Fréttablaðið - 25.08.2021, Qupperneq 21

Enn tengja eflaust margir
andlit Guðrúnar Agnars-
dóttur við Krabbameinsfé-
lagið og það er engin furða.
Alls var hún forstjóri félags-
ins í 18 ár, eða frá 1992 til
2010.
Á þeim tíma breyttist starf-
semin umtalsvert. Þar má nefna
að heimahlynning byrjaði sem
sprotaverkefni og sannaði gildi
sitt. Guðrún hafði frumkvæði
að stofnun Ráðgjafarþjónustu
Krabbameinsfélagsins sem er einn
af hornsteinum félagsins í dag
og þá tókst henni að endurnýja
allan brjóstaskoðunartækjabúnað
félagsins. Bleiku boðin hófu göngu
sína sem fjáröflunar-og árveknis-
átak og það sama má segja um
Mottumars. Listinn er langur og
ferillinn farsæll. Guðrún fagnaði
80 ára afmæli fyrr í sumar. Hún
fylgist vel með heilbrigðismálum
sem læknir og fyrrverandi þing-
kona. Hún heimsótti Krabba-
meinsfélagið og leit yfir farinn veg
og velti fyrir sér framtíð félagsins á
70 ára afmælisárinu.
Guðrún heilsar starfsfólki með
virktum á leið um gamla vinnu-
staðinn sem henni er svo kær.
„Ég hafði verið hér í stjórn áður
en ég hóf fullt starf en svo eru
tengslin alltaf mikil. Maður lætur
sjá sig á aðalfundum og svo er sæti
í heiðursráði, svona ef maður hefur
ekki klúðrað neinu stórkostlegu,“
segir Guðrún og brosir við.
„Þannig að þau eru úti um allt,
tengslin við fólkið sem hér starfar
og hefur hingað leitað. Milli allra
þessara ólíku sviða og skilgreindu
deilda var mikill samgangur, í
matsalnum hittist starfsfólkið
á jöfnum grundvelli, brosti og
spjallaði og mér leið alltaf eins og
hér væri saman komin ein stór
fjölskylda. Ég hugsa til hennar með
miklum hlýhug.“
Skilgreinum þörfina og
svörum kallinu
Breytingar hafa orðið á starfi félags-
ins undanfarin ár. Sú veigamesta
er líklega sú að Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins hætti störfum um
síðustu áramót eftir að hafa starfað
óslitið frá árinu 1964.
„Það hafa orðið miklar breyt-
ingar en mikilvægast fyrir félag á
borð við Krabbameinsfélagið er að
aðlaga sig nýjum tíma og nýjum
aðstæðum. Við vorum eina félagið
á Norðurlöndum sem stundaði
leitarstarf með þessum líka góða
árangri sem hér náðist. Ástæðan
var sú að læknar höfðu mikinn
vísindalegan metnað til að hefja
skipulagt leitarstarf í forvarnar-
skyni og má segja að Krabba-
meinsfélagið hafi verið langt á
undan stjórnsýslunni í heilbrigðis-
málum. Þarna var þörf sem þurfti
að sinna og félagið gat sinnt henni.
Félagið er stofnað af áhugafólki í
heilbrigðisstétt sem eygði mögu-
leika á að gera eitthvað sem skipti
máli því þarna er til fagleg þekking
og mikill hugur meðal fólks að nýta
hana til góðs.“
Má segja að byltingar í heil-
brigðissögu Íslendinga komi frá
grasrótinni, þar sé bent á þörfina
og henni svarað uns heilbrigðis-
kerfið hefur burði til að taka við?
„Já, en þarna er einmitt faglegt
frumkvæði sem er tekið af mennt-
uðu fólki jafnvel þótt það sé innan
áhugasamtaka. Þar má benda á
fjölmargt sem hefur litið dagsins
ljós, fyrst hjá Krabbameinsfélag-
inu, hvort sem það er leitarstarf,
frumurannsóknir eða krabba-
meinsskráin sem er auðvitað
ótrúlegt afrek. Svo má minnast á
forvarnarstarf gegn reykingum
sem var einstaklega árangursríkt
og hlutfall Íslendinga sem reykti
hríðféll. Skólabörn höfðu séð alls
konar myndir og upplýsingar um
skaðsemi reykinga og fóru að beita
foreldra sína, afa og ömmur þrýst-
ingi um að hætta. Með þátttöku
stjórnvalda síðar meir tókst okkur
næstum að útrýma reykingum
sem okkar helstu heilsuvá.“
Traustið mun endurvinnast
„Ég minnist þess að þegar ég var
erlendis á fundum, bæði vegna
norræna samstarfsins sem og
evrópska samstarfsins sem við
vorum aðilar að, þá vakti árangur
okkar í skipulögðu leitarstarfi
mikla aðdáun. Þátttaka var ávallt
með besta móti og kollegum okkar
erlendis þótti sérstaklega merki-
legt hvernig okkur tókst að ná til
heillar þjóðar. Því eru það auðvitað
vonbrigði að hafa horft upp á þetta
klúður sem hefur fylgt skimunar-
starfi á þessu ári eftir að starf-
semin var flutt til Heilsugæslunnar
og Landspítala,“ segir Guðrún.
Eins og flestir vita var skim-
unarstarf fyrir bæði brjósta- og
leghálskrabbameinum flutt frá
Krabbameinsfélaginu um síðustu
áramót og við tóku aðilar heil-
brigðiskerfisins. Fyrirkomulagið
hefur hlotið talsverða gagnrýni
og þá sérstaklega að leghálssýni
voru flutt úr landi á danska rann-
sóknarstofu. Þeirri ákvörðun hefur
nú verið snúið við.
Hvernig er hægt að fá konur til að
öðlast traust á kerfið eftir allt sem á
undan er gengið?
„Þátttakan var auðvitað alltaf
með besta móti en á síðasta áratug
veit ég að eitthvað var farið að
fækka. Ástæður fyrir því geta verið
margar. Kostnaður er sjálfsagt
ástæða, sérstaklega fyrir ungar
konur sem hafa ef til vill ekki
mikið milli handanna. Að sama
skapi hugsum við oft að við séum
ósigrandi og ódauðleg þegar við
erum á þrítugs- og fertugsaldri og
því ekki fyrsta hugsun að fara í
skimun. Þátttakan skiptir höfuð-
máli til að skimun sem forvörn
virki sem skyldi. Skiljanlega hefur
traustið á þjónustuna minnkað en
ég er þess fullviss að traustið mun
endurvinnast fljótt þegar konur
sjá að metnaður er fyrir starfinu og
greitt verður úr þeim flækjum sem
mynduðust í upphafi árs.“
Það eru fyrst og fremst konur
sem nota heilbrigðiskerfið
Í kjölfar alls sem á undan er gengið
heyrast raddir sem telja að það halli
á konur í heilbrigðiskerfinu. Svo
kæruleysislega yrði til dæmis ekki
farið með heilbrigðismál sem sneri
einungis að körlum. Einnig mætti
benda á að það hallar augljóslega
á konur þegar kemur að starfsfólki
heilbrigðisstétta, í öllu falli þegar
kemur að launamálum.
„Ég get sagt frá því að þegar ég var
í sérnámi í Lundúnum stofnuðum
við Félag íslenskra lækna í Bretlandi
árið 1972. Við fengum heimsókn frá
Magnúsi Kjartanssyni, þáverandi
heilbrigðisráðherra, og héldum
fyrir hann nokkrar kynningar. Ég
hafði ekki hugsað sérstaklega um
það þá, en í mínu ávarpi prófaði ég
að kyngreina starfsfólk heilbrigðis-
kerfisins á Íslandi. Í ljós kom að um
80% þeirra sem þar störfuðu voru
konur. Mig grunar að hlutfallið sé
svipað í dag, þótt konur séu nú mun
fleiri í læknastétt en var þá. Þessir
ungu menn á þeim tíma höfðu
aldrei hugsað út í þetta, „já, þú segir
það já,“ var viðkvæðið. En þetta
þurfum við að hafa á hreinu. Konur
eru í miklum meirihluta starfs-
fólks innan heilbrigðiskerfisins og
beinlínis bera uppi allt kerfið. Ég
er alveg handviss um að launahluti
kvenna sé ekki alveg í samræmi við
það. Konur eiga skilið að fá mun
meiri virðingu fyrir sín störf í heil-
brigðiskerfinu.“
Guðrún hugsar sig um og bætir
við að konur haldi ekki aðeins
uppi kerfinu með sínum störfum,
þær séu líka öflugri sem notendur.
„Flestar kannanir sýna að konur
eru almennt miklu duglegri við að
vitja heilbrigðiskerfisins heldur en
karlar. Og þetta á til að gleymast.
Ekki endilega fyrir sína hönd.
Konur vitja einnig heilbrigðis-
kerfisins fyrir hönd barna sinna,
fyrir hönd eiginmanna eða foreldra
og láta sig heilsu flestra varða í sínu
nærumhverfi. Konur eru því stærri
„kúnnahópur“ ef svo má að orði
komast. Því er enn mikilvægara
að greiða úr skimunarmálum og
endurbyggja traust, því það er
undirstaða heilbrigðiskerfis sem
virkar.“
Ráðgjafarþjónustan var bylting
Nú er kannski ástæða til að spyrja
Guðrúnu um hvað henni þótti mikil-
vægasta framlag sitt á starfstíma
sínum hjá Krabbameinsfélaginu,
sem var langur og farsæll. Getur
hún gert upp á milli barna sinna?
„Við héldum stóra landssöfnun
árið 2001 sem gekk líka svo vel að
loks fengum við nægilega fjármuni
til að hefja skipulagða ráðgjafar-
þjónustu hjá félaginu. Það hafði
verið boðið upp á takmarkaða
þjónustu, til dæmis hjá aðildar-
félögunum, en ekki í líkingu það
sem okkur tókst að setja á lagg-
irnar. Þetta er einn af hornsteinum
félagsins í dag og ég er afskaplega
stolt yfir því að hafa tekið þátt í því
að koma því á laggirnar. Þjónustan
er ókeypis og ég er þess fullviss um
að hún skipti fólk raunverulegu
máli, bæði krabbameinsgreinda og
aðstandendur þeirra.“
Og framtíðin? Hvert verður
hlutverk Krabbameinsfélagsins á
næstu 70 árum?
„Næg eru verkefnin! Félagið
hefur barist fyrir skimun fyrir
ristilkrabbameini, sem er aug-
ljóst mál að gera. Það er einmitt
verkefni sem Krabbameinsfé-
lagið knýr áfram og lætur verða
að veruleika. Forvarnir verða
mikilvægar og fræðsla um heil-
brigðari lífshætti sem eru fyrir-
byggjandi gegn krabbameinum.
Eitt allra mikilvægasta er svo að
búa til betri aðstæður fyrir krabba-
meinssjúklinga á Landspítalanum
með byggingu nýrrar dagdeildar.
Krabbameinsskráin er og verður
ótrúlega mikilvægt tæki í krabba-
meinsrannsóknum um ókomna
tíð og hlutverk félagsins í að efla
rannsóknir á Íslandi verður áfram
stórt og hefur rými til að stækka
enn meira. Krabbameinsfélagið
hefur ríkt erindi í framtíðinni og
ég hef fulla trú á félaginu, nú sem
aldrei fyrr.“ ■
Krabbameinsfélagið á ríkt erindi næstu 70 árin 
Guðrún segist einna stoltust af landssöfnuninni árið 2001 þar sem safnað var fjármunum til að hefja skipulagða ráðgjafarþjónustu hjá félaginu. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Guðrún að kynna átakið Karlar og krabbamein 2009. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Næg eru verkefnin!
Eitt allra mikil-
vægasta verkefnið nú er
að búa til betri aðstæður
fyrir krabbameinssjúkl-
inga á Landspítalanum.
Guðrún Agnarsdóttir.
3MIÐVIKUDAGUR 25. ágúst 2021 KR ABBAMEINSFÉLAGIÐ 70 ÁR A