Skólablaðið - 15.11.1977, Page 24

ÓLAFUR GRÉTAR KRISTJÁNSSON
Það hefur löngum þótt nokkur skemmtun i því
meðal andstæðinga marxismans að nefna hann trú,
og segja þeir þá gjaman að nsumir hafi tekið
trú á Karl Marx (sjálfan)". Jafnvel hefur lands-
þekktur alvörumaður úr Kópavogi, Hólmsteinn að
nafni, snúið snilldarlega út úr ummeelum Marx
þess efnis að trúin væri ópíum fólksins og sagt
að marxisminn væri ópíum námsmanna (sicj). Ekki
treysti ég mér til þess að tina til röksemdir
ágætra andstæðinga minna fyrir ofangreindri
fullyrðingu, sennilega vegna þess að það fer jafn
an meira fyrir stórbrotnum yfirlýsingum smárra
sála en heilbrigðum röksemdafærslum. Það hlýtur
að útheimta einhvers konar skilgreiningu á trú,
og það frá fleiri en einni hlið, að styðja hvað
þá hrekja þessar athugasemdir. Vafalítið finnast
þeir sem eru mér fremri í slíkum verkefnum og
bendi ég mönnum á að lita ekki á eftirfarandi
sem skothelda og tæmandi umræðu um trú. Miklu
fremur er þetta hugleiðing almenns eðlis um
samband trúar við marxisma eða hugsanlegt trúar-
legt inntak kenningarinnar.
Eg vil leyfa mér í upphafi að setja fram
eftirfarandi kennisetningu: Markmið marxlsmans
er að vekja, trúarinnar að svæfa. (Hér er að
miklu leyti stuðst Við kristna trú.) Af þessu
helgast mismunurinn á trú og marxisma. Kristnir
trúa á almáttugan guð, er hafi skapað heiminn
og það sem þrífst og það sem er. Guð skapaði
ástand eins og hungur, örbirgð, fáfræði, kúgun og
þvíumlíkt (a.m.k. samkvæmt kenningunni; hitt er
annað mál hvers vegna hann gerði það). Kristnir
trúa á miskunnsemi drottins síns, trúa á líkn og
fyrirgefningu hans. Kristin siðfræði kennir þeim
að lifa samkvæmt boðskap Jesú Krists,en megin-
inntak hans er þrælslundin og undirlægjuháttur-
inn. Þar fyrirfinnst ekki manndómur eða mannleg
reisn. Siðfræðin er höfuðþáttur kristinnar trú-
ar. Kristnir menn hafa fundið sannleikann og eru
því hættir að leita hans. Sannleikurinn er al-
gildur, sannleikurinn er Jesús; Jesús er vegurinn
og lífið. Viðhorf og heimsmynd kristinnar trúar
brjóta í veigamiklum atriðum í bága við niður-
stöður rannsókna mannsins á sjálfum sér og um-
hverfi sínu.
Hverju þjónar trúin? Trúin á Jesúm Krist er
líkn hinum sjúku, staður hennar er í hjarta manns.
ins. Og hvaða áhrif hefur hún? Læknar - deyflr -
svæfir - blindar.' Þegar- lífið og tilveran eru
orðin svo miskunnarlaus og tilgangslaus að mann-
inum er ekki vært lengur, lætur hann sig hverfa
á braut. Víða eru orsakir óhamingju fólks þjóð-
félagslegs eðlis t.d. er það of augljóst í
S-Ameríku til þess að hægt sé að horfa framhjá
því. Þar fordæma kirkj-uyfirvöld hvers kyns af-
skipti af stjórnmálum, fólk á að snúa sér til
guðs með sína tómu maga, sjúkdóma og menntunar-
skort. En fyrir löngu hefur alþýða S-Ameríku séð
gegnum svikavefinn, því þessi guð virðist ekkert
vilja hafa með hana að gera. Það er sama þótt
fólkið snúi sér til guðs, kúgönin er jöfn eftir
sem áður og mun vera það þar til rætur hennar
hafa verið rifnar upp.
Kirkjan boðar afskiptaleysi í stjómmálum.
Hins vegar er marxisminn félagsvísindakenning og
er verkalýð allra landa vopn í baráttunni gegn
misrétti, í baráttunni fyrir réttlátu þjóðfélagi.
Marxisminn.höfðar ekki eingöngu til undirokaðrar
stéttar láglaunafólks, heldur til allra sem eru
óánægðir með auðvaldsskipulag og heimsvalda-
stefnu. Hann höfðar til skynsemi og rökrænnar
hugsunar, staður hans er í hugsandi heila manns-
ins.
Það er talað um trúna á Marx. Persónulega verð
ég var lítilla áhrifa þótt ég líti mynd af
ngamla manninum". Ahrifa gætir fyrst við lestur
rita hans og lýsa sér þá ekki sem deyfandi eða
sljóvgandi, heldur einmitt hið gagnstæða. En mér
er ekki fróún í' því að le.sa þau þegar illa ligg-
ur á mér og les þau yfirleitt ekki með því hugar-
fari að græða sálarmein mín með því. Það hefur
jafnan reynst ákaflega illa að biðja bænir til
„gamla mannsins", hann var nú bara maður eins og
ég og þú, í mesta lagi ofurmenni. Og er í raun-
inni trúin á manninn nokkurs staðar sterkari en
meðal þeirra sem telja að hinum lifandi beri að
leysa vandamál sin sjálfum? Eigum við að vera að
angra hina dauðu? Hvaða vandi er leystur með
bænum? Við gefum jú sjálfum okkur gálgafrest,
sýnum vitavert ábyrgðarleysi, en leysum engan
vanda.
Marxisminn er stjórnmálakenning. Um gjörvall-
an heim fer fram umræða um hann. Alþýða ýmissa
landa hefur sótt fram undir merkjum hans og tek-
ið völdin i sínar hendur. Ekki er þó hægt að
segja að það ríki sé til sem byggi i einu og
öllu á kenningum Marx, og margar byltingarleiðir
hafa verið famar. Þróun hinna ýmsu verkalýðs-
rikja hefur verið misjöfn, víðast hvar hefur
sprottið upp kúgun og skert frelsi aftur. Rétt
er að benda á, að hugmyndafræði fólks í þessum
löndum byggir ekki á marxískum hugmyndum nema
að litlu leyti, miklu fremur á efnahagsaðstæðum
og þjóðfélagsháttum ( eins og Marx kenndi). Það
er ekki hægt að rekja ástæður þjóðfélagsfyrir-
bæra til rita Marx, því fólk getur ekki lifað
samkvæmt kenningum hans af þeirri einföldu
ástæðu að ekkert er til sem heitið getur marxisk
siðfræði. Er það einmitt höfuðvandamál róttækl-
inga sem í kapítalísku þjóðfélagi búa, að leita
sér lifshátta sem eru í samræmi við Kenninguna.
Mér skilst að það gangi yfirleitt illa. nEfnahags<
lögmál" kapítalismans ná tökum á okkur fyrr en
varir, ef við bregðumst ekki við og byltum.
I bréfi til félaga sagði Emesto Che Guevara,
ofursti: Tt.. .þú skalt ekki halda að sósíalreal-
isminn sé mér sáluhjálparatriði." SósíalreaX-
ismi er að vísu ekki það sama og marxismi, en
hér kemur fram að marxisminn er marxistunum ekki
allt.
Til þess að færa frekari rök fyrir þeirri
fullyrðingu að marxisminn sé ekki trú bendi ég
mönnum á þróun stjórnmála í S-Ameríku á síðari
árum og aukin afskipti ýmissa kirkjunnar þjóna
af þeim. Frægastur prelátanna er án efa séra
Camilo Torres, sem lagði drjúgan skerf til hinnar
nýju heimspeki þar sem sameinaðar eru tvær hug-
myndastefnur: kristin trú og marxismi. Ekki skal
hér lagður sértækur dómur á þessa sameiningu, en
eitt atriði skal undirstrikað: hjá þessum mönnum
styðst kristnin við marxismann í félagslegum
efnum, en marxisminn við kristnina í andlegum;
hvort fyrirbærið um sig fyllir upp í eyður hjá
hinu sem óhjákvæmilega hafa myndast. Torres
sinnti af alhug stjómmálum og var alla tíð í
andstöðu við kirkjuyfirvöld í landi sínu, Kól-
ombíu. Hann setti fram róttaka stefnuskrá snemma
árs 1965 og tókst að sameina sundurleitustu flokka
og flokksbrot i landinu og Kólombía sigXdi hrað-
byri i átt til þjóðfélagsbyltingar. En seint á
árinu sundraðist þessi samfylking og Torres gekk
í lið með skærullðum. Hann féll siðan í skæru-
hemaði í febrúar 1966. Minning hans er öllum
byltingarsinnum innblástur og hvatning. Goðsögnin
fylgir fast á eftir goðsögninni um Che Guevara.
Nú er þáttur kristinna manna snar í býltingar-
starfi i S-Ameríku. En hvernig réttlæta þeir af-
stöðu sína? Er hér kominn fram siðferðilegur
brestur? Jesús Kristur boðar umburðarlyndi, þolin'
mæði og hógværð. Samrýmist marxisminn kristinni
trú, eða öfugt? Camílo Torres sagði:nSem prestur
er ég ekki andkommúnístískur, vegna þess, að
þrátt fyrir að þeir viti það ekki sjálfir, eru
marglr þeirra (kommúnistanna) sannkristnir." Hér
hlýtur að vera átt við siðferðilega eftirbreytni.