Morgunblaðið - 24.04.2021, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. APRÍL 2021
Steinás 22, 260 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Glæsilegt 6 herbergja einbýlishús á tveimur hæðum
með bílskúr. Heitur pottur, góð útiaðstaða.
Fleiri myndir og lýsing á eignasala.is
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Verð 84.000.000 247 m2
Í
fréttaþætti var talað
um „manneskjubein“
á Suðurnesjum. Ég
hrökk við – en áttaði
mig síðan á að þetta er auð-
vitað beint framhald af orða-
laginu „manneskja ársins“
sem var tekið upp eftir að
„manni ársins“ var úthýst
fyrir tveimur árum.
Við erum orðin dauðhrædd
við að taka okkur orðið „mað-
ur“ í munn. Það er að verða
eitt ferlegasta bannorðið. Ég
tek t.d. eftir því að frétta-
menn byrja stundum á „mað“
eða „me“, þagna síðan augnablik en segja svo: manneskja/ manneskjur, ein-
staklingur/ einstaklingar eða aðili/ aðilar. Orðið kvenmaður heyrist jafnvel
ekki lengur. Ekki er heldur talað um alþingismenn – nei, alþingisfólk skal
það vera. Og lögreglufólk og hestafólk er á þeysireið inn í tungumálið.
Karlkynsfornafnið „þeir“ er
líka stórhættulegt eins og svo
vel kom fram í orðum frétta-
manns um daginn. Hann
„mismælti“ sig og sagði „heil-
brigðisstarfsmenn“ en bætti
fyrir þau slæmu mistök með
því að segja „þau“ í næstu
setningu: „Þegar heilbrigðisstarfsmenn komu til vinnu í morgun sáu þau að “
Það á að afkynja íslenskuna. Þórarinn Eldjárn kallar þetta málvönun. Í
bókinni Til í að vera til (2019) segir hann í vísunni Málvönun:
Öll geta sagt það saman
sem er afkynjað:
Aðili er aðila gaman
eins og Hávi kvað.
Þessari vísu mætti bregða upp á töflu, nemendum sem „víti til varnaðar“.
Hliðarávinningurinn yrði svo meðal annars fróðleikur um tvífarana Óðin og
Háva og orðin frægu sem lögð eru þeim í munn í Hávamálum: „Maður er
manns gaman.“
Það sem afkynjunarmenn virðast ekki eða vilja ekki heyra eða sjá er að
þessi nýja íslenska er farin að valda málótta. Menn hiksta og ræskja sig og
fara síðan að tala um manneskjubein af því að þeir þora ekki einu sinni að
taka sér í munn eignarfall fleirtölu orðsins maður: manna-bein.
Annað sem forsprakkar afkynjunar átta sig ekki á er að þeir eru sjálfum
sér ósamkvæmir í eigin málnotkun. Þeir grípa t.d. óvart til orðsins maður/
menn í gömlu merkingunni [konur og karlar], sem þeir ólust upp við. En við
sem hlustum og lesum hljótum að eiga að skilja þá á nýja mátann og ályktum
þar með að þeir séu einungis að tala um karla. Útkoman verður hringavit-
leysa.
Að minnsta kosti einn fjölmiðill sker sig sem betur fer úr og lætur ekki
glepjast. Ég hlýt að hvetja þá sem starfa við aðra miðla til að staldra aðeins
við og athuga sinn gang. Kannski geta þeir haldið fund um málið og komist
að heillavænlegri niðurstöðu. Og hugsanlega geta stjórnmálamenn gert það
sama. Ég held að þeim áskotnist engin viðbótaratkvæði með auglýsingunni:
Öll velkomin. Það er ekkert „líbó“ við svoleiðis orðalag; þetta er í besta falli
sýndarmennska – eða öllu heldur hræsni.
Afkynjun íslenskunnar
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Hestafólk er á þeysireið inn í tungumálið.
Mynd/Pixabay, Parker West
A
uglýsing hér í Morgunblaðinu frá Sjálfstæð-
isflokknum fyrir viku gæti bent til þess að
flokkurinn ætli að heyja kosningabaráttuna
á 50 ára gömlu baráttumáli ungra sjálf-
stæðismanna um báknið burt. Það er jákvætt enda
löngu tímabært en ekki alveg einfalt. Frá því að upp-
reisnarmenn frjálshyggjunnar komust til valda í
flokknum fyrir um fjórum áratugum hefur báknið
þanizt út sem aldrei fyrr og Sjálfstæðisflokkurinn átt
sinn hlut að því.
Til þess að tekið verði mark á þessu markmiði nú
þarf vilji til þess að sjást í verki fyrir kosningar. Og
þar sem flokkurinn hefur fjármálaráðuneytið í sínum
höndum ætti það að vera létt verk.
Utanríkisráðuneytið er augljóst fyrsta verkefni.
Þar er mesta tildrið og sýndarmennskan og hefur
alltaf verið. Utanríkisþjónusta allra landa einkennist
af því og þótt hún sé alls staðar hlægileg er hún
hlægilegust hjá smáríkjunum. Snemma á þessari öld
taldi ráðuneytið að það gæti haft milli-
göngu um frið milli Ísraela og Palest-
ínumanna. Nú telur það sig geta miðlað
málum á milli Bandaríkjamanna og
Rússa.
Slíkt ofmat á sjálfu sér kostaði óheyrilegt fé þegar
utanríkisráðuneytið ætlaði að kaupa sér sæti með
stóru strákunum.
Til að skipta máli í þeim leik þarf fjölmennar þjóð-
ir, mikla fjármuni og öflugan her. Við höfum ekkert
af því.
Jafnframt er kominn tími til að fækka sendiráðum
bæði á Norðurlöndum og annars staðar. Þau hafa
einfaldlega litlum verkefnum að sinna. Eitt sendiráð í
Osló dugar fyrir Norðurlöndin öll. Ríkið getur sparað
sér kostnað við sendiherrabústaði annars staðar, sem
í sumum tilvikum geta kostað um 600 milljónir.
Sendiráð í sumum öðrum löndum eru algerlega
óþörf.
Fyrsta verkefnið hér heima er að ríkið efni til
námskeiðs fyrir starfsmenn sína til að upplýsa þá um
hvert hlutverk þeirra er. Í upphafi þessa kjörtímabils
boðaði einn ráðuneytisstjóri nánustu samstarfsmenn
til fundar og óskaði eftir því að upplýsingar til nýs
ráðherra yrðu takmarkaðar. Það eitt sýnir að ein-
hver misskilningur er á ferð meðal starfsmanna í
ráðuneytum um þeirra hlutverk.
Hinir kjörnu fulltrúar eru valdir af fólkinu í land-
inu til að ráða. En það er margra áratuga gamalt
vandamál að embættismenn reyni að sölsa þau völd
undir sig og sú árátta þeirra stuðlar að því að báknið
þenst út. Hvers vegna ráðherrar úr öllum flokkum
láta það viðgangast er óskiljanlegt.
Að koma böndum á báknið er því verðugt verkefni
en það er bæði flókið og víðtækt. Um skeið virtist
Miðflokkurinn ætla að taka forystu í því en hann hef-
ur ekki fylgt því eftir. Sjálfstæðisflokkurinn er vel til
þess fallinn en þá verður hann líka að horfast í augu
við eigin ábyrgð á bákninu.
Í bákninu felst gífurleg sóun á almannafé. Þeir
sem vinna hjá opinberum aðilum hafa engan skilning
á því að sú staða getur komið upp að ekki sé til fyrir
launum. Uppsagnir eru að mestu óþekkt fyrirbæri í
opinbera kerfinu. Það er kominn tími til að það
breytist. Í einu ráðuneyti gengur einn starfshópur
undir nafninu „dauðadeildin“ af því að þeir starfs-
menn hafa ekkert að gera.
Auðvitað er hneyksli að þetta skuli vera svona en
engu að síður staðreynd. Standi Sjálfstæðisflokkurinn
við stóru orðin í þetta sinn verður það honum mikil
lyftistöng í kosningabaráttunni.
Það er þekkt í stærri einkafyrirtækjum
að kostnaður við æðstu stjórnendur
þeirra hefur tilhneigingu til að vaxa of
mikið. En reynslan er sú að þau rétta sig
af og skera þann umframkostnað niður.
Það gerist ekki hjá opinberum aðilum, hvorki hjá ríki
né sveitarfélögum. Þetta sjáum við mjög skýrt hjá
stærri sveitarfélögum hér.
Við þurfum að hefja mikið átak hér í þessum efn-
um í opinbera kerfinu öllu. Þótt það kunni að þykja
undarlegt á eyðslan á opinberu fé sér rætur í löngu
liðnum tíma, þegar „yfirstéttin“ var í betri aðstöðu
bæði hér og annars staðar til að lifa á kostnað al-
mennings.
Kóngafjölskyldur fyrri tíma eru enn til en eru
tímaskekkja sem á að heyra sögunni til. Það væri
fróðlegt að kannað yrði hversu mikið af siðum og
venjum á Bessastöðum á rætur að rekja til dönsku
hirðarinnar. Slík könnun ætti að fara fram og síðan
ætti markvisst að þurrka þá háttsemi út.
Og út af fyrir sig má segja það sama um orðu-
glingrið sem hér er í gangi.
Almennt má segja að í okkar samfélagi eigi að
þurrka út sýndarmennsku og tildur hvar sem það er
að finna. Við erum öll afkomendur sjómanna og
bænda og eigum að vera stolt af því. Prjálið sem ein-
kennir flest evrópsk samfélög á ekkert erindi hingað
og hefur aldrei átt þótt reynt hafi verið að innleiða
ósiði annarra þjóða hér.
Sé Sjálfstæðisflokknum alvara með því að koma
böndum á báknið og allan umbúnað þess er þetta
réttur tími til þess, m.a. vegna þess að við þurfum
með einhverjum hætti að borga kostnað við farald-
urinn.
Það er enginn vafi á því að slíku átaki verður fagn-
að um allt land. Almennir borgarar sjá þá „blóðugu
sóun“ sem hér er hjá hinu opinbera og þola hana illa.
Þeir vita hverjir borga.
En þetta má ekki verða enn ein sýndarmennskan.
Því yrði illa tekið.
Báknið burt?
Sýndarmennska
eða alvara.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Ámeðan ég kenndi stjórn-málaheimspeki í Háskóla Ís-
lands reyndi ég eftir megni að hugsa
upp rök með og á móti ólíkum sjón-
armiðum, reyna á þanþol hugmynda,
rekja þær út í hörgul. Heimspekin á
að vera frjó samræða, ekki einræða.
Eitt sígilt umræðuefni var hversu
langt ríkið mætti ganga í að lögbjóða
það sem er á hverjum tíma talið gott
siðferði. Ætti löstur að teljast glæp-
ur? Eins og ég hafði kynnst, þegar
ég nam stjórnmálaheimspeki í
Reykjavík og Oxford, var þá nær-
tækt að ræða rök með og á móti því
að banna með lögum vændi og klám.
Það varð að vísu erfiðara með ár-
unum að ræða þau mál, því að öfga-
femínistar í röðum nemenda urðu sí-
fellt aðsópsmeiri og vildu ekki hlusta
á nein rök með því að leyfa þetta
hvort tveggja. Þetta væri niðurlæg-
ing og kúgun kvenna, og með því
væri málið útrætt. Þegar ég hreyfði
því til dæmis, að hugsanlega mætti
leyfa vændi af mannúðarástæðum,
því að til væru hópar, sem gætu ekki
vegna líkamslýta eða offitu útvegað
sér rekkjunauta nema með því að
greiða fyrir það, var ég sakaður um
„fitusmánun“ og fordóma gegn fötl-
uðum.
Kúgunarrök bannkvenna áttu ef-
laust stundum við áður fyrr, en þau
hafa veikst, því að með netinu hafa
milligöngumenn og hugsanlegir
kúgarar að miklu leyti horfið, ekki
síst þegar um klám er að ræða: Nú
selja stúlkur beint aðgang áhorfenda
sinna að lostugu athæfi, eins og fram
hefur komið hér í blaðinu. Ég hafði
hins vegar ekki ímyndunarafl til að
smíða dæmi eins og það, sem ég
rakst á nýlega um niðurlæging-
arrökin. Nokkrar konur í Toronto í
Kanada ráku stofnun, sem yfirvöld
töldu vændishús. Þær mótmæltu
harðlega og skutu málinu til dóm-
stóla. Þær buðu í fyrirtæki sínu upp
á kynlífsleiki, þar sem ekki var um
neina beina líkamlega snertingu að
ræða, heldur voru þær í hlutverki
kvalara eða drottnara, iðulega leð-
urklæddar, í netsokkabuxum og með
svipu í hendi, og greiddu karlarnir,
viðskiptavinir þeirra, fyrir að láta
niðurlægja sig á ýmsan hátt. Kon-
urnar unnu málið fyrir Hæstarétti
Kanada árið 2013, og komust dóm-
ararnir að þeirri almennu nið-
urstöðu, að bann við vændi svipti
konur, sem seldu blíðu sína, laga-
vernd og neyddi þær niður í neð-
anjarðarhagkerfið. Þegar ég las um
þetta dómsmál velti ég því fyrir mér,
hvernig kalla mætti það niðurlæg-
ingu kvenna, að þær fengju sér-
staklega greitt fyrir að niðurlægja
karla. En eflaust myndu öfgafem-
ínistar reyna að banna umræður um
þá spurningu í stað þess að svara
henni.
.Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Vændi og klám
í stjórnmálaheimspeki