Fiskifréttir - 18.12.1987, Blaðsíða 35

„ Veiddum í þremur heimsálfum eitt sumarið “
Flugfiskarnir flugu á dekk
— rætt við Kristbjörn Árnason
skipstjóra á Sigurði RE 4 um veiðar
í svartaþoku við Nýfundnaland og
leitina að makrílnum við
Afríkustrendur
Sigurður RE (Ljósm. Heiðar Marteinsson)
Menilingar liafa löngum sótt
sjóinn fast og ekki vílað fyrir sér
að sækja á fjarlæg miö. Skútu-
kariar fvrri tíma fóru býsna langt
miðað við farkostina en með til-
komu nýsköpunartogaranna eft-
ir seinni heimstyrjöldina hófust
siglingar á mið fjarri íslands-
ströndum fyriralvöru. Fiskirí við
Grænland færði björg í bú og
skóp grunninn ásámt með öörum
veiöum að því samfélagi sem viö
byggjum í dag.
Hcr er ekki ætlunin að gera
þeim kafla íslenskrar útvegssögu
skil cnda hefur það áður verið
gert í þessu blaöi. Hins vegar
munu her a eftir fylgja viðtöl við
þrjá ágáeta athafnamcnn í sjávar-
útvegi sem tóku þátt í sókn cftir
loðnu og síkl við Nýfundnaland
og í Norðursjó eftir að þcssar teg-
undir hurfu af heimamiðum. Pá
segir frá þriggja heimsálfu flandri
aflaskipsins Sigurðár RE 4 áriö
1975;
Á gósscnárum síldarævintýris-
ins byggðu íslenskir útvegsmCnn
upp góðan flota nótaskipa. l’egar
þeim vcltiárum lauk vantaði
þessi skip verkcfni og því var
brugöiö á það ráð að sækja silfur
hafsins og loðnuna á fjarlæg mið.
Rányrkja í þcssum stofnum varð
þess hins vegar valdandi að þeir
hurfu á ákveðnum svæðum eða
umráðamenn miðanna lögðu
bann við slíkum veiöum. Þess
vegna tók fljótlega fyrir veiöar
við Nýfundnaland og sömulciðis
í Norðursjó árið 1974 þegar ís-
lensku bátarnir hurfu heim á leið
fyrir fullt og fast.
En sagan lifir og frásagnir
þeirra sem tóku þátt í æfintýrun-
um varpa Ijósi á tíðarandann.
„Upphaf þessara veiða okkar á
fjarlægum miðum má fyrst og
fremst rekja til þess að afli á heima-
miðum hafði brugðist og við vild-
um reyna að kroppa eitthvað úr
sjónum annars staðar fyrst það
gekk ekki heima fyrir. Þessar til-
raunir gengu upp og ofan og langt
var frá því að við værum einir í
þessum veiðiskap. En við kynnt-
umst ýmsu í þessu og eitt er víst að
sjómönnunum líkaði ágætlega til-
breytingin og um leið var bátum
okkar sköpuð verkefni“, sagði
Þórhallur Helgason framkvæmda-
stjóri hjá Hraðfrystistöðinni í
Reykjavík, en hans útgerð fékkst
allmikið við veiðiskap fjarri
heimamiðum hér á árum áður.
„Skömmu eftir að ég kom til
Hraðfyrstistöðvarinnar eða á ár-
unum 1963-66 voru keyptir 5 bátar
að húsinu. Fjórir komu frá Noregi
en einn frá Hollandi. Sá fyrsti var
180 tonn, tveir næstu bátarnir voru
um 220 tonn og tveir síðustu tals-
vert stærri eða um 300 tonn. Þessi
skip voru smíðuð til sfldveiða og
nýttust okkur vel síðar meir á loðn-
unni.
Minnkandi afli
heima fyrir
Afli á Islandsmiðum minnkaði
mjög um miðjan áratuginn og
skorti mjög verkefni fyrir flotann.
Einar Sigurðsson útgerðarmaður
og eigandi Hraðfrystistöðvarinnar
var um skeið formaður stjórnar
SH og í einum af sínum ferðum
vestur um haf kynntist hann at-
hafnamanni í Gloucester að nafni
Limpman. Sá rak mikla síldar-
verksmiðju þar og framleiddi
kjúklingafóður, en hann var einnig
umsvifamikill í framleiðslu kjúkl-
inga.
Milli þeirra tókust samningar
um að við sendum báta til austur-
strandar Bandaríkjanna tii að
veiða síld sem þar var talsvert af á
þeim árum. Fyrstur reið á vaðið
Orn RE 1 undir stjórn Sævars
Brynjólfssonar og fór hann vestur í
ársbyrjun 1969. Þvældist hann um
Georges bankann og náði þokka-
legum afla. Þá strax um vorið bætt-
ust Örfirisey og Akurey í hópinn
frá okkur en auk þeirra héldu utan
Oskar Halldórsson og Eldeyin.
Þessi skip voru fyrir utan strönd
Massachusetts allt sumarið og var
veiði treg í heildina tekið. Aðstaða
var mjög erfið því þetta var á
grunnsævi og því mikið rifrildi. Þá
eins og nú voru í gildi þau lög í
Bandaríkjunum að skip mættu
ekki landa þar nema þau væru
smíðuð þar vestra. Til að fara í
kringum þetta var brugðið á það
ráð að dæla síldinni yfir í mikinn
drulludall sem beið okkar við land-
helgismörkin en hann flutti svo
fenginn í gúanó kjúklingafram-
leiðandans uppi á landi."
Veitt til bflaframleiðslu!
„Strákarnir um borð höfðu af
því nokkrar tekjur að selja hreistur
af síldinni til framleiðslu á bíla-
lakki. Þannig var að skilvinda var
höfð um borð og í henni losnaði
verulegt magn af hreistri sem selt
var sérstaklega einhverjum bíla-
framleiðanda. Við vorum því að
veiða til framleiðslu á þeim tveim-
ur afurðum sem einkenna Banda-
ríkjamenn einna helst: kjúklingum
og bílum!
Þessum veiðiskap við Gloucest-
er lauk í byrjun október árið 1969.
Mjög dró úr veiðinni um miðjan
Þórhallur Helgason: „Hreistrið af
síldinni seldu strákarnir til fram-
leiðslu á bílalakki!“
september og því ákváðum við að
hætta. Örninn var langaflahæstur
enda búinn að vera lengst úti og
fékk um 5000 tonn þannig að það
var ljóst að hér var ekki verið að
moka upp neinu gífurlegu magni.
Skipverjar voru hins vegar afar
ánægðir með þessa tilbreytingu.
Veður var mjög gott og þeir höfðu
flestir fjölskyldurnar með sér sem
höfðu samastað í Gloucester. Ég
fór þarna út sjálfur og var reddari
skipverja í landi og ég man að
verðlag var miklu lægra en hér
heima og því var akkur skipverj-
anna og fjölskyldna þeirra tals-
verður. En fyrst og fremst var það
auðvitað tilbreytingin að veiða
annars staðar en á Islandsmiðum1'.
með útfærslu landhelginnar o.fl.
Við seldum okkar báta en áttum
áfram og eigum raunar enn mikið
aflaskip, Sigurð RE 4. Hann var
— rætt við
Þórhall Helga-
son um heims-
hornaflakk
skipa Hraðfrysti-
stöðvarinnar í
Rvík
upphaflega keyptur til okkar í
september 1960, 1000 tonna glæsi-
legt skip. Við gerðum hann út sem
togara með góðum árangri fram til
ársins 1972 að honum var breytt í
nótaskip.
Það er svo árið 1975 sem Sigurð-
ur RE 4 gerist mikill heimshorna-
flakkari undir stjórn okkar ágætu
skipstjóra Haraldar Ágústssonar
og Kristbjörns Árnasonar. Fyrst
var hann sendur með norska
bræðsluskipinu Nordglobal til
veiða við Nýfundnaland og lagði í
sína fyrstu ferð þangað í júní þetta
ár. Mest veiddi Sigurður úti fyrir
St. John á Nýfundnalandi eða um
16000 tonn, sem telst gífurlegur afli
miðað við þann tíma sem veiðar
stóðu yfir.
Kristbjörn Árnason skipstjóri í brunni á Sigurði (Ljósm. VH)
allt kvikt sem á vegi þeirra varð.
Maður var heppinn að missa ekki
eitthvað í kjaftinn á þessum risa-
skipum og erfiðara en ella að at-
hafna sig vegna þokunnar sem lá
eins og mara yfir öllu.
Maður var því hálf feginn þegar
afráðið var að hætta loðnuveiðun-
um við Nýfundnaland og komum
við til Reykjavíkur 25. júlí eftir
tveggja mánaða útiveru."
Haldið suður á bóginn
„í október þetta viðburðaríka
sumar héldum við svo á Sigurði til
fjarlægra miða á ný og nú skyldi
haldið til strandar Máritaníu í V-
Afríku. Fyrst var farið til Vest-
mannaeyja og síðan tekin stefna á
Madeira úti fyrir Marokkoströnd-
um. Siglingin niður eftir gekk
Ijómandi vel og komum við að
Nordglobal 31. október eftir 10
daga stím.
Við fórum strax á stjá en urðum
lítið varir þrátt fyrir miklar sögur
um mokfiskirí á þessum slóðum ár-
ið áður. Mjög erfitt var um staðar-
ákvarðanir á þessum tíma og ég
man að besta ekkóið var frá hafn-
argörðunum í höfuðborg Máritan-
íu sem voru 45 mílur í burtu. Höf-
uðborgin heitir upp á afrísku
Nouakchott en við kölluðum hana
aldrei annað en Nóakot. Hins veg-
ar voru radarskilyrði furðulega
góð á þessum slóðum og maður gat
auðveldlega talið hverja einustu
fleytu á sjó í 60 mílna radíus um-
hverfis skipið."
Allt rifnar í fyrsta kasti
„Það var því ekkert annað að
gera en að leita fyrir sér og héldum
við okkur mest við djúpkantinn.
Fljótlega komum við í vík mikla
þar sem Norðmenn höfðu áður
fundið og kölluðu jafnan Osló-
fjörð sín í milli. Hrossamakríllinn
lét á sér standa en þess í stað fund-
um við góðar torfur af svokallaðri
sardinellu. Þessum fiski svipar
mjög til síldar en er með afar hart
hreistur og áttum eftir að fá smjör-
þefinn af því.
Fljótlega fann ég torfu af sardin-
ellunni og kastaði eins og um sfld
væri að ræða. Hins vegar brá svo
furðulega við að þetta harða
hreistur bókstaflega skar nótina í
tætlur og máttum við horfa upp á
3ja vikna viðgerð á veiðarfærun-
um. Við höfum enga aðra nót með
okkur en Norðmenn sem þarna
voru hlupu undir bagga með okkur
og lánuðu okkur nót. Við áttum
raunar hönk upp í bakið á þeim
því við höfðum lánað þeim nót við
Nýfundnaland árið áður og kom sá
greiði sér vel í þetta sinn".
Maurildi um allan sjó
„Það var um margt frábrugðið
að veiða í svona heitum sjó. Mesta
athygli okkar vakti maurildið, en
um nætur lýsti sjóinn upp þar sem
skipið klauf hafflötinn og sérstak-
lega framan af fannst manni þetta
undurfögur sjón. Þá komu flug-
fiskarnir manni sérkennilega fyrir
sjónir. Ýmist geystust þeir upp úr
haffletinum eins og svartfuglar eða
þá að hvítar rákir undir yfirborð-
inu stefnu að skipinu langt utan frá
sjó og voru það þá flugfiskar að
leika sér. Fyrir kom að þeir flygju
inn á dekk hjá okkur og vorum við
fljótir að góma þá. Þær voru marg-
ar fisktegundirnar sem við fengum
í nótina þetta haust þarna niður frá
og við varðveittum þær í ís og gáf-
um fiskasafninu í Vestmannaeyj-
um þegar heim kom.
Þarna vorum við að flakka um
allstórt hafsvæði fram undir lok
nóvember og fórum við m.a. allt
vestur að Grænhöfðaeyjum til að
reyna fyrir okkur. Okkur langaði
að taka land í Máritaníu en var
ráðlagt að sleppa því þar sem stríð
geisaði um þær mundir og því
óráðlegt að vera að þvælast um
þar.
Ég fór svo af skipinu 22. nóvem-
ber og flaug heim frá Las Palmas
en ný áhöfn sigldi skipinu heim eft-
ir frekari tilraunaveiðar 19. desem-
ber að loknu þessu viðburðarríka
fiskiríi á Sigurði RE 4“. -vh.
föstudagur 18. desember
Texti: Valþór Hlöðversson
„Það má segja að ég hafi aðal-
lega tekið þátt í tveimur veiðiferð-
um á fjarlæg mið ef frá eru taldar
síldveiðarnar í Norðursjó hér um
árið. Annars vegar veiðar okkar á
Sigurði við Nýfundnaland árið
1975 og svo við strendur Afríku um
haustið. Það er nú svosem ekki frá
miklu að segja enda þótt maður
gæti eflaust sagt sögur frá þessum
ferðum ef nægur tími gæfist til að
rifja upp“, sagði Kristbjörn Árna-
son skipstjóri á Sigurði RE 4 er við
gómuðum hann í þann veg sem
hann hélt í einn túrinn nú í byrjun
desember.
Þokan var verst
„Það var 29. maí 1975 sem við
héldum af stað til loðnuveiða við
Nýfundnaland og voru 15 menn
skráðir á skipið samkvæmt dag-
bók. Ætlunin var að veiða í troll en
Norðmenn höfðu veitt með þeim
hætti þarna og gefist vel. Við höfð-
um þó loðnunótina með okkur til
vonar og vara og átti það eftir að
koma sér vel því fljótlega urðum
við varir við torfur og köstuðum
við á þær og mokuðum loðnunni
upp. Þetta voru allt saman botn-
köst því þarna er ekki nema 20-30
faðma dýpi úti fyrir Saint Johns í
Nýfundnalandi."
„Hins vegar var það bölvuð
þokan sem setti verulega strik í
reikninginn. Hún lá í slæðum þétt
yfir sjónum svo að naumast sá
nema nokkrar faðmslengdir frá
sér. Uppi í brú sá maður svo siglu-
toppa skipanna skaga upp úr
þykkninu og það var ekki laust við
að svona aðstæður færu í taugarnar
á manni til lengdar. Ég man t.d. að
við urðum æði oft að leggja upp að
síldarbræðsluskipinu eftir radar og
vissum ekki af því fyrr en skipin
snertust. Úrbrúhjámérvarð ég að
gefa skipanir með merkjum því við
grilltum ekki hver í aðra yfir lunn-
inguna. Svona svört var þokan.
Þá var rnikið af verksmiðjutog-
urum frá Sovét á þessum slóðum
og maður varð að vera stöðugt á
verði fyrir því að þeir drægju ekki
yfir hjá okkur. Þeir röðuðu sér
með þéttu millibili og keyrðu svo
samsíða með vörpuna úti og hirtu
Örfirisey við strönd Bandaríkjanna.
I sumarlok eða í ágústmánuði
sendum við svo skipið lengst norð-
ur í B arentshaf og fylgdi það einnig
í kjölfar Nordglobal. Þar var verið
í um það bil mánuð og á þeim tíma
voru kroppuð um 7500 tonn úr sjó
til bræðslu.
Næsti kúrs var svo tekinn á Afr-
íku, en í október þetta sama ár
fylgdi Sigurður Nordglobal eftir til
svæðis úti fyrir strönd Máritaníu.
Þannig var að Norðmenn höfðu
veitt mikið af makríl þar árið áður
og hugðum við gott til glóðarinnar
að komast í þá veiði og fóru fleiri
íslensk skip til veiða þangað. Hins
vegar kom á daginn að makrílveið-
in brást gjörsamlega og náðum við
ekki nema um 2500 tonnum úr sjó.
Kom Sigurður heim rétt undir jól
og hafði þá veitt um 40.000 tonn
þetta sumar í þremur heimsálfum -
og geri aðrir betur!"
„Já, Sigurður hefur verið mikið
happaskip og ég efast um að nokk-
urt annað íslenskt skip hafi dregið
annan eins afla úr sjó. Það þótti
mikið djarfræði að kaupa þetta
1000 tonna skip til Hraðfrystist-
öðvarinnar árið 1960 en það sýndi
miklu fremur framsýni Einars Sig-
urðssonar útgerðarmanns að festa
kaup á skipi af þessari gerð. Sama
var að segja þegar hann ákvað að
breyta því í nótaskip árið 1972. Þá
höfðu fæstir trú á tiltækinu en þar
reyndumst við brautryðjendur
með þetta mikla happaskip",
sagði Þórhallur að síðustu. -vh

föstudagur 18. desember
✓