Morgunblaðið - 27.03.2021, Blaðsíða 53

MENNING 53
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. MARS 2021
„Þetta hafa verið mjög erfiðir tímar
fyrir allar sviðslistir og hjá mörgu
listafólki, leikhústæknifólki og sviðs-
fólki sem ævinlega hefur lifað við
óvissu og óöryggi. En ef til vill hefur
eilíft óöryggi gert það hæfara til að
komast af í heimsplágunni með hug-
rekki og húmor að vopni. Hug-
myndaflug þeirra hefur þegar fund-
ið sér nýjan farveg við nýjar
kringumstæður í hugmyndaríku,
skemmtilegu og hrífandi samskipta-
formi, – þökk sé veraldarvefnum.“
Þannig skrifar breska leikkonan
Helen Mirren í ávarpi sínu í tilefni
af Alþjóðlega leiklistardeginum sem
haldinn er hátíðlegur í dag, 27.
mars, fyrir tilstuðlan Alþjóða-
leiklistarstofnunarinnar (ITI).
Íslenska ávarpið í ár samdi skáldið
Elísabet Kristín Jökulsdóttir og
hefði ekki komið til hertra
samkomutakmarkana hefðu ávörpin
tvö verið flutt á leiksviðum landsins
í kvöld fyrir sýningar.
„Allar götur frá upphafi mann-
vistar hefur fólk sagt hvert öðru
sögur og undurfalleg list leikhússins
mun lifa jafn lengi og við byggjum
jörðina okkar. Sköpunarþörf leik-
skálda, leikmyndahöfunda, dansara,
söngvara, leikara, tónlistarfólks,
leikstjóra – allra þessara ein-
staklinga – mun aldrei kafna og hún
mun fyrr en varir blómstra á ný með
nýja orku og með nýjan skilning á
heiminum sem við öll deilum. Ég get
varla beðið!“ skrifar Mirren, en Haf-
liði Arngrímsson íslenskaði.
Leikurinn uppspretta lífsins
„Amma, viltu hlusta á dansinn?
Það er leikhúsið. Leikurinn er eldri
en siðmenningin. Ljónið og býflugan
hafa leikið sér lengur en við. Það
gerir leikinn að uppsprettu lífsins,“
skrifar Elísabet í ávarpi sínu og
heldur síðan áfram. „Úr hverju er
leikhús búið til. Úr þögninni og
myrkrinu. Úr þögninni rétt áðuren
tjaldið er dregið frá. Úr myrkrinu
sem við bíðum í áðuren tjaldið er
dregið frá. Leikhúsið er tjaldið,“
skrifar Elísabet og bendir á að leik-
hús sé líka skvaldrið. „Skvaldrið
áðuren tjaldið er dregið frá, brakið í
nammibréfunum, jafnvel hringingar
í farsímum. Næst skaltu hlusta á
skvaldrið í áhorfendum sem snar-
þagnar þegar myrkrið skellur á. Ég
talaði við áhorfanda og hún sagði:
„Pabbi og mamma voru verkafólk
en sáu alltaf til þess að við fórum í
leikhúsið.“ Og hvað er leikhús
spurði ég. Og hún svaraði. „Ég veit
það ekki … það var annar heimur,
… leikritið.“
Ég talaði við leikara; leikhúsið er
andardráttur, hreyfing, ryþmi, texti,
sagði ein, annar var að undirbúa
sýningu með vændiskonum og heim-
ilislausu fólki, þriðja sagði að í leik-
húsinu mætti sýna réttarhöld, sál-
fræðivinnu, partavinnu, leikhúsið
væri heimili tilfinninganna,“ skrifar
Elísabet og rifjar upp að á sínum
tíma hafi hún verið hrædd við leik-
húsið þar sem henni fannst leikhúsið
eiga meira í pabba hennar en hún.
Trúnaður í hjarta lítillar stúlku
„En ég skal segja þér hvað leik-
hús er. Trúnaður. Trúnaður á milli
A og B. Trúnaður í hjarta lítillar
stúlku. Leikhúsið er í hjartanu,
maganum, hryggsúlunni, leikhúsið
er í hryggsúlunni og auðvitað blóð-
inu.
Ég er með leikhúsið í blóðinu, ég
ólst uppí leikhúsi og á efri hæðinni
var hún Kristín sem eldaði matinn
handa leikurunum, hjá henni fékk
ég andabrauð þegar ég varð þreytt
á að horfa á æfingar, hverja æfing-
una á fætur annarri og leikararnir
voru svo góðir, alltaf að faðma mig
og brosa til mín. Og leikstjórinn
sagði: „Tökum þetta aftur. Hljóð í
salnum.“ Og ég sat stillt og prúð í
sætinu mínu. Það var gaman að
labba um í leikmyndinni í pásu. Ég
horfði á sömu æfinguna aftur og aft-
ur, alveg einsog ég horfði á Hamlet
aftur og aftur þegar ég fékk að
fylgjast með æfingum mörgum
árum seinna.
Aftur og aftur því ekkert gerist
aftur. Og þessvegna hljómar það
aftur: Amma, viltu hlusta á dansinn?
Í kjól, glimmer og glitrandi,“ skrifar
Elísabet í ávarpi sínu í tilefni
Alþjóðlega leiklistardagsins.
silja@mbl.is
Ljósmynd/Stilla úr kvikmyndinni The Tempest
Hugrekki Helen Mirren með hugrekki og húmor að vopni.
Sköpunarþörfin mun aldrei kafna
- Alþjóðlegi leik-
listardagurinn
haldinn hátíðlegur
í dag, 27. mars
Morgunblaðið/Eggert
Dansar Elísabet Jökulsdóttir er með leikhús í blóðinu.
Helgi Snær Sigurðsson
helgisnaer@mbl.is
Eilíf endurkoma er yfirskrift viða-
mikillar myndlistarsýningar sem
opnuð verður í Listasafni Reykjavík-
ur á Kjarvalsstöðum í dag kl. 10 en
vegna hertra sóttvarnareglna verður
ekki um hefðbundna opnun að ræða
heldur mun húsið vera opið frá kl. 10
til 17 og geta tíu gestir verið í hverju
sóttvarnahólfi. Óskyldir aðilar skulu
virða tveggja metra reglu og bera
grímur. Forseti Íslands, Guðni Th.
Jóhannesson, ávarpar gesti í streymi
á facebooksíðu safnsins og einn lista-
manna sýningarinnar, Páll á Húsa-
felli, leikur á náttúruhljóðfæri kl. 11
og kl. 14.
Sýningin er sögð einstakt tækifæri
til að upplifa verk Jóhannesar Kjar-
vals í samhengi verka listamanna
samtímans og er hún jafnframt sú
fyrsta þar sem slíkt er gert. Lista-
mennirnir eru 16 og allir á lífi og seg-
ir í tilkynningu að sýningin dragi
fram mörg af hugðarefnum meistara
Kjarvals og að settar séu fram tilgát-
ur um tengsl við hugðarefni hinna
starfandi listamanna. Þeir eru Egg-
ert Pétursson, Egill Sæbjörnsson,
Einar Garibaldi, Gjörningaklúbbur-
inn, Guðrún Einarsdóttir, Guðrún
Kristjánsdóttir, Hrafnkell Sigurðs-
son, Katrín Elvarsdóttir, Katrín Sig-
urðardóttir, Kristján Guðmundsson,
Ólafur Elíasson, Páll Guðmundsson,
Ragna Róbertsdóttir, Ragnar Kjart-
ansson, Sigurður Guðjónsson og
Steina. Sýningarstjórar eru Ólöf
Kristín Sigurðardóttir, safnstjóri
Listasafns Reykjavíkur, Markús Þór
Andrésson og Edda Halldórsdóttir.
Axel Hallkell Jóhannesson er sýn-
ingarhönnuður.
Sum unnin með Kjarval í huga
Edda Halldórsdóttir, einn sýning-
arstjóra, segir titil sýningarinnar
vísa til þess að hugmyndir og minni
komi til baka á ólíkum tímum. „Við
erum að vinna með Kjarval sem ein-
hvern útgangspunkt en hann er samt
einn sýnenda,“ segir Edda og að sjá
megi tengingar milli verka Kjarvals
og hinna listamannanna.
Edda er beðin að nefna dæmi um
slíkar tengingar á sýningunni. „Sum
verkin eru unnin gagngert með Kjar-
val í huga eins og til dæmis verk
Eggerts Péturssonar þar sem hann
tekur blómaandlit, teikningu eftir
Kjarval, og vinnur hana inn í sitt
málverk sem er nýtt verk og hann er
að sýna í fyrsta skipti á þessari sýn-
ingu. Sú tenging er bókstafleg og
skýr. Síðan höfum við parað líka verk
Rögnu Róbertsdóttur við málverk
eftir Kjarval sem nefnist „Heyþurrk-
ur eftir Heklugos“ og er málverk af
Heklu, landslagsverk sem hann
gerði árið 1977 og Ragna vinnur með
efniviðinn, vikur úr Heklu. Hún tek-
ur hraun og vikur úr Heklu og vinnur
landslag með efniviðnum. Á þann
hátt er spurningin meira um efnivið
en viðfangsefni,“ svarar Edda.
Ragna hafi ekki verið að hugsa um
Kjarval þegar hún gerði sitt verk.
Eitt dæmið enn er málverkasería
eftir Ragnar Kjartansson þar sem
hann beitir svipaðri vinnuaðferð og
Kjarval, málar úti í náttúrunni.
„Stærðin á hans verkum tekur mið af
stærð Kjarvalsverks sem Ragnar á,“
bendir Edda á og að Ragnar hafi
fengið innblástur sinn frá því verki.
Edda er spurð hvort einhver verk
hafi verið unnin sérstaklega fyrir
sýninguna og segir hún engin hafa
verið sérstaklega pöntuð fyrir hana
nema verk Einars Garibaldi. „Hann
hefur verið með Kjarval pínulítið á
heilanum í um tuttugu ár og fengist
við hans arfleifð. Eftir samtal við
okkur fór hann að vinna,“ segir
Edda.
Ný sýn á verk listamannanna
Verkin á sýningunni eru sum úr
safneigninni, sum fengin að láni og
önnur koma beint frá listamönn-
unum. Lykilverk á sýningunni eru
„Life Under the Glacier“ eftir Ólaf
Elíasson og vídeóinnsetningin
„Lava&Moss“ eftir Steinu Vasulka
og landið og tengsl okkar við það er
ríkt þema í verkum Guðrúnar Krist-
jánsdóttur, Katrínar Elvarsdóttur,
Katrínar Sigurðardóttur, Rögnu Ró-
bertsdóttur og Páls á Húsafelli, að
því er fram kemur í tilkynningu en
frekari upplýsingar um sýninguna
má finna á vef safnsins, listasafn-
reykjavikur.is. „Þegar maður geng-
ur um salinn verða þessar tengingar
alveg augljósar,“ segir Edda um sýn-
inguna og á þar við tengingar milli
verka samtímalistamanna og verka
Kjarvals. „Ég er mjög ánægð með
þessar paranir og þessa listamenn,“
segir Edda og að á sýningunni fái
fólk nýja sýn á verk Kjarvals og
hinna listamannanna.
Ljósmyndir/Eyþór Árnason
Nætur Starfsmenn safnsins hengja upp verk Kristjáns Guðmundssonar, „Lengsta nótt á Íslandi“, sem er parað við verk Kjarvals, „Júnínótt á Þingvöllum“.
Tilgátur um tengsl
- Verk Kjarvals eru sett í samhengi við verk sextán samtímalistamanna á
sýningunni Eilíf endurkoma sem opnuð verður í dag á Kjarvalsstöðum
Skúlptúr Axel Hallkell skoðar falleg verk Egils Sæbjörnssonar.
Skáldsagan
Hamnet, eftir
Maggie O’Farr-
ell, hlaut verð-
laun samtaka
bandarískra
bókagagnrýn-
enda, National
Book Critics
Circle Award, í
fyrradag. Í
henni segir af
andláti 11 ára
sonar Vilhjálms Shakespeares af
völdum svartadauða á sínum
tíma.
Raven Leilani hlaut John Leon-
ard-verðlaunin, sem veitt eru fyr-
ir bestu frumraun höfundar, fyrir
bókina Luster og verðlaun í
flokki fræðibóka hlaut blaðamað-
urinn Tom Zoellner fyrir Island
on Fire: The Revolt That Ended
Slavery in the British Empire.
Samtök bandarískra bóka-
gagnrýnenda voru stofnuð árið
1974 og eiga yfir 600 gagnrýn-
endur aðild að þeim. Veita þau
árlega verðlaun fyrir bækur árs-
ins á undan.
Þrjár bækur verð-
launaðar af rýnum
Hamnet eftir
Maggie O’Farrell
Franski kvik-
myndaleikstjór-
inn Bertrand
Tavernier er lát-
inn, 79 ára að
aldri. Hann leik-
stýrði yfir 40
kvikmyndum og
heimildamynd-
um og var einnig
virtur kvik-
myndafræð-
ingur. Tavernier hlaut fjölda verð-
launa á ferli sínum, 40 alls ef marka
má vefinn Internet Movie Database
og af merkustu kvikmyndum hans
má nefna A Sunday in the Country,
Round Midnight, Capitaine Conan,
It All Starts Today og Life and No-
thing But. Hann hóf feril sinn sem
kvikmyndagagnrýnandi og kynn-
ingarfulltrúi fyrir leikstjórann
Stanley Kubrick en fyrsta kvik-
myndin hans, L’Horloger De Saint-
Paul, kom út árið 1974.
Bertrand Tavernier
dáinn, 79 ára
Bertrand
Tavernier