakanna rétt og rangt í
þessu samhengi).
Hópur er karlkynsorð í eintölu.
Hann (hópurinn) getur því látið
dólgslega, ekki þeir. (Ekki nema um
marga hópa sé að ræða.)
Fólk er hvorugkyns-
orð í eintölu. Þess
vegna vill það (fólkið)
breytingar, ekki þau.
Ég skil mætavel
hugsunina á bak við
þessa breytingu. Hóp-
ur, margir og fólk inni-
halda oftar en ekki ein-
staklinga af ólíkum
kynjum, en mér hugn-
ast lítt að láta líffræði-
legt kyn ýta málfræði-
legu kyni til hliðar.
Slíkt þykir mér full-
langt gengið.
Allt beygingakerfi íslensku snýst
um þessa kynjun orða, sem oft
stangast á við líffræðilegt kyn
þeirra sem um er rætt. Ofangreind
breyting kann því að virðast þörf og
skynsamleg því ekki vill Guðrún láta
kalla sig hann eða það. En ef við
ætlum að fallast á þessa breytingu
þá opnum við ormagryfju svo djúpa
að upp úr henni verður vart komist
nema kollvarpa fallbeygingakerfinu
í heild sinni. Dæmi:
– Í viðtali sagði dómsmálaráð-
herra að hún … Já, allir vita að
dómsmálaráðherra er kona. – Einn
þingmaður sagði að hann … Hér
kemur ekki fram hver umræddur
þingmaður er og líffræðilegt kyn
hans er því óþekkt. – Karlalands-
liðið í blaki segir leikinn hafa verið
góðan. Þeir voru allir sammála
um … Hér leikur enginn vafi á kyni
tilvitnaðra. – Keppendur á Íslands-
mótinu í samkvæmisdönsum sögðu
að þeir/þau væru … Hér er okkur
vandi á höndum. Téðir keppendur
eru eðli málsins samkvæmt af fleiri
en einu kyni. – Svo ekki sé talað um
félagsmenn Samtakanna 78. Hafa
þeir/þær/þau skoðun á málinu? – Og
hvað með börnin í skólunum? Hvort
eru það þau börnin eða þeir krakk-
arnir, eða þau krakkarnir? Svo ekki
sé talað um kennarana. Hvort starfa
þar þeir, þær eða þau?
Ekki er þetta einfalt mál. Hingað
til hef ég einungis talað um mann-
eskjur og hópa þeirra þar sem allir
hlutaðeigandi hafa líffræðilegt kyn
sem stangast gjarna á við hið mál-
fræðilega. Hvað gerist ef við færum
okkur yfir í dauða hluti?
– Ég fór á bílasölu til að svipast
um. Ég sá alls konar bíla. Þau voru í
öllum regnbogans litum. Bíddu nú
við, reikna ég með að einhver segi.
Þau bílarnir? Já, þarna var Mazda
(hún), Ford (hann) og svo fram-
vegis. Líkt og með hóp manna verð
ég að gera ráð fyrir fleiri en einu
kyni.
– Gjaldmiðla allra landa ætti að
sameina. Það er óhentugt að þau
(gjaldmiðlarnir) séu svona ólík. Þau
gjaldmiðlarnir? Já, hann dollarinn,
hún evran, það jenið. Vissulega hafa
peningar ekki líffræðilegt kyn, en
hér er búið að steypa saman öllum
málfræðilegum kynjum undir einn
hatt og hvort á þá að ráða kyn hvers
og eins eða kyn nafnorðsins sem
þeir falla allir undir (gjaldmiðill)?
Nú segja eflaust einhverjir að
þetta sé ekki sambærilegt þar sem
hvorki bílar né peningar hafi líf-
fræðilegt kyn. Sem er satt og rétt,
en hvers vegna eru bílarnir þá þeir
(sem og gjaldmiðlarnir)? Vegna
þess að orðin bíll og gjaldmiðill eru
karlkynsorð. Svo hér skal málfræði-
kynið ráða för.
Ef til vill getum við fallist á þá
málamiðlun að líffræðilegt kyn skuli
ráða þegar um það er að ræða en
málfræðilegt kyn ella. Þá verðum
við að vísu að setja allar tegundir
dýra í hvorugkyn þegar þau eru orð-
in mörg saman, rétt eins og mann-
fólkið. Hundarnir voru snarvitlausir.
Þau geltu allan daginn. Samþykkt?
Lykilspurningin í mínum huga er
þessi: Er þorri málnotenda sáttur
við þessa meintu breytingu? Sé svo
er fátt fleira um þetta að segja. Mál-
vísindamenn framtíðarinnar hafa þá
eitthvað til að rannsaka og skrifa
um; hvenær og hvernig kyngreining
nafnorða í íslensku leið undir lok.
Eftir Hauk
Svavarsson » Þetta er til dæmis
mjög áberandi í
fréttalestri á RÚV. Svo
mjög, að mann fer að
gruna að um hana hafi
verið tekin einhver
stefnubreytandi ákvörð-
un einhvern tíma fyrir
ekki svo löngu.
Haukur Svansson
Höfundur er kennari.
haukursv@simnet.is
Um þá, þær og þau
Þeir eldri borg-
arar, sem eru að
berjast fyrir áunnum
réttindum sínum og
einnig fyrir kjörum
þeirra sem minnst
hafa sér til lífs-
bjargar, virðast eng-
um árangri geta náð
við ríkisstjórnir og
ráðherra allt frá
2012, þrátt fyrir
skrifleg loforð og fyrirheit um
bætur fyrir hverjar kosningar,
nema með því að hefja dómsmál
við íslenska ríkið og Trygginga-
stofnun til að fá að njóta laga-
verndar og réttinda.
Fyrsta dómsmál
Það er hafið og fjallar um ólög-
mæti skerðinga greiðslna TR á
móti lífeyrissjóðsgreiðslum.
Fyrsta lota vannst, þegar héraðs-
dómari hafnaði frávísunarkröfu
ríkisins. Grái herinn þurfti langan
undirbúning og fjársöfnun til að
hefja málið með þremur félags-
mönnum sínum sem standa form-
lega að málinu, og mun vafalaust
þurfa að sækja málið fyrir öllum
dómstigum landsins, og ef það
tapast, þá einnig erlendis.
Annað dómsmál
Það mál myndi varða ólögmætt
ósamræmi þess að TR telur lífeyr-
isgreiðslur vera fjármagnstekjur
sem veldur því, að ef þær eru um-
fram kr. 25.000 á mánuði skerða
þær greiðslur almannatrygginga.
Ef lífeyrisgreiðslur væru hins veg-
ar taldar launatekjur, eins og ríkið
hefur ákveðið þegar þær eru
skattlagðar, myndu skerðing-
armörkin miðast við kr. 100.000.
Þetta þarf að leiðrétta afturvirkt
til margra ára.
Í lögum um tekjuskatt nr. 90/
2003 er kveðið á um að lífeyrir
teljist til launa, en þar segir:
„Endurgjald fyrir hvers konar
vinnu, starf eða þjónustu, án tillits
til viðmiðunar, sem innt er af
hendi fyrir annan aðila. Hér með
teljast til dæmis hvers konar bið-
laun, starfslaun, nefndarlaun,
stjórnarlaun, eftirlaun og lífeyrir
[…].“
Í lögum um almannatryggingar
nr. 100/2007 er kveðið á um það í
9. og 10. tl. 2. gr. að ekki sé mis-
munur á atvinnutekjum og at-
vinnutengdum lífeyrissjóðs-
greiðslum.
Þriðja dómsmál
Einnig þyrfti að höfða mál til að
fá leiðréttingu til þeirra, sem hafa
verið skattlagðir tvisvar af sama
tekjustofni, en þeir eru margir
sem greiddu skatt til ríkis og
sveitarfélaga af iðgjaldagreiðslum
sínum frá 1969 til 1988, en frá því
ári eru lífeyrissjóðsgreiðslur til
þeirra skattlagðar á ný af sama
stofni fjármagns. Það getur ekki
talist löglegt.
Blaðagreinar
Í aðdraganda kosninga á þessu
ári hef ég skrifað margar blaða-
greinar í Morgunblaðið um kjör
eldri borgara, með tilliti til þeirra
sem þar eru verst settir í von um
að baráttan yrði skerpt af hálfu
eldri borgara til leiðréttingar eða
að ríkisstjórn og stjórnarþing-
menn myndu breyta einhverjum
skerðingarákvæðum laga almanna-
trygginga á þessu vorþingi. Hvor-
ugt hefur gerst. Forysta Lands-
sambands eldri borgara, stjórn og
kjaranefnd, hefur ekki náð árangri
í þessum efnum undanfarin mörg
ár. Vonbrigðum olli að langur
sjónvarpsþáttur nýverið um vel-
ferð aldraðra fjallaði
ekkert um kjaramálin.
Kostnaðurinn við
að fá að vinna
án skerðinga
Talið hefur verið að
auknar greiðslur rík-
issjóðs til TR kosti um
tvo milljarða ef 45%
skerðing á vinnulaun-
um umfram kr 100
þúsund á mánuði yrði
afnumin. Ekki er
reiknaður með í því dæmi virð-
isaukinn af aukinni veltu fólksins,
sem myndi koma til vinnu og ekki
heldur lífsbati þeirra sem hafa
kosið að sitja heima fullfrísk,
fremur en að láta hirða af sér um
76% af því sem unnið yrði umfram
þau laun. Ef þetta væri reiknað
með tel ég að það kostaði ríkissjóð
ekkert. Heldur hitt, að það kæmi
fram gróði í aukinni skattlagningu
af tekjum og veltu í virðisauka og
heilsa þessa fólks yrði betri og
lífsgleðin meiri með minni út-
gjöldum ríkissjóðs vegna þung-
lyndis og annarra veikinda.
Viðhorf fjármálaráðherra
Nýlega svaraði fjármálaráð-
herra fyrirspurn á Alþingi: „Aldr-
ei hefur meira verið gert fyrir
aldraða […] Í fyrsta lagi hafa kjör
þeirra sem minnst hafa milli hand-
anna af þeim sem fá bætur frá al-
mannatryggingum batnað hraðast
á undanförnum árum. Kjör þeirra
hafa batnað hraðar en þeirra sem
hafa meira á milli handanna en
þiggja þó eitthvað úr almanna-
tryggingakerfinu.“
Þetta er að mestu leyti rangt
eins og ég hef bent á í fyrri grein-
um mínum um þessi mál. Hér má
einnig spyrja hverju ráðherrann
myndi svara einfaldri spurningu,
sem lyti að því að íslenska ríkið
greiði hlutfallslega lægst allra
þjóða innan OECD til eldri borg-
ara gegnum TR.
Síðan segir ráðherrann að Ís-
lendingar eigi að vera stoltir af
öflugu almannatryggingakerfi.
Eigum við að vera stolt af því að
ríkið hirði af eldri borgurum ár-
lega um 28 milljarða vegna skerð-
inga á greiðslum TR til þeirra?
Hvað gætu eldri borgarar
gert meira í þessari stöðu?
Forysta LEB gæti lagt fram til-
lögur til ríkisstjórnar um lág-
markslagfæringu á kjörum eldri
borgara, sem næðu til þeirra sem
verst eru settir í samræmi við
samþykkt landsfundar um kjara-
mál frá 30.6. 2020. Ef engin við-
brögð yrðu við því fyrir landsfund
LEB á þessu ári, yrði að mínu
álita að leggja fyrir fundinn tillögu
um að félög eldri borgara um land
allt stæðu saman að framboði til
Alþingis undir nýrri forystu
stjórnar LEB. Það gæti verið
sjálfstætt framboð eða með sam-
starfi við annan flokk með skrif-
legum skuldbindingum stjórnar
þess flokks um stefnu í þessum
málaflokki og þátttöku í framboði,
skilyrt aðeins til þátttöku á næsta
þingi.
Eftir Halldór
Gunnarsson
Halldór Gunnarsson
»Eigum við að
vera stolt af því
að ríkið hirði af eldri
borgurum árlega um
28 milljarða vegna
skerðinga á greiðslum
TR til þeirra?
Höfundur er formaður kjararáðs Fé-
lags eldri borgara í Rangárvallasýslu.
Ná eldri borgarar
aðeins rétti með
dómsmálum?