Bændablaðið - 24.06.2021, Qupperneq 14

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. júní 202114
FRÉTTIR
Anna María Flygenring verður áfram formaður Geitfjárræktarfélags Íslands:
Óviðunandi þjónusta sláturhúsanna
við geitabændur
– Segir að ný reglugerð sem heimilar heimaslátrun geita muni almennt ekki gagnast þeim
Á bænum Hlíð í Skeiða- og
Gnúpver j ahreppi, býr Anna
Mar ía Flygenr ing, formaður
Geitfj ár ræktar félags Í slands,
ásamt manni sínum, Tryggva
Steinar ssyni. Þau reka þar
kúabú með 45 mjólkandi kúm
auk þess að vera með nokkrar
litlar aukabúgreinar ; á annan
tug landnámshænsna, allnokkur
hross, sjö huðnur og kiðlinga,
þr játíu kindur og eina forystuær
sem nýlega bar tveimur lömbum.
Anna María gaf nýverið kost á
sér til áframhaldandi formennsku
í Geitfjárræktarfélaginu og segir
margt áhugavert í deiglunni hjá
geitabændum. Hún gagnrýnir
sláturleyfishafa fyrir óviðunandi
þjónustu við geitabændur og efast um
að ný reglugerð, sem heimilar slátrun
í minni geita- og sauðfjárhúsum,
gagnist geitabændum mikið.
„Geitum hefur aðeins verið
að fjölga að undanförnu, sumsé
geitabændum sem eru með lítinn
frístundabúskap með gei tur.
Félagsmönnum okkar hefur hins
vegar ekki fjölgað og ég kann ekki
skýringu á því af hverju þessir
geitabændur skila sér ekki til okkar
því það eru alls kyns hagsmunir sem
félagið berst fyrir. Þá erum við líka
með okkar fína merki, Afurð, sem
við létum hanna fyrir okkur árið
2019 og félagsmenn fá að nota á
sínar afurðir,“ segir Anna María.
Geitabændum hefur fjölgað
mjög frá árinu 2004 þegar þeir voru
einungis 40, en á síðasta ári voru þeir
komnir í 119 samkvæmt Mælaborði
landbúnaðarins. Á sama tíma hefur
fjöldi geitfjár farið úr 422 í 1.621.
Enn er íslenski geitastofninn skil-
greindur í mikilli útrýmingarhættu,
en Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna telur búfjár-
stofna í slíkri hættu þar sem kvendýr
eru færri en 4.200.
Byrjaði með þrjár geitur
„Ég byrjaði með þrjár geitur,
eiginlega bara að gamni mínu og
vegna þess hversu áhugaverð mér
fannst þessi tegund. Mér fannst
ég líka þurfa að gera eitthvað í
þágu íslensku geitarinnar, þegar
útlitið var sem verst á Háafelli,“
segir Anna María um upphaf
geitfjárræktar í Hlíð. Hún vísar
ti l þess neyðarástands sem
skapaðist í greininni á Íslandi með
rekstrarerfiðleikum á langstærsta
geitabúi landsins árið 2014. Hún
segir gleðiefni að Jóhanna B.
Þorvaldsdóttir, geitabóndi á Háafelli,
hafi aftur gefið kost á sér í stjórn
félagsins á aðalfundinum, en hún sat
í stjórn í mörg ár og gegndi einnig
formennsku.
„Það má segja að við Tryggvi
hæfum formlegan kúabúskap
hér árið 1981. Tryggvi er með
ræturnar hér í Hlíð en ég hafði
engar beinar tengingar í landbúnað
þegar ég tók ákvörðun um að fara í
Bændaskólann á Hvanneyri. Ég hef
rætur í Hafnarfirði og Reykjavík,
en bjó líka úti á landi; til dæmis
Hveragerði, Stykkishólmi og Dalvík.
Svo er þetta krókaleið sem skilar
mér hingað. Mamma hafði verið
hér kaupakona, sem var í gegnum
frænda okkar. Þá var ekki verknám
inni í náminu, en kennarinn minn,
Magnús B. skólastjóri, sagði mér
að ég yrði að kunna að mjólka og
það lærði ég hér í Hlíð í gegnum
kunningsskap mömmu við foreldra
Tryggva.
Á Hvanneyri fann ég mig vel
í öllu búfjárhaldi – ekki síst með
hrossin – og ég hef byggt á þeirri
undirstöðu í allri ræktun; hvort
heldur í kringum skepnurnar eða
jarðrækt og garðyrkju.“
Mjaltaþjónn settur upp
„Stærstu breytingarnar í okkar búskap
voru þegar við keyptum mjaltaþjón
fyrir það sem við köllum enn þá
„nýja fjósið“ , en er reyndar að verða
21 árs. Þá þótti þetta mjög fullkomið,
með kjarnfóðurbási, lausagöngu
auðvitað og mjaltagryfju. Á þeim
tíma var nú frekar neikvætt viðhorf
gagnvart þessum tækniframförum.
Við fengum margar spurningar um
hvort kýrnar færu í kjarnfóðurbásinn
– hvort þær ætu yfirhöfuð mélið – og
hvort þær færu upp á legubásana.
Sumsé þarna var mikil tortryggni
sem breyttist svo yfir í jákvæðni
á mjög stuttum tíma. Við fengum
mjög marga í heimsókn til að skoða
fjósið og það varð heilmikið félagslíf
í rauninni hér í sveitinni í kringum
þessar breytingar okkar.
Það var Arnar Bjarni Eiríksson í
Landstólpa sem sá um uppsetningu
á mjaltaþjóninum og stóð fyrir
ýmsum uppákomum með
nautgriparæktarfélaginu, til dæmis
fræðslufundum og ferðum.“
Þau Anna María og Tryggvi hafa
haldið sínum búskap í svipaðri stærð
frá því að „nýja fjósið“ var tekið í
gagnið. „Ástæðan er að jörðin ber
einfaldlega ekki stærri búskap,“
útskýrir Anna María. „Það er eiginlega
enginn möguleiki fyrir okkur að
stækka túnin, við erum aðkreppt má
segja. Aðaltúnin okkar liggja hér
niður að Stóru-Laxá, en svo erum við
með lakari tún hér hærra í landinu.
Þar er bratti, enda situr landið hér utan
í hlíð sem bærinn heitir eftir – í um
140 metra hæð yfir sjávarmáli. En
hér er mjög góður jarðvegur, gjarnan
veðursælt – jafnvel oft betra en niðri
við Árnes – og rennandi vatn í öllum
hólfum.“
Einstök geitafiða
Anna María hefur mikinn áhuga á
ull og ullarvinnslu – bæði af íslenska
sauðfénu en auðvitað ekki síður
geitafiðunni. Hún segist hafa verið
heppin þegar henni bauðst að taka
þátt í félagsstarfi kvenna sem vinna
ull og prjóna í Þingborg, rétt austan
við Selfoss.
„Ég hef farið með reyfi í Uppspuna,
til hennar Huldu, og látið vinna fyrir
mig mitt eigið band. Mér finnst það
skemmtilegt og það gefur mér mikið
að geta framleitt mitt eigið prjónaband
og vísað á kindina sem það er komið
af. En maður finnur að fólk er ekki
mjög viljugt að borga mikið meira
fyrir slíkt upprunavottað band, sem
ég skil ekki, því þetta er miklu dýrara
í framleiðslu fyrir okkur. Maður fer
kannski með eitt til þrjú reyfi í einu í
vinnslu, jafnvel í tveimur eða þremur
litategundum, og það kostar bara
eðlilega meira en vinnsla á stærri
skala eins og til dæmis hjá Ístex.
Fólk ski lur ekki í hverju
verðmunurinn er fólginn og ber saman
kannski verð á vörunum okkar saman
við léttlopa frá Ístex, sem kostar
kannski einn þriðja af því sem við
myndum þurfa að fá fyrir okkar band
– bara til að standa undir kostnaði.
Ég myndi segja að við þyrftum að
fá að lágmarki 1.500 krónur fyrir 50
grömm,“ segir Anna María, sem selur
sitt band og stundum eigin prjónavörur
í Þingborg. Hún bendir áhugasömu
fólki um ull og prjónaskap á að
haldinn verður viðburðurinn Ullarvika
2021 í haust á vegum nokkurra aðila
á Suðurlandi.
Anna María segir að fiðan sé svo
í rauninni allt annað dæmi. Fyrir
nokkrum árum var ekki tækjabúnaður
á Íslandi til að vinna fiðuna í
prjónaband og hana þurfti að senda
úr landi til vinnslu. En með tilkomu
Uppspuna opnuðust tækifæri fyrir
geitabændur að láta vinna fiðuna fyrir
sig með minni fyrirhöfn og tilkostnaði.
„Við erum alltaf að reyna að vekja
meiri athygli á geitafiðunni og fræða
fólk og bændur um vinnsluna á henni.
„Við tökum nú þátt hér á Hlíð í gerð
fræðslumyndbands um vinnslu á
geitafiðu, aðallega dóttir okkar, Guðný
Stefanía Tryggvadóttir, en ég er til
aðstoðar. Þetta er gert í tengslum við
geitfjárnámskeið sem Birna Kristín
Baldursdóttir er að setja á laggirnar
við Landbúnaðarháskóla Íslands.
Okkar hlutverk er að kenna og sýna
kembingu á geitunum og feril fiðunnar
að því að verða úrvals hráefni til að
vinna úr.“
Fiðan losnar á vorin
og eru geiturnar þá kembdar
með eins konar greiðu
„Það er miklu meiri vinna við fiðuna
en kindaullina og þú færð minna út
úr henni. Bæði þarf að hreinsa hana
og svo er ferlið í gegnum vélarnar
snúnara. Þannig verður hún að vera
miklu dýrari,“ segir Anna María.
Hún segir að fiðan sé takmörkuð
auðlind á Íslandi, lítið framboð sé
yfirleitt af þessu einstaklega fíngerða
og mjúka efni. „Það selst allt strax
sem er í boði á Íslandi. Það er í raun
merkilegt hversu góð íslenska fiðan
er, því geitin hefur ekki verið ræktuð
vegna hennar – hún var alltaf aðallega
ræktuð til mjalta.“
Afurðir geitarinnar
Sem fyrr segir var hannað merki
fyrir félagið árið 2019, sem vörur
félagsmanna sem eru til sölu geta
borið.
„Ég held að það gildi það sama
um kjötið sem hefur verið í boði, að
það seljist bara allt upp líka. En við
höfum lent í ákveðnum vandræðum
varðandi þjónustu sláturhúsanna við
okkur. Stærri sláturhúsin velja dagana
sem þeir vilja slátra fyrir okkur, en
ég undanskil Hvammstanga sem mér
skilst að þjónusti Háafell vel.
Svo er okkur gert að taka allt kjöt
heim, til dæmis. Þau taka ekkert í
umboðssölu frá okkur eins og þau gera
fyrir aðrar svokallaðar hefðbundnar
búgreinar. Svo ég segi aðeins frá
minni neikvæðu reynslu af þjónustu
sem ég fékk hjá Sláturhúsi Vesturlands
í Borgarnesi síðasta haust. Ég varð
fyrir miklum vonbrigðum, því ég bað
um að fá að taka stökurnar mínar heim
en þær hurfu og voru ekki afgreiddar
samkvæmt minni beiðni. Að mestu
leyti gekk ágætlega að vinna kjötið
samkvæmt minni beiðni, en þó ekki
alveg eins og ég bað um. Ég held að
sauðfjárbændur létu nú í sér heyra
ef tveir skrokkar týndust bara í
sláturhúsinu, að þeir fengju þá ekki
einu sinni og ekki borgað fyrir þá.
Því stökurnar sem glötuðust hjá mér
geta verið jafnmikils virði og tveir
lambsskrokkar að lágmarki. Síðan
hafa verið erfiðleikar í fláningu á
geitaskrokkunum og við höfum líka
fengið til baka skemmdar stökur, því
það er vissulega erfiðara að flá þá.
Þannig að við höfum kannski ekki
mjög góða sögu að segja af viðskiptum
okkar við sláturhúsin. En þau verða
að bæta sig í þessu því við erum að
borga sérstaklega fyrir vinnsluna og
heimtöku á geitunum, eins og borgað
er fyrir heimtöku á lömbunum.“
Boðið upp á einn slátrunardag
í september
Anna María bendir á að það sé einnig
talsvert óheppilegt að geta ekki byrjað
geitaslátrun fyrr, til dæmis snemma í
ágúst og ekki seinna en um miðjan
ágúst, því hafrar sem fæddir eru
um miðjan febrúar eru þá að verða
kynþroska og það hefur mikil neikvæð
áhrif á bragðgæðin. „Sláturfélag
Suðurlands gaf bara upp einn dag í
september sem okkur var heimilt að
láta slátra hjá þeim sem er auðvitað
ekki nógu gott fyrir kjötafurðir af
höfrum sem eru fæddir snemma.
Sumir geitabændur þurfa að láta gelda
snemmfædd hafurskið, sem auðvitað
eykur á kostnað.
Síðan er eitt mjög brýnt mál
sem snýr að ráðuneytinu og við
höfum ákaft kallað eftir, en það er
að setja í reglugerð skyldu á herðar
sláturhúsanna að viðhafa kjötmat.
Eins og staðan er í dag þá er þeim
ekki skylt að meta kjöt af geitum
– þótt flestir geri það og skili mati
– og það er ástæðan fyrir því að
engar sláturtölur eru til um geitakjöt
í dag – til dæmis á Mælaborði
landbúnaðarins. Ekkert innlegg er í
sláturhúsin og því engar raunverulegar
tölur um kjötframleiðslu.“
Heimaslátrunarreglugerð mun
lítið gagnast geitabændum
Nú hefur verið gefin út reglugerð
sem heimilar heimaslátrun í litlum
sauðfjár- og geitasláturhúsum. Anna
María sér ekki fyrir sér að reglugerðin
breyti miklu hvað varðar möguleika
geitabænda til að bjarga sér sjálfir.
„Ólafur Þór Hilmarsson hjá Matís
kom í heimsókn á aðalfund okkar
til að útskýra fyrir okkur hvernig
reglugerðin virkaði, enda ekki vanþörf
á því. Þar rann upp fyrir okkur að þetta
reynist vera allt öðruvísi en gert var
ráð fyrir. Okkur sýnist þarna vera allt
of stífar og flóknar reglur fyrir svo
umfangslitla starfsemi sem slátrun á
geitum er. Ég hef ekki trú á því að
geitabændur munu almennt skoða
þennan möguleika.
Þrátt fyrir allt held ég nú að það
sé bjart yfir greininni og hef sjaldan
verið eins bjartsýn. Ef ég væri að byrja
í búskap núna er ég viss um að ég
byrjaði bara með um 50 geitur sem
ég myndi mjólka til ostagerðar – því
það er líka gríðarleg eftirspurn eftir
honum – og framleiðslu á öðrum
mjólkurvörum eins og ís og skyri. Þar
eru miklir möguleikar,“ segir Anna
María Flygenring í Hlíð. /smh
Anna María Flygenring, formaður Geitfjárræktarfélags Íslands, í góðum
félagsskap.
Mismunandi prjónaband í ýmsum litbrigðum með ólíkri áferð; unnið úr
geitafiðu, u�� a� �orystu�ind og sauð��. Myndir / smh